کم‌خونی؛ علل، علائم و درمان
کم‌خونی؛ علل، علائم و درمان
یکی از شایع‌ترین مشکلات مربوط به خون، کم‌خونی است که علت آن کاهش تعداد گلبول‌های قرمز یا کاهش مقدار هموگلوبین در این گلبول‌هاست.
در کم خونی، تبادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن بین خون و سلول‌ها دچار اختلال می‌شود و بافت‌های بدن، به ویژه ماهیچه‌ها و مغز به خاطر کمبود اکسیژن آسیب می‌بینند.
میزان کم‌خونی در افراد با توجه به سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی آنها متفاوت می‌باشد.
انواع کم‌خونی
بیماری کم‌خونی به سه دسته تقسیم می‌شود:
1- کم‌خونی با اندازه گلبول‌های قرمز طبیعی
2- کم‌خونی با اندازه گلبول‌های قرمز کوچک‌تر از معمول
3- کم‌خونی با اندازه گلبول‌های قرمز بزرگ‌تر از معمول
مرض قند (دیابت)، نارسایی کلیه، سرطان و آرتریت روماتوئید (بیماری‌های روماتیسمی) جزو گروه کم‌خونی با گلبول‌های قرمز طبیعی می‌باشد.
بیماری تالاسمی مینور و فقر آهن، جزو کم‌خونی با گلبول‌های کوچک‌تر از معمول می‌باشد.
کمبود ویتامین ب 12، اسید فولیک و کم‌کاری غده تیروئید جزو گروه کم‌خونی با گلبول‌های قرمز بزرگ‌تر از معمول می‌باشد.
شایع‌ترین نوع کم‌خونی، مربوط به گلبول‌های قرمز کوچک‌تر از معمول (گروه 2) است.
علل کم خونی
- ساخته نشدن هموگلوبین
- درست کار نکردن مغز استخوان
- کمبود اسید فولیک، ویتامین B12 و آهن
- فاویسم (نوعی کمبود آنزیم است که باعث شکسته شدن گلبول‌های قرمز و در نتیجه کم‌خونی می‌شود)
- عدم ساخت سلول‌های خونی (گلبول‌های سفید، قرمز و پلاکت‌ها)
- مصرف برخی داروهای ضد سرطانی که موجب شکسته شدن گلبول‌های قرمز و از بین رفتن آنها می‌شوند.
افراد در معرض خطر
کم خونی در خانم ها در سنین جوانی و باروری بیشتر محسوس است که علت آن، عادت ماهانه است.
پس از این گروه، کودکان دارای سوءتغذیه و خانواده‌هایی که از دسترسی به گوشت قرمز محرومند، مستعد این بیماری هستند.
علائم کم خونی
خستگی زودرس
ضعف
تپش قلب
کوتاهی تنفس
کاهش اشتها
سرگیجه
رنگ پریدگی
بی حسی و سردی انگشتان دست ها و پاها
قاشقی شدن شکل ناخن‌ها
کاهش تمرکز ذهنی
ریزش مو
عوارض کم خونی
هموگلوبین کمتر از 10 گرم در دسی لیتر، می‌تواند همراه با نارسایی خفیف قلبی ریوی، کاهش توانایی کار، کاهش تحمل فعالیت بدنی و تمرینات ورزشی باشد.
کم خونی فقر آهن
در این حالت گلبول‌های قرمز به تعداد عادی وجود دارند، اما مقدار هموگلوبین آنها کم است. این نوع کم خونی در کودکان بیشتر از بزرگسالان رایج است.
بی‌اشتهایی، سوءتغذیه، گزگز دست و پا، شیوع بیماری‌های ویروسی و باکتریایی، ریزش مو، غش و بروز بیماری‌های قلبی از علائم فقر آهن است.
کم‌خونی دوران بارداری
از آنجا که در زمان بارداری، جنین از خون مادر تغذیه می‌کند، کم‌خونی مادر باعث بروز کم‌خونی در نوزاد نیز می‌شود و اگر این کم‌خونی ناشی از کمبود اسید فولیک باشد، باعث بروز نقص در لوله عصبی نوزاد (اسپینا بیفیدا) می‌شود.
در زنان حامله، کمبود آهن موجب کاهش وزن نوزاد، افزایش مرگ ومیر جنین و زایمان زودرس می‌شود.
کم‌خونی در کودکان
علاقه زیاد به خاک‌بازی، خوردن مهر نماز، قند، برفک یخچال، مواد نشاسته‌ای و گچ از عوارض شایع کم‌خونی و فقر آهن در کودکان است. باید هرچه سریع‌تر به این کودکان کمک کرد، چرا که ممکن است کم‌خونی آنها به خاطر وجود انگل‌های روده‌ایباشد.
تشخیص نوع کم خونی
آزمایش خون: سنجش تعداد گلبول‌های قرمز توسط MCV (حجم متوسط سلولی)، اندازه‌گیری هماتوکریت و هموگلوبین و سطح آهن خون.
با آزمایش مدفوع، می‌توان از خونریزی یا عدم خونریزی داخلی مطلع شد.
تشخیص فقر آهن بر اساس اندازه‌گیری فریتین خون است. اگر مقدار فریتین به مقدار کمتراز 12 میکروگرم در لیتر برسد، نشانه از بین رفتن کامل آهن ذخیره ای بدن است.
پیشگیری از کم خونی
اضافه کردن آهن به غذاهای کودکان مخصوصاً شیر و غذاهای نشاسته‌ای موجب بهتر شدن میزان آهن می‌شود.
شیر مادر در مقایسه با شیر گاو به اندازه کافی آهن دارد.
رژیم غذایی کم‌خونی
در کم‌خونی فقر آهن، مصرف گوشت قرمز، جگر، اسفناج و حبوبات تجویز می‌شود.
باید توجه داشت که «آهن» موجود در گوشت قرمز و غذاهای حیوانی به راحتی از طریق دستگاه گوارش جذب می‌شود، ولی آهن موجود در گیاهان و حبوبات کمتر جذب بدن می‌شوند.
درمان کم خونی
کمبود ویتامین‌ها، آهن و بیماری‌های مزمن هر کدام به نوعی موجب کم‌خونی در افراد می‌شود.
در افرادی که به صورت حاد و ناگهانی دچار کم‌خونی می‌شوند، تزریق خون لازم است.
افرادی که به صورت مزمن و وطولانی مدت دچار این بیماری هستند، با دارو و رژیم غذایی مداوا می‌شوند.
برای درمان کم خونی، این نکات را مد نظر داشته باشید:
- طبخ غذا در ظروف مسی، تاثیر بسزایی در جبران کم خونی دارد.
- مصرف چای بلافاصله قبل یا بعد از غذا، موجب کم خونی می‌شود.
- مصرف بیش از حد شیر و لبنیات (به علت وجود کلسیم) از جذب آهن جلوگیری می‌کند و احتمال بروز کم خونی را افزایش می‌دهد.
- تهیه غذا در ظروف آلومینیومی به مدت طولانی موجب کم خونی مفرط می‌شود.
- استفاده از جوش شیرین در پخت نان باعث اختلال در جذب آهن و بروز کم خونی می شود.
آهن اضافی هم مضر است
مصرف زیاد آهن، موجب مسمومیت حاد و هموکروماتوز ثانویه می‌شود.
آهن موجب صدمه به کلیه، ریه و میوکارد قلب می‌شود. اضافی آهن در کبد رسوب کرده و بیماری کبدی را موجب می‌شود.
نشانه‌های مسمومیت با آهن عبارت است از:
تهوع، اسهال، تب، هیپرگلیسمی، لوکوسیتوز، خواب آلودگی، کاهش فشارخون، اسیدوز متابولیک، تشنج، افزایش آنزیم‌های کبدی، یرقان، اغما و افزایش آمونیاک.
