نوع شناسی سیستم های اطلاعاتی

چکیده
در این مقاله چارچوبی برای دسته بندی سیستم های اطلاعات ارائه می شود.تعریف سیستم اطلاعات. اطلاعات نوع شناسی بنا شده از سیستم های اطلاعات، دسته بندی اطلاعات براساس پشتیبانی ارائه شده ،دسته بندی سیستم های اطلاعاتی براساس محتوای اطلاعات،دسته بندی سیستم های اطلاعات براساس حوزه- تقسیم بندی سیستم های اطلاعات بر اساس روش پیاده سازی ، نوع شناسی سیستم های اطلاعات سازمانی، دسته بندی سیستم های اطلاعات بر اساس سطح سازمانی، دسته بندی سیستم های اطلاعات سازمانی براساس حوزه وظیفه ای ، دسته بندی سیستم های اطلاعات براساس فعالیت پشتیبانی شده رئوس مطالب این مقاله را تشکیل می دهند.

کلید واژه : طبفه بندی سیستم های اطلاعات، دسته بندی اطلاعات، انواع سیستم اطلاعات

1-مقدمه
اگرموضوع مطاله شما سیستم های اطلاعات است، سیستم های اطلاعات را تحلیل و طراحی می کند یا قصد دارید سیستم اطلاعات مناسبی برای سازمان خود خریداری کنید یا سفارش تهیه آن را بدهید،داشتن یک دید سیستماتیک از انواع مختلف سیستم های اطلاعات ، برای درک بهتر حوزه نیازمند سیستم اطلاعات و انتخاب سیستم اطلاعات مناسب خیلی مفید خواهد بود. متأسفانه،هیچ نوع شناسی جامع و در عین حال ساده و قابل فهم از سیستم های اطلاعات وجود ندارد.هدف این مقاله ارائه یک نوع شناسی از سیستم های اطلاعات است.

2-تعریف سیستم های اطلاعات
تعاریف متعددی از سیستم اطلاعات در رشته هایی مانند مدیریت،علوم کامپیوتری ،مهندسی نرم افزار،و علوم کتابداری واطلاع رسانی ارائه شده است. تعریف آمده در واژه نامه انجمن کتابداری آمریکا(یانگ-1 1983) تعریفی جامع از سیستم های اطلاعات است که در این مقاله استقاده می شود:
« یک سیستم کامل طراحی شده برای تولید، جمع آوری ،سازماندهی (پردازش)، ذخیره ، بازیابی و اشاعه اطلاعات در یک مؤسسه ،سازمان یا هر حوزه تعریف شده دیگر از جا معه ».
براساس این تعریف ،سیستم های اطلاعات محدود به سازمان ها نمی شوند و می توانند در محدوده ای وسیع تر از سازمان،به عنوان مثال یک شهر نیز موضوعیت یابند.

3-نوع شناسی بنا شده از سیستم های اطلاعات
در این نوع شناسی،سیستم های اطلاعات بر اساس وجوه زیر دسته بندی می شوند:
• پشتیبانی ارائه شده توسط سیستم های اطلاعات؛
• محتوای اطلاعات پردازش شده در سیستم های اطلاعات؛
• حوزه سیستم های اطلاعات؛
• روش پیادهسازی سیستم های اطلاعات

3-1-دسته بندی سیستم های اطلاعات بر اساس پشتیبانی ارائه شده

عموما سیستم های اطلاعات به عنوان ابزاری برای پشتیبانی های زیر توسعه می یابند؛
• پشتیبانی اطلاعات؛ ارائه پشتیبانی برای دریافت ،ذخیره، فیلتر و ردیابی کردن اطلاعات.
• پشتیبانی تصمیم گیری؛استفاده از اطلاعات برای پشتیبانی هوشمند برای رسیدن به تصمیماتی در خصوص مسائل نیمه ساخت یافته یا ساخت نیافته.
• پشتیبانی ارتباطی ؛ ارائه پشتیبانی برای به اشتراک گذاشتن یا تبادل اطلاعات بین کاربران(منتزاس2 1995).
سیستم های اطلاعات معمولا یکی از پشتیبانی های فوق را ارائه می کنند اما ممکن است که یک سیستم اطلاعات خاص بیش از یکی از پشتیبانی های فوق را ارائه نماید.

3-2-دسته بندی سیستم های اطلاعات بر اساس محتوای اطلاعات

سیستم های اطلاعات با توجه به محتوای اطلاعات پردازش شده می توانند در قالب دسته های زیر تفکیک شوند:
• سیستم های اطلاعات وظیفه محور: این سیستم ها برای پردازش اطلاعات تبادلات ،عملیات و عملکرد سیستم بکار می روند. این سیستم ها برای کمک به کاربران در اجرای کارها و وظایفسان طراحی می شوند.
• سیستم های اطلاعات موضوع محور: این نوع سیستم های اطلاعات یک موضوع توسعه می یابند و انواع مشخصی از اطلاعات آن موضوع را به کاربران ارائه می کنند (الگندی 3 2003 ).

3-3-دسته بندی سیستم های اطلاعات بر اساس حوزه

منشأ سیستم های اطلاعات سازمان بوده اند اما حوزه عمل آنها به سطوح بین سازمانی و جامعه نیز گسترش یافته است. به خاطر مشخصه های متفاوت این حوزه ها ، اصول و روش های متفاوتی هنگام توسعه سیستم های اطلاعات در این حوزه ها باید در نظر گرفته شود.بنابراین در نوع شناسی ارائه شده در اینکه ، سطوح زیر در نظر گرفته می شوند:
• سازمانی

• بین سازمانی

• اجتماعی

3-4-تقسیم بندی سیستم های اطلاعات بر اساس روش پیاده سازی

براساس رویکردهای توسعه و فناوری های سیستم های اطلاعات، پیاده سازی می تواند در وجوه زیر در نظر گرفته شود:

• رسمیت: سیستم های اطلاعات رسمی در مفابل غیر رسمی . سیستم های اطلاعات رسمی براساس رویه های طراحی شده برای آنها عمل می کنند. سیستم های اطلاعات غیر رسمی هیچ گونه رویه طراحی شده ندارند و بر اساس ارتباط کاربران و الگوهای پیچیده رفتاری عمل می کنند.


• ماشینی بودن : سیستم های اطلاعات دستی در مقابل رایانه ای. سیستم های اطلاعات رایانه ای ،سیستم هایی هستند که فناوری رایانه را برای انجام همه یا بخشی از کارهای در نطر گرفته شده بکار می گیرند.

• ذخیره داده ها: سیستم های اطلاعات دارای پایگاه داده ها در مقابل بدون پایگاه داده ها. سیستم های دارای پایگاه داده ها یک سیستم مدیریت پایگاه را برای ذخیره و مدیریت داده هاا بکار می گیرند. این سیستم ها مبتنی بر یک مدل داده ها هستند. سیستم های اطلاعات بدون پایگاه داده ها شامل سیستمی از پرونده ها و مجموعه مستندات هستند . این سیستم ها معمولا مبتنی بر یک مدل استاندارد نیستند و معمولا زبان جستجو نداند.

• معماری: یک رایانه شخصی مستقل در مقابل یک سیستم اطلاعات توزیع شده یا شبکه ای.

• روش پردازش: گسسته 4 در مقایل پیوسته 5 یا تعاملی؛ پردازش دسته ای 6 در مقابل پردازش در زمان حقیقی7.

این دسته بندی اگرچه دید سودمندی از پیاده سازی سیستم های اطلاعات ارائه می کند اما به میزان سه دسته بندی اول اهمیت ندارند زیرا امروزه بیشتر سیستم های اطلاعات ،رسمی ، رایانه ای ، دارای پایگاه اطلاعات ، شبکه ای ، پیوسته و در زمان حقیقی هستند.

3-5- نوع شناسی سیستم های اطلاعات سازمانی

سیستم های اطلاعات سازمانی شامل چند نوع سیستم اطلاعات متفاوت در حوزه سازمان هستند که تمام آنها وظیفه محورند . این سیستم های اطلاعات را می توان بر اساس موارد زیر دسته بندی کرد :
• سطح سازمانی

• حوزه وظیفه ای

• فعالیت پشتیبانی شده

3-5-1 دسته بندی سیستم های اطلاعات سازمانی براساس سطح سازمانی

نیروی انسانی یک سازمان در حوزه و سطوح متفاوت از حملیات و مسئولیت کار می کنند ، عهده دار وطایف متفاوتی هستند و سیستم های اطلاعات سازمانی زیر می توانند در دسته بندی سیستم های اطلاعات سازمانی استفاده شوند :


• سطح اداری: کارمندان اداری دسته بزرگی از کارمندان را تشکیل می دهند که مدیران را در تمام سطوح پشتیبانی می کنند. بین این کارمندان ، آنهایی که اطلاعات را استفاده و پردازش می کنند یا اشاعه می دهند داده ورزان 8 خوانده می شوند. داده ورزان شامل دفتر داران و منشی ها و پرونده های الکترونیک کار می کنند.


• سطح عملیاتی: مدیران عملیاتی یا خط مقدم با عملیات روزانه سازمان درگیرند، تصمیم های معمول و مشخصی را اتخاذ می کنند و با فعالیت هایی مانند برنامه ریزی کوتاه مدت ، سازماندهی و کنترل درگیرند.

• سطح دانش ورزی9 : این دسته به عنوان مشاوران و معاونان مدیریت میانی و عالی ایفای نقش می کنند و اغلب متخصصان موضوعی هستند. خیلی از این متخصصان به عنوان دانش ورزی 10 دسته بندی می شوند ، افرادی که به عنوان بخشی از کارشان ، اطلاعات و دانش تولید می کنند و در سازمان بکار می گیرند.

• سطح تاکتیکی: مدیران میانی که با برنامه ریزی کوتاه مدت یا میان مدت ، سازماندهی و کنترل سروکار دارند.

• سطح استراتژیک: مدیران عالی یا استراتزیک که تصمیماتی اتخاذ می کنند که مربوط به شرایطی است که می تواند جهت و سمت و سوی سازمان را تغییر دهد.

سیستم های اطلاعات استفاده شده در هر یک از این سطوح ، ویژیگی ها و کاربردهای خاص خود را دارد و قابل استفاده در سطح مربوطه می باشد.

3-5-2- دسته بندی سیستم های اطلاعات بر اساس حوزه وظیفه ای

سیستم های اطلاعات می توانند در وظایف مختلف یک سازمان بکار گرفته شوند. سیستم های اطلاعات استفاده شده در هر حوزه وظیفه ای دارای مشخصه های مشترکی هستند بطوری که می توانند بر اساس حوزه وظیفه ای دسته بندی شوند .
هر سازمان دارای دو خوزه وظیفه ای عمده است: صف و ستاد ، وظایف صف آنهایی هستند که اهداف اصلی سازمان را تأمین می کنند. وظایف صف پشتیباتی می کنند. حوزه های وظیفه ای صف سازمانها متفاوت از یکدیگرند، اما تمام سازمان ها دارای نوعی از وظیفه مربوط به حسابداری، مالی، فروش و بازاریابی ، و منابع انسانی به عنوان حوزه های وطیفه ای ستادی از اصول و فنون مشترکی فبعیت می کنند که از سیستم های اطلاعات در دیگر حوزه ها متفاوتند.

3-5-3- دسته بندی سیستم های اطلاعات براساس فعلیت پشتیبانی شده

بیشتر منابع علمی در خصوص سیستم های اطلاعات ، سیستم های اطلاعات سازمانی را بر اساس نوع فعالیت مورد پشتیبانی دسته بندی می کنند. موارد زیر انواع کلی سیستم های اطلاعات هستند که پشتیبانی مشخصی در سازمان ارائه میکنند:

• مبادلات 11: سیسلم های اطلاعات که از طریق رویه ها و پردازش اطلاعات بر فعالیت های روزانه و تبادلات سازمان کتنرل عملیاتی اعمال می کنند.

• سیستم های اطلاعات مدیریت12: نوعی از سیستم اطلاعات رایانه ای که معمولا داده های داخل سازمان را از سیستم های پردازش مبادلات گرفته و خلاصه سازی معناداری از آنها را در قالب گزارش های مدیریت در یک سازمان ارائه می کنند.

• سیستم های اطلاعات اجرایی13: سیستم های اطلاعاتی مدیریت طراحی شده برای جمع آوری ، تحلیل و خلاصه سازی اطلاعات سازمانی داخلی و خارجی کلیدی به منظور کمک به مدیران ارشد و تصمیم گیران.

• سیستم های پشتیبان تصمیم گیری 14: نوعی از سیستم اطلاعات رایانه ای که در تصمیم گیری در خصوص تصمیم هایی که نیازمند مدلسازی، فرمولبندی ، محاسبات ، مقایسات ، و انتخاب بهترین یا نمایش پیامدهای محتمل برخی از اقدامات هستند به مدیران کمک می کنند.

• سیستم های پشتیبان اجرایی15: معمولا به سیستمی گفته می شود که مجموعه ای از قابلیت های وسیع تر از سیستم های اطلاعات اجرایی شامل پشتیبانی برای ارتباطات الکترونیک (به عنوان مثال پست الکترونیک ، کنفرانس رایانه ای و واژه پرداز)، قابلیت های تحلیل داده ها ( به عنوان مثال صفحه گسترده ، زبان جستجو ،. . . ) و ابزار سازماندهی و برنامه ریزی ( به عنوان تقویم الکترونیک و . . . ) دارد. بنابراین سیستم های پشتیبان اجرایی دارای ویژگی هایی برای پشتیبانی های اطلاعاتی و ارتباطی علاوه بر پشتیبانی تصمیم گیری است .

• سیستم های خبره 16: نوعی از سیستم اطلاعات رایانه ای که اطلاعاتی راجع به دانش یا مهارت یک فرد خبره جمع آوری می کند و مانند او نتایج مورد نظر را ارائه می نماید.

• سیستم های اتوماسیون اداری17: سیستم ها رایانه ای که برای انجام خیلی از وظایف اداری معمول مانند حروفچینی ، صورتحساب تهیه کردن و نقل و انتقالات مستندات استفاده می شوند.

• سیستم های دانش ورزی18: در تولید و بکار گیری دانش جدید در سازمان به دانش ورزی ماهر کمک می کنند. سیستم های طراحی با استفاده از رایانه که توسط طراحان محصول استفاده می شود نه تنها به آنها اجازه می دهد کگه به سادگی تغییرات مورد نطر را بدون دوباره رسم کردن شکل ها اعمال کنند بلکه آنها را قادر می سازد که محصول را بدون ساخت نمونه های فیزیکی تست کنند.
منبع:

-Elgendy,H.2003;Development and implementation of planning information systems in collaborative spatial planning processes. http://www.ubka.uni-karlsruhe.de/cgi-bin/psview? Document=/2003/bau-geo/8&search=/2003/bau-geo/8
-Mantzas.G,1995-functional taxonomy of computer based information system , international jounal of information management 14(06)397-410