نهان شناسی یا علوم خَفیّه چیست؟
نهان‌شناسی یا علوم خَفیّه یکی از دو شاخهٔ علوم در تقسیمات باستانی است. شاخهٔ دیگر، یعنی علوم جَلیّه، به طب و منطق و هندسه و غیره مربوط است قوانین مشخصی داشت و در کتاب‌ها نوشته و در مکاتب تدریس می‌شد، ولی علوم خفیه ـ که علوم غریبه نیز نامیده می‌شوند ـ به نیروهای مافوق طبیعت می‌پردازد و اسرار آن در نزد عالمانش پنهان می‌ماند.
باور اکثریت دانشمندان امروزی بر این است که توضیحات و ادعاهای نهان‌شناسی با علم امروزین سازگاری ندارد و از راه‌های علمی بر مبنای روش‌های علوم امروزی اثبات‌پذیر نیست زیرا علوم امروزی بیشتر به نوعی ادامه دهندهٔ مسیر پوزیتیویسم (تجربه‌گرائی) صرف جهت رسیدن به حقایق هستند و با توجه به نسبی و ناقص بودن علوم امروزی نمی‌توان دلیل محکمی بر وجود یا عدم وجود چیزی که در این دایره (تجربه‌گرائی) نمی‌گنجد آورد.
شاخه‌های نهان‌شناسی اینهاست:
- کیمیا: کوشش در دگرش (تبدیل) کانی‌ها و فلزات، علم اکسیر.
- لیمیا: تبدیل قوای فاعل به مفعول یا بالعکس، علم طلسمات.
- هیمیا: احوال ستارگان و حیوانات مرتبط با آنها، علم تسخیرات.
- سیمیا: راز و رمز اعداد دیدن و تصرف موجودات تخیلی، علم خیالات.
- ریمیا: تردستی یا علم شعبدات.
پنج حرف اول نام این شاخه‌ها که «خمسهٔ مُحتجبه» نامیده می‌شدند، عبارت «کُلَه سِر» را می‌سازد که به معنی مجموعهٔ اسرار است.[۱]
علوم و فنونی مثل طالع‌بینی، جفر (عددشناسی) و رمل در رابطه با علوم شکل گرفتند و استفاده می‌شوند
دانشمندان و علوم خفیه
از قدیمی‌ترین نام‌هایی که با علوم خفیه پیوند خورده، نام بلیناس حکیم است، که در منابع بسیاری از جمله کتاب الفهرست (تألیف در ۳۷۷ هجری) [۲] و تاریخ الحکماء[۳] به عنوان بنیان‌گذار علوم غریبه یاد شده است. در میان دانشمندان ایرانی نیز ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی و شیخ بهائی در مورد علوم غریبه آثاری دارند. ابن سینا رسالهٔ کنوزالمعزمین را دراین مورد نوشت و قسمت‌هایی از کشکول شیخ بهایی به علوم غریبه و خواص اسماء حسنی اختصاص دارد. [۴]
یادداشت‌ها
- ↑ تناولی، ص ۱۷
- ↑ الفهرست، ص. ۳۷۳، ۴۳۴ و ۵۰۳
- ↑ تاریخ الحکما، ص. ۶۴ و ۱۱۹
- ↑ تناولی، صص. ۱۸-۱۹
منابع
- علی‌اکبر دهخدا، لغتنامه دهخدا.
- پرویز تناولی، طلسم: گرافیک سنتی ایران، نشر بن‌گاه، ۱۳۸۵، isbn ۹۶۴-۹۶۳۸۳-۴-۲
- ابوالحسن جمال‌الدین علی‌بن یوسف قفطی، تاریخ الحکما، تهران ۱۳۴۷
- ابوالفرج محمدبن اسحق الندیم، الفهرست، تهران ۱۳۹۳ ه.ق
