مشمشه

مشمشه یكی از بیماریهای باكتریائی مسری خطرناك است كه اغلب سبب ابتلاء تك سمیها میگردد؛ بیماری بشدت كشنده بوده و از اهمیت بالائی در جمعیتهای اسب برخوردار است .این بیماری از جمله بیماریهای مهم مشترك بین انسان و دام میباشد. عامل بیماری : عا مل بیماری باكتری گرم منفی غیر متحرك فاقد كپسول و غیر هاگزا بنام پزودومناس مالئی ( Pseudomonas mallei ) است كه بعضاً در مراجع جدید به نام بورخولدریا مالئی ( Burkholderia mallei ) نیز نامیده شده است . اپیدمیولوژی : پزودومناس مالئی یك انگل اجباری بوده كه بسهولت توسط نور ؛ حرارت و ضد عفونی كننده های معمولی از بین میرود و بنظر نمیرسد در یك محیط آلوده بیش از شش هفته باقی بماند . اسبها ؛ قاطرها و الاغها از گونه های معمول در گیر میباشند . بیماری در اسب بیشتر بسمت شكل مزمن پیشرفت مینماید در صورتیكه قاطرها و الاغها بیشتر بشكل حاد بیماری مبتلا میشوند . حیواناتی كه از تغذیه بدی برخوردارند ویا در محیط نامطلوب نگهداری می شوند از حساسیت بیشتری برخوردارند . انسان نیز در زمره جانداران حساس به این عامل عفونی است كه معمولاً بیماری منجر به مرگ می شود . حیوانات آلوده و یا حاملینی كه در ظاهر سالم بوده واز بیماری جان سالم بدر برده اند عمده ترین منابع عفونت بشمار می آیند . نحوه انتشار آلودگی بدان صورت است كه آسیبها وضایعات ریوی (آبسه مانند ) پاره شده و عامل بیماری بدرون برونشیولها راه یافته وباعث عفونی شدن مجاری تنفسی فوقانی میگردد كه در نتیجه سبب دفع ارگانیسم از بینی ودهان خواهد شد . انتشار بیماری اغلب از طریق بلع مواد غذائی آلوده با منشا ذكر شده اتفاق می افتد كه در این زمینه آبشخورهای مشترك ( آلوده ) نقش بسزائی خواهند داشت . تماس مستقیم پوست با پوست آلوده و وسایل تیمار ( مانند غشو ) اگر چه می تواند خطر آفرین باشد لیكن بندرت ایجاد بیماری پیشرونده مینماید . همچنین انتشار بیماری از طریق استنشاقی نیز میتواند اتفاق بیافتد اما این شكل آلودگی احتمالاً تحت شرایط طبیعی نادر می باشد . مشمشه هم اكنون از كشورهائی همانند آمریكای شمالی ریشه كن شده است اما مناطقی از جهان منجمله آسیای صغیر ؛ آسیا و آفریقا همچنان آلوده می باشند . از آنجا كه اخیراً پرورش و نگهداری اسب بویژه بصورت متراكم در حال رشد می باشد و جابجائی دامها در این شرایط بیش از گذشته و به مقاصد مختلف صورت می پذیرد ؛ بروز و شیوع بیماری مشمشه در این جمعیتها دور از انتظار نمی باشد . در تحت چنین شرایطی میزان مرگ ومیر بسیار بالا خواهد رفت و در تعداد كمی از حیوانات كه بظاهر بهبود می یابند ( حاملین ) بیماری ابقاء می یابد . بندرت ممكن است حیوانات بطور كامل بهبود یابند . گوشتخوارانی همانند شیر ممكن است با خوردن گوشت آلوده به بیماری مبتلا شوند . همچنین آلودگی در گوسفند و بز نیز دیده شده است . با وجودیكه انسانها به بیماری خیلی حساس نیستند اما از طریق جراحات پوستی ممكن است به بیماری ؛ بشكل گرانولوماتوز و پیمی مبتلا شوند . مرگ ومیر موردی از میزان بالائی برخوردار است . بطور كلی اسبدارها كه در ارتباط مستقیم و تنگاتنگ با اسبها می باشند و بویژه دامپزشكانی كه بدون دقت عمل لازمه اقدام به كالبد گشائی حیوانات آلوده مینمایند در معرض خطر قرار دارند . پاتوژنز : هجوم و حمله جرم اغلب از طریق دیواره روده اتفاق افتاده و در نتیجه آن یا بصورت سپتی سمی ( شكل حاد بیماری ) و یا بصورت باكتریمی ( شكل مزمن بیماری ) اتفاق می افتد . عامل بیماری همواره در ریه موضعی شده اما پوست ومخاط بینی نیز در زمره مواضع معمول قرار دارند . سایر احشاء نیز ممكن است محل تشكیل ندولهای تیپیك گردند . علائمی كه در مرحله پایانی بیماری دیده میشود ؛ عمدتاً مربوط به برونكو پنومونیا بوده ومرگ در موارد تیپیك بیماری بسبب آنوكسی آنوكسیا پیش می آید . یافته های با لینی : در شكل حاد بیماری : تب بالا ؛ سرفه ؛ ریزش بینی همراه با انتشار سریع زخمهائی روی مخاط بینی و همچنین ندولهائی بر روی پوست قسمت تحتانی دستها و یا شكم بروز می نماید . مرگ در اثر سپتی سمی ظرف چند روز اتفاق می افتد . در شكل مزمن بیماری : در این حالت از بیماری علائم بستگی به محلهائی قابل پیش بینی كه ضایعات در آنها شكل گرفته اند خواهد داشت . هنگامیكه موضعی شدن اصلی در ریه اتفاق بیافتد سرفه مزمن ؛ تنفس دردناك و خونریزیهای مكرر از بینی اتفاق خواهد افتاد . اشكال مزمن پوستی و بینی معمولاً با هم اتفاق می افتند . ضایعات مربوط به بینی بر روی قسمتهای تحتانی دیواره میانی و قسمت غضروفی میانی ؛ شكل میگیرند . ضایعات ذكر شده در ابتدا بصورت ندولهائی باقطر ۱ سانتیمتر بوده كه بتدریج زخمی شده و ممكن است بیكدیگر متصل شوند . در مراحل اولیه ترشحات بینی بصورت سروزی بوده كه ممكن است یك طرفی باشد وبعداً بصورت چركی و نهایتاً بصورت خون آلود تظاهر یابد كه بطور معمول این وضعیت بینی ؛ توام با بزرگ شدن غدد لنفاوی زیر فكی خواهد بود . شكل پوستی بیماری ( سراجه یا FARCY ) با ظهور ندولهای زیر جلدی ( بقطر ۲-۱ سانتیمتر) كه سریعاً زخمی شده و واجد ترشحات چركی برنگ عسل تیره ( قهوه ای ) خواهد شد تشخیص داده میشود . در بعضی موارد ضایعات ؛ عمقی تر بوده و ترشح از طریق فیستولهای ایجاد شده خارج می شود . عروق لنفی بصورت فیبروزی ؛ قطور و شعاعی ؛ از ضایعات خارج شده و با همدیگر ارتباط می یابند . عقده های لنفاوی زه كشی كننده ناحیه ؛ در گیر شده و ممكن است ترشحات خارجی داشته باشند . محلی كه میتوان برای ضایعات پوستی پیش بینی كرد قسمت میانی مفصل خرگوشی است اما این گونه ضایعات در هر قسمت از بدن میتواند ایجاد شود . حیوانات در گیر با فرم مزمن بیماری معمولاً تا چندین ماه بیمار بوده و مكرراً بهبودی رانشان میدهند اما عاقبت یااز پادر آمده ویا با یك بهبود ظاهری بعنوان موارد مخفی باقی می مانند . یافته های كالبد گشائی : اگرچه هر گونه كالبد گشائی لاشه دام مبتلا به مشمشه بواسطه خطرات احتمالی ممنوع میباشد لیكن علا ئم بیماری در كالبد گشائی بقرارزیر میباشد : در شكل حاد بیماری خونریزیهای پتشی متعددی در تمام اندام مشاهده می گردد كه توام با برونكو پنمونی نزله ای شدید و بزرگی عقده های لنفاوی برونشیال می باشد . در شكل مزمن بطور معمول ضایعات در ریه ها بشكل ندولهای ارزنی همانند آنچه در سل ارزنی دیده میشود در تمامی بافت ریه پخش و پراكنده می باشند . ضایعات و زخمها روی مجاری تنفسی فوقانی خصوصاً مخاط بینی وجود داشته و باوسعت كمتری در مخاط لارنكس ؛ نای و برونشیها دیده می شود . ممكن است ندولها و زخمها در پوست ودر زیر پوست ( بصورت نسبتاً وسیعی ) وجود داشته باشد . عقده های لنفاوی كه مسئول زه كشی محل در گیر هستند معمولاً حاوی كانونهای چركی و عروق لنفی دارای ضایعات مشابه هستند . كانونهای نكروتیك هم چنین ممكن است در دیگر اعضاء داخلی نیز وجود داشته باشند . پزودو مناس مالئی و گاهی اوقات اكتینو مایسس پیوژنز ؛ از بافتهای آلوده جدا شده اند . تشخیص : قطعی ترین راه تشخیص هر بیماری جدا سازی عامل بیماری میباشد . در شكل حاد بیماری مشمشه جداسازی پزودو مناس مالئی از بافتهای آلوده چندان مشكل نمی باشد . این باكتری از رشد نسبتاً آهسته و خوبی بر روی اكثر محیطهای كشت آزمایشگاهی بر خور دار است كه میتوان سرعت رشد آن را با افزودن گلیسرول و خون دفیبرینه اسب به محیط افزایش داد . در صورت استفاده از محیط كشت بلاد آگار بعد از دو روز كلنی هائی بشكل مدور ؛ كوچك و برنگ قهوه ای خاكستری ایجاد خواهد شد . پزودومناس مالئی ؛ باكتری گرم منفی ؛ فاقد حركت و از نظر فعالیتهای بیو شیمیائی بسیار ضعیف میباشد كه همین ویژگیها آن را از پزودومناس پزودومالئی عامل ملیوئیدوز تفریق مینماید . جداسازی جرم از مواردی كه درگیر شكلهای مزمن و مخفی مشمشه میباشند بسادگی میسر نبوده و در چنین حالاتی میبایست از تستهائی همانند تستهای آلرژیك بمنظور تشخیص بهره جست . مهمترین و اصلی ترین روش تشخیص بیماری ؛ تست آلرژیك ؛ با تزریق بین جلدی در پلك پائین با مایه مالئین میباشد . تست ذكر شده از حساسیت و ویژگی نسبتاً بالائی برخوردار است . مایه مالئین مورد استفاده ؛ از پادگنی كه از كشت باكتری مشمشه در محیط بویون گلیسرینه بدست می آید اخذ می گردد كه تزریق درحیوان سالم بی ضرر بوده ولی در حیوانات آلوده ( راكتور ) سبب تورم و ترشح چرك از گوشه چشم میگردد . مقدار مصرف آن ۱/۰ میلی لیتر بوده كه از محلول رقیق شده آن با آب فنیكه پنج در هزار كه در این حالت بنام مالئین فنیكه گفته میشود استفاده میگردد . بمنظور انجام تست بعد از مقید كردن تك سمی بطریق لواشه زدن لب بالا و یا گوش با یك دست پلك پائین را در بین انگشتان شصت و سبابه ثابت نموده و مشابه تزریق بین جلدی توبركولین تزریق انجام خواهد گرفت . توجه : باید توصیه گردد متعاقب تزریق مالئین از هر گونه تمرینهای آموزشی استرس زا جداً خودداری گردد . زمان قرائت ۴۸ ساعت پس از تزریق میباشد هرچند در مواردی ممكن است واكنش مثبت حتی در كمتر از ۴۸ ساعت مشاهده گردد . تست و قرائت باید در روز و و در مجاور نور كافی و هوای روشن انجام گیرد و زمان قرائت از ۴۸ ساعت تجاوز ننماید . تست به جز در مواقع اضطراری در فضای سرپوشیده انجام گرفته و دام تا زمان قرائت تحت آن شرایط نگهداری گردد .
كنترل :
متاسفانه این بیماری واكسن و روش پیشگیری از طریق ایمن سازی ندارد و اهم روشهای كنترل بیماری عبارتند از : رعایت شرایط قرنطینه ای كامل و پیشگیری از هر گونه تردد دام . منظور از دام ؛ دامی است كه وضعیت آن از نظر سلامتی دقیقاً مشخص نمی باشد . شایان ذكر است كه هم اكنون تمامی اسبهائی كه توسط كارشناسان سازمان دامپزشكی كشور مورد تست مالئین قرار گرفته اند واجد برگه گواهی سلامت مدت دار می باشند كه در آن وضعیت سلامتی دام كاملاً مشخص شده است . انجام تست مالئین بصورت مداوم بفاصله هر ۳ هفته تا هنگامی كه جمعیت مورد نظر در ۳ تست متوالی هیچگونه موردی از راكسیون مثبت ویا مشكوك نداشته باشد . جداسازی و اعدام هرچه سریعتر دامهای رآكتور كه بدین منظوراقدامات بهداشتی زیر باید متعاقب تشخیص دام رآكتور انجام گیرد :
۱-وسایل انفرادی و تیمار دام مبتلا بطوركلی سوزانده و معدوم شود .
۲-جایگاه اسب با مواد ضد عفونی كننده ( مناسبترین ضد عفونی كننده سود سوز آور می باشد ) پس از سوزاندن و دفن بهداشتی فضولات و كود ؛ گند زدائی شده و حد اقل بمدت ۶ هفته مورد استفاده قرار نگیرد .
۳-معدوم نمودن اسب آلوده با توجه به خطرات احتمالی ؛ به گونه ای انجام پذیرد كه تماس با دام به حداقل ممكن برسد .
۴-محل دفن لاشه بایستی قبل از معدوم نمودن دام آلوده آماده شده باشد ؛ این محل باید بدوراز كانال آب ؛ چشمه ؛ قنات وسایر مسیرهای عمومی باشد .

منبع: پایگاه اطلاع رسانی سازمان دامپزشکی کشور