رفع مشکلات ناباروري در گاوهاي شيري قسمت دوم

آنستروس:
آنستروس یا عدم توانایی در بروز علائم فحلی،در بیشتر موارد ناشی از ناتوانی خود ما در تشخیص و ردیابی فحلی است.در مطالعه ای روی گاوهایی که به عنوان "آنستروس" گزارش شده بودند،مشخص شد که 90 درصد آنها سیکلیک و نرمال بوده و در حقیقت فحلی شان تشخیص داده نشده بود؛ و تنها 10 درصد گاوها واقعا آنستروس بودند(یعنی دچار عدم فعالیت تخمدانی بودند).

فاکتورهای احتمالی دخیل در بروز آنستروس:
1- عدم تشخیص فحلی در گاوها با فعالیت تخمدانی نرمال،ممکن است به این دلایل بوده باشد:
الف)عدم تشخیص کافی فحلی.از آنجاییکه 66 درصد علائم فحلی بین 6 بعد از ظهر و 6 صبح بروز می کنند،گاوهایی که فحلی کوتاه مدت(کمتر از 12 ساعت)دارند ممکن است حتی با سیستم دوبار تشخیص فحلی در روز از قلم بیافتند.این امر خصوصا زمانی صادق است که گاوها طی زمانی که احتمال بروز رفتارهای فحلی شان کمتر است،تحت نظر گرفته شوند.
ب)عدم شناسایی کافی و یا رکوردهای ناکافی از حیوان.
ج)عدم فرصت گاوها برای بروز فحلی برای مثال عدم آزاد کردن و تجمع گاوها در فضای باز،بستر های لغزنده، لنگش،تعداد بسیار کم دام که تعدادشان برای بروز رفتارهای متقابل کافی نباشد.
2- آنستروس حقیقی یا عدم فعالیت های تخمدانی بدلایل زیر اتفاق می افتد:
الف)کم خونی _ بخاطر آناپلاسموز،انگل های داخلی یا خارجی،کمبود پروتئین جیره،کمبود آهن،مس،کبالت یا سلنیم.
ب) کمبود فسفر جیره
ج)کمبود سطح انرژی،کاهش وزن حیوان در اثر تولید بالا و یا سوءتغذیه.
د)سطح پایین هورمونی در ارتباط با خوراک دهی طولانی مدت بالاخص از خوراک های انباری
ه)کیست های تخمدانی(70 درصد گاوهای دارای تخمدان های کیستیک آنستروس هستند)
و)عفونت و چرک های داخل رحمی

3- فحلی خاموش(فحلی آرام) – فعالیت های تخمدانی نرمال با عدم بروز علائم فحلی.
بیشتر عوامل دخیل در آنستروس حقیقی(کم خونی،کمبود فسفر،کمبود انرژی و سطوح پایین هورمونی)می توانند سبب بروز فحلی خاموش شوند.


رفع مشکل و پیشنهادات کنترلی:
1)رکوردهای تولید مثلی کافی و مناسبی از گله خود تهیه نمایید.تاریخ های فحلی،تاریخ معاینات و یافته ها،حوادث غیر معمول از قبیل سخت زایی یا جفت ماندگی و درمان های آنها را ثبت نمایید.
2)گاوها را بمنظور تشخیص فحلی با دقت زیر نظر بگیرید.
الف)حداقل 2 و ترجیحا 3 بار در روز گاوها را تحت نظر داشته باشید.
اطمینان حاصل کنید که زمان تشخیص فحلی عصر ها باشد.
ب)در هربار ردیابی فحلی،حداقل 20 دقیقه را به این کار اختصاص دهید.
ج)اجازه ندهید که امور روزمره مزرعه،حواس شما را از ردیابی فحلی منحرف سازد.گاوها را زمانی که در حال تغذیه،شیردوشی یا دیگر فعالیت ها نیستند مشاهده نمایید.
د)بستر غیر لغزنده ای را برای ردیابی فحلی در نظر بگیرید.در این حالت احتمال بروز علائم فحلی توسط گاوها بیشتر خواهد بود.
3- گاوهای مشکوک را از لحاظ کم خونی آزمایش نمایید.نمونه های خون غیر لخته را از 12 تا 21 گاو در اوایل شیرواری تهیه کنید.اگر با کم خونی مواجه شدید،گاوها را از لحاظ انگل های خارجی و داخلی آزمایش کنید.سطح آهن،مس و سلنیم خون را اندازه گیری نمایید.در صورت وجود کم خونی درمان های لازم را بعمل آورید.عوامل مستعد کننده این حالت را نیز اصلاح کنید.
4- نمونه هایی از علوفه را بمنظور آزمایشات استاندارد مواد معدنی به آزمایشگاه ارسال نمایید.برای توسعه برنامه غذایی که نیازهای تغذیه ای گله را برطرف نماید اقدام نمایید.
5- عفونت های داخل رحمی را در گاوها آزمایش نمایید.کیست های تخمدانی را نیز برای بروز یا عدم بروز فعالیت های تخمدانی آزمایش نمایید.اجازه دهید که دامپزشک حداقل یکبار بین 15 و 45 روز پس از زایمان با عمل توشه رکتال این کار را انجام دهد.
6- در وقت مقتضی،با فرا رسیدن زمان تلقیح،گاوها را در شرایط اضافه وزن قرار دهید.
7- شرایط را در زمان نزدیک به زایمان و اوایل شیرواری که ممکن است منجر به بروز مشکلات آنستروس گردد(مانند جفت ماندگی،متریت،کتوزیس)کنترل نمایید.
8- دسترسی به علوفه تازه را حداقل 4 تا 6 هفته در سال میسر سازید.
9- آزمایشات آبستنی را 40 تا 60 روز بعد از تلقیح انجام دهید.

چند تلقیحی:
هدف منطقی برای نرخ تلقیح(درصد تلقیح)در اولین سرویس 50 درصد است.بعد از دو سرویس،درصد تلقیح تجمعی باید حدود 75 درصد باشد.گاوهایی که به سه یا تعداد بیشتری سرویس قبل از لقاح نیاز دارند،عموما چند تلقیحی نامیده می شوند.

فاکتورهای احتمالی دخیل در بروز چند تلقیحی:
1- مرگ و میر رویان یا جنین که این امر ناشی می شود از:
الف)تغذیه و خوراک دهی بیش از حد
ب)دستکاری بیش از حد مجاری تولید مثلی از طریق توشه رکتال
ج)تریکومونیازیس یا ویبریوزیس(هرکدام از این امراض آمیزشی ممکن است سبب مرگ زود هنگام رویان و بروز چند تلقیحی گردد.این بیماری ها توسط تلقیح طبیعی گسترش می یابند)
د)لپتوسپیرا و احتمالا عفونت های ویروسی مجاری تولید مثلی
ه)یوروپلاسم،میکوپلاسما،هم� �فیلوس و بسیاری از عوامل عفونت زای دیگر که تولید عفونت های با سطح پایین تری می نمایند یا از لقاح جلوگیری می کنند و یا منجر به مرگ و میر رویان در مراحل اولیه خواهند شد.گاوهای آلوده ممکن است ترشحات خارجی نا متعارفی داشته باشند.
2- تلقیح زودهنگام با دیرهنگام در ارتباط با زمان تخمک گذاری
3- استفاده از گاوهای نر با باروری پایین
4- استفاده از اسپرمی که طی انبارداری یا حمل و نقل نادرست صدمه دیده است.
5- تکنیک های تلقیح مصنوعی ضعیف
6- عدم بالانس یا کمبودهای جدی در سطح ویتامین ها و مواد معدنی جیره.

رفع مشکل و پیشنهادات کنترلی:
1- چنانچه از تلقیح طبیعی استفاده می کنید،ویبریوزیس و تریکومونیازیس را آزمایش کنید.اگر جواب مثبت باشد،تلقیح طبیعی را قطع و گاو نر را حذف نمایید.بمنظور محافظت در مقابل ویبریوزیس از واکسن مناسب بهره بگیرید.
2- لپتوسپیرا،آی بی آر،بی وی دی را نیز آزمایش نمایید.برای محافظت از این قبیل میکروارگانیسم ها نیز از واکسن استفاده نمایید.
3- از خوراک دهی بیش از حد مواد دانه ای خصوصا پس از تلقیح خودداری کنید.
4- دسترسی گاوها به علوفه تازه از قبیل چرا یا علوفه سبز را حداقل برای 4 تا 6 هفته در سال میسر سازید.
5- شروع فحلی و طول زمان آنرا با دقت مشاهده نمایید.12 ساعت پس از مشاهده اولیه تلقیح را انجام دهید.در گاوهایی که فحلی دراز مدت دارند(بیش از 24 ساعت)،12 تا 18 ساعت پس از اولین تلقیح دوباره تلقیح کنید.
6- از دامپزشک خود بخواهید که گاوهای چند تلقیحی را بمنظور بروز متریت(عفونت های سطح پایین رحمی)،تاخیر در تخمک گذاری یا دیگر موارد نا متعارف را آزمایش نماید.
7- از گاوهای نر با قابلیت باروری بالا بهره بگیرید.

سقط جنین:
عوامل سقط می توانند عفونی یا غیر عفونی باشند.در حدود 70 درصد سقط ها،عامل اصلی سقط حتی با آزمایشات بسیار دقیق قابل تعیین نیست.در غیاب عفونت های خاص،درصد نرمال سقط گله در حدود 3 درصد می باشد.

فاکتورهای احتمالی دخیل در بروز سقط:
1- نقایص ژنتیکی-رویان یا جنین شدیدا غیر معمول احتمالا در اوایل آبستنی جذب یا دفع می شود.
2- جنین های چندگانه –درصد سقط در آبستنی های با جنین های چندگانه(دوقلو،سه قلو و...)نسبت به آبستنی های تک جنینی بالاتر خواهد ود.
3- جراحات- در اوایل آبستنی(کمتر از 60 روز)دستکاری بیش از حد مجاری تولید مثلی طی توشه رکتال سبب سقط خواهند شد.دخول وسیله تلقیح یا تزریق به داخل رحم یک گاو آبستن ممکن است سبب سقط گردد.جراحات شدید در اواخر آبستنی از قبیل افتادن گاو روی یک بستر سخت می تواند بروز سقط را تشدید نماید.
4- عفونت های خاص- بروسلوز،لپتوسپیروز،آی بی آر،بی وی دی،لیستریوز،ویبریوز،تریکو مونیازیس و مایکوتیک و دیگر عفونت ها می توانند سبب سقط گردند.
5- مسمومیت ها- مسمومیت های نیتراتی،سیانیدی،گاز سیلو و برخی علف های هرز می توانند سبب سقط گردند.
6- سقط دارویی- داروهای کورتیزون مانند و پروستاگلاندین ها بین بقیه داروها بیشتر منجر به سقط خواهند شد.

رفع مشکل و پیشنهادات کنترلی:
1- از ایجاد جراحات پرهیز نمایید،سطح بتونی لغزنده را شیار دهی نموده و/یا از مواد غیر لغزنده برای پوشانیدن بستر استفاده نمایید.از تماس گاوها با نواحی یخ زده جلوگیری کنید.
2- در صورت کار با مجاری تولید مثلی گاوهای احتمالا آبستن نهایت دقت را به خرج دهید.در صورت تلقیح مجدد اجازه ندهید که سوند تلقیح به بدنه رحم نفوذ نماید.در خصوص حداقل تعداد روزهای گذشته از نخستین تلقیح که دامپزشک می تواند تشخیص آبستنی را بدون خطر برای جنین انجام دهد با وی مشورت نمایید.
3- در صورت بروز سقط،نمونه ها را برای تشخیص آزمایشگاهی ارسال نمایید.جنین کامل را در کیسه ای پلاستیکی قرار دهید.جفت یا حداقل قسمتی از جفت را که شامل یک کوتیلدون است در کیسه پلاستیکی مجزایی قرار دهید.این مجموعه را برای ارزیابی به آزمایشگاه ارسال نمایید.از گاو سقط کرده در زمان سقط خونگیری نمایید و دوباره سه هفته بعد بمنظور آزمایشات سرولوژیک(برای بروسلوز،لپتوسپیروز،آی بی آر،و بی وی دی) خونگیری نمایید.
4- از دسترسی گاو به مردابها،باتلاقها یا آبهای ساکن جلوگیری نمایید.
5- هرگونه آب یا خوراک مشکوک را برای تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی ارسال نمایید.مسمومیت هایی که سبب ایجاد سقط می شوند عموما ناشی از دسترسی کوتاه مدت به سطوح بالای سم یا توکسین می باشند.
6- بسیاری از داروهای تشدید کننده سقط از قبیل کورتیزون ها و پروستاگلاندین ها،داروهای نسخه ای و معمول هستند.بنابراین استفاده از آنها را به دامپزشک و یا تحت نظر او محدود کنید.

و نتیجه آنکه:
زمانیکه در گله ای مشکلات تولید مثلی رخ می دهد،این مشکلات اثرات اقتصادی زیادی به همراه خواهد داشت.رکورد گیری های منظم و ارتباط کاری خوب شما با دامپزشک گله و دیگر افراد مطلع سبب پایین آمدن بروز این مشکلات در گله خواهد شد.اگر با چنین مشکلاتی در گله مواجه شدید،از رکوردها،افراد مطلع و روش سیستماتیک رفع مشکل برای حل مشکلات باروری استفاده نمایید.

نویسنده: مهندس روزبه اردبيلي