مقاومت میکروبی چگونه ایجاد میشود؟
دكتر عبدالعزيز رستگار لاري از تاسيس مركز تحقيقات مقاومت ميكروبي مي‌گويد
آنتي بيوتيك‌هايي كه بي‌دليل تجويز مي‌شوند
آلودگي‌هاي ميكروبي بخش‌هاي مختلف بيمارستان‌ها و عوارض ناشي از آن از جمله معضلاتي است كه در مراكز درماني موجب خسارت و زيان‌هاي جبران‌ناپذيري مي‌شود. يكي از اين عوارض ابتلاي بيماران بستري در بخش‌ها به عفونت هاي ناشي از آلودگي‌هاي ميكروبي محيط بيمارستان است.
دكتر عبدالعزيز رستگار لاري از تاسيس مركز تحقيقات مقاومت ميكروبي مي‌گويد
آنتي بيوتيك‌هايي كه بي‌دليل تجويز مي‌شوند
آلودگي‌هاي ميكروبي بخش‌هاي مختلف بيمارستان‌ها و عوارض ناشي از آن از جمله معضلاتي است كه در مراكز درماني موجب خسارت و زيان‌هاي جبران‌ناپذيري مي‌شود. يكي از اين عوارض ابتلاي بيماران بستري در بخش‌ها به عفونت هاي ناشي از آلودگي‌هاي ميكروبي محيط بيمارستان است.
از سوي ديگر بحث مقاومت ميكروبها و باكتري‌ها به آنتي‌بيوتيك‌ها معضل ديگري است كه بر اثر مصرف بي‌رويه آنتي‌بيوتيك يا جهش‌هاي ژنتيكي ايجاد شده در باكتري‌ها رخ مي‌دهد البته تاكنون آمار دقيقي از مقاومت ميكروبي در ايران ارائه نشده است؛ اما مطالعات انجام شده نشان مي‌دهد در برخي بيمارستان‌ها بخصوص بيمارستان‌هاي سوختگي ميكروبها صد درصد به آنتي‌بيوتيك‌ها مقاومت دارند كه اين مساله اوضاع را براي كنترل عفونت‌ها بسيار اسفبار مي‌كند.
با اين تفاسير تاسيس مركزي به منظور انجام تحقيقات متمركز روي مقاومت ميكروبي و ايجاد نوعي استانداردسازي در روش‌هاي بررسي اين مقاومت‌ها در كشور ضروري به نظر مي‌رسيد كه اين مهم بتازگي توسط دانشگاه علوم پزشكي ايران انجام شده است.
دكتر عبدالعزيز رستگار لاري، عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي ايران و رئيس مركز تحقيقات مقاومت ميكروبي در گفتگو با ما به ارائه توضيحات بيشتري در اين ارتباط مي‌پردازد.
داستان مقاومت ميكروبي از كجا و چگونه آغاز شد؟
ابتدا بايد به سال‌هاي ابتدايي قرن بيستم برگرديم يعني زماني كه آنتي بيوتيك‌ها كشف شدند و عوامل عفونت را از بين بردند همه خوشحال بودند و پس از آن درست در اواسط قرن بيستم، مصرف كلينيكي آنتي بيوتيك‌ها شروع شد. چند سال بعد ظهور ميكروب‌هاي مقاوم پيدا شد. در همين حال دانشمندان سعي كردند آنتي بيوتيك‌هاي جديدي را به وجود آورند. اين مساله منجر به شروع مسابقه‌اي براي توليد آنتي بيوتيك‌هاي جديد و ظهور ميكروب‌هاي مقاوم به آنتي بيوتيك‌ها شد و داستان تا به امروز ادامه دارد.
مقاومت باكتري‌ها چگونه و تحت چه عواملي ايجاد مي‌شود؟
باكتري‌ها موجودات هوشمند زنده‌اي هستند كه وقتي در مقابل ناسازگاري محيطي قرار مي‌گيرند، عكس‌العمل نشان مي‌دهند. به بيان ديگر تغييرات ژنتيكي كه در باكتري‌ها رخ مي‌دهد، منجر به مقاوم شدن آنها و ظهور اشكال مقاوم به آنتي بيوتيك‌ها مي‌شود. بيشتر باكتري‌ها به طور ذاتي حساسند. به عنوان مثال استافيلوكوك‌ها باكتري‌هايي هستند كه ذاتا در 50 سال قبلي حتي به پني‌سيلين جواب مي‌دادند و ليكن الان استافيلوكوكي را كه بتواند به پني سيلين حساس باشد به ندرت پيدا مي‌كنيم. به طور كلي مكانيسم‌هاي مقاومت مختلفي وجود دارد. وقتي باكتري در معرض آنتي بيوتيك قرار مي‌گيرد، امكان بروز جهش در آن وجود دارد يعني تغيير در اطلاعات ژنتيكي باكتري، توانايي مقاومت به پني‌سيلين را به باكتري مي‌دهد.
آنتي بيوتيك‌ها چگونه بر چرخه فعاليت ميكروبها جهت مقاومت‌زايي تاثير مي‌گذارند؟
يكي از مكانيسم‌هايي كه منجر به مقاومت باكتري در برابر آنتي بيوتيك مي‌شود، قابليت توليد آنزيم است. ساده‌ترين مكانيسم آن توليد آنزيم پني‌سليناز است كه باعث هيدروليز يا از بين بردن آنتي بيوتيك پني سيلين مي‌شود. باكتري‌هايي كه دچار جهش ژنتيكي شده‌اند، به محض قرار گرفتن در برابر پني سيلين توليد آنزيم مي‌كنند.
باكتري‌ها تحت چه شرايطي دچار جهش مي‌شوند؟
عوامل مختلفي به عنوان عوامل متاژن‌زا يا جهش‌زا وجود دارند. اگر در سلول بدن انجام شود باعث بروز تومور و اگر در باكتري رخ دهد منجر به بروز ژني مي‌شود كه مي‌تواند آنزيمي توليد كند. مسلما عوامل فيزيكي و شيميايي مي‌توانند در بروز اين جهش‌ها نقش داشته باشند.
البته جهش‌هاي خود به خودي هم وجود دارند كه تقريبا در هر صد ميليون، يك باكتري دچار آن مي‌شود. جالب است بدانيد كه ميلياردها باكتري تنها در دستگاه گوارش وجود دارند. به طور مثال در هر گرم مدفوع يك ميليارد باكتري وجود دارد. پس اگر امكان يك جهش خود به خودي در هر صد ميليون باكتري وجود داشته باشد، امكان بروز صد يا هزار باكتري مقاوم در بدن ما وجود دارد. متاسفانه خوردن آنتي بيوتيك نامناسب فرصت رشد به اين باكتري‌هاي مقاوم را مي‌دهد.
پس مصرف بي‌رويه يا نداشتن الگوي مصرف درست آنتي بيوتيك يكي از چالش‌هاي اساسي در بروز مقاومت‌‌هاي ميكروبي تلقي مي‌شود؟
دقيقا همين طور است. حتي بروز عفونت‌هاي بيمارستاني هم كه سالانه هزينه‌هاي مالي و جاني فراواني به همراه دارد ناشي از بروز عفونت‌هاي ثانويه است كه ريشه در مصرف نادرست آنتي‌بيوتيك‌ها دارد.
خود درماني يكي از عوامل مهم در ايجاد و ظهور باكتري‌هاي مقاوم است
متاسفانه قسمت عمده‌اي از 30 ميليون نسخه‌اي كه در سال براي مصرف آنتي‌بيوتيك تجويز مي‌شود بي‌دليل بوده است ، چرا كه عامل بيماري افراد ويروسي و نه ميكروبي بوده است. نبايد از خاطر ببريم كه تجويز آنتي‌بيوتيك پس از تشخيص بيماري توسط پزشك بايد به طور كاملا اختصاصي و با تاكيد بر مصرف دوز مناسب صورت بگيرد. شايد نشانه‌هاي بيماري در دو نفر يكسان باشد و ليكن نوع آنتي‌بيوتيك تجويزي براي آنها يكسان نباشد.
درچنين شرايطي، خوددرماني ما چه بلايي بر سر بيماران مي‌‌آورد؟
همان طور كه گفتيد خود درماني يكي از عوامل مهم در ايجاد و ظهور باكتري‌هاي مقاوم است. چرا كه نه‌تنها درمان درست انجام نمي‌‌گيرد، بلكه امكان ظهور باكتري مقاوم هم در ميانه مسير درمان به وجود مي‌آيد. حتي علائم بيماري ممكن است دو يا سه روز پس از درمان از بين برود، ولي اين عامل دليلي بر خاتمه روند درمان با آنتي‌بيوتيك نيست. اگر آنتي‌بيوتيك بدرستي مصرف نشود، تنها باكتري‌هاي حساس را از بين مي‌برد و تعدادي را در محل درگير باقي مي‌گذارد كه منجر به رشد دوباره باكتري مقاوم و بروز عفونت ثانويه در همان محل مي‌شود.
آيا سوء مصرف آنتي‌بيوتيك‌ها به باكتري‌هاي مفيد بدن هم آسيب مي‌رسانند؟
يكي از مشكلات اصلي ايجاد شده دقيقا همين نوع آسيب است. يعني آنتي‌بيوتيك‌ها در چنين شرايطي ميكروب‌هاي مفيد در دستگاه‌هاي گوارش را هم از بين مي‌برند. اگر آنتي‌بيوتيك به ميزان كافي هم مصرف نشود، غلظت آن در سرم خون كاهش مي‌يابد و تنها ميكروب‌هاي مفيد يا كمتر مقاوم از بين مي‌رود و اجازه رشد براي باكتري‌هاي مقاوم صادر مي‌شود.
لازم است تاكيد كنم كه نقش پزشك در چنين شرايطي بسيار مهم است. وي بايد توصيه درستي براي مصرف دارو به بيمار داشته باشد. داروساز هم به نوبه خود نبايد تعداد كمتري از دارو را حتي به فرض موجود نبودن در داروخانه در اختيار بيمار بگذارد.
در واقع مركز تحقيقات مقاومت ميكروبي هم با هدف مقابله با سوء مصرف آنتي بيوتيك‌ها در كشور تاسيس شده است؟
هدف اصلي از تاسيس اين مركز نوعي استانداردسازي روش‌هاي آزمايشگاهي در سراسر كشور براي تشخيص بيماري‌هاي ميكروبي و باكتريايي است.روش‌هاي استانداردي كه با شناخت انواع مقاومت ميكروبي در هر منطقه و مصرف آنتي‌بيوتيك‌هاي تجويزي در آن منطقه ارائه مي‌شود، در واقع هدف از ايجاد اين مركز اصلاح الگوي مصرف درست آنتي‌بيوتيك‌ها و تعيين استراتژي درمان مناسب براي بيماري‌هاي باكتريايي است. يكي از اصلي‌ترين اهداف ما تشخيص مكانيسم‌هاي مقاومت باكتريايي در ايران است كه اميدواريم در آينده نزديك با اجرايي شدن فعاليت‌هاي اين مركز تحقق يابد
منبع
