كنترل آسیت در جوجه‌‌های گوشتی
آسیت بیشتر در اثر ناراحتی مزمن یا احتقانی قلب است، جایی كه نیمه راست قلب یا عمل تلمبه ای،خون را به ششها منتقل می كند. عواقب این ضایعه احتقانی قلب،جمع شدن مایع شفاف و بیرنگ در محوطه شكمی است و نتیجهٔ آن، ایجاد ناراحتی در حین حركت است. در شرایط حاد، مایع شفاف به سایر نواحی نفوذ كرده ومنجر به تلفات در جوجه ها می گردد. در شرایط مختلف تلفات تا سن ۶ هفتگی، بین ۲ تا ۱۰ درصد متغیر است.
پیشرفت آسیت :
در واقع پیشرفت آسیت یا تجمع مایع یك ضایعه مكانیكی در دستگاه قلبی عروقی است، قلب یك عضو تلمبه كننده اصلی خون می باشد كه باعث گردش خون در تمام اعضای بدن می گردد. گردش خون سبب رساندن اكسیژن و مواد غذایی و حذف و انتقال دی اكسید كربن و سایر مواد مضر از اعضای بدن می شود. در حالت طبیعی عضلات اسكلتی متناسب با اندازه ششها بزرگ می شوند و ظرفیت تلمبه ای قلب نیز تحت شرایط طبیعی و میزان احتیاجات فیزیولـوژیكی اعضای بدن میباشد. درانتخاب ژنتیكی گله های گوشتی به این نكته اهمی داده می شود كه بافت عضلانی بدون بدون تناسب با دیگر اعضای بدن رشد رشد بیشتری داشته باشند. بنابر این جوجه هایی با توده عضلانی بیشتر تولید می گردند. در حالی كه ۲۵ درصد ( نسبت به حالت طبیعی ) كمبود ظرفیت ششی در این جوجه ها مشاهده خواهد شد. با وجود توده های عضلانی بیشتر، به میزان خون بیشتری نیاز می باشد تا اكسیژن و مواد غذایی ضروری را تأمین و دی اكسید كربن و سموم متابولیسمی را منتقل كند. در پاسخ به این نیاز،سمت راست قلب خون بیشتری را از میان شش ها تلمبه نموده ولی اندازه ششها متناسب با توده عضلانی رشد نیافته است. بنابراین به مازاد خون در گردش،اجازه عبور نخواهد داد. با این حال حجم خون اضلفی از ششها عبور می كند و یك افزایش فشار خون سرخرگی از قلب به ششها خواهیم داشت. افزایش فشار خون باعث گشاد شدن بطن راست شده در نهایت باعث گشاد شدن دریچه های قلب می گردد. دریچه ها قادر نخواهند بود كه خوب بسته شوند و بالاخره خون تلمبه شده عقب میزند.بنابراین مقداری از این خون عقب زده شده، از سرخرگها به درون سیاهرگهای اصلی پس زده و فشار آنها نیز بالا می رود. افزایش فشار خون در كبد (مهمترین اندام تصفیه كنندهٔ خون سیاهرگهای قلب) باعث آسیب شدید و تورم سلولهای كبدی می شود.این افزایش فشار خون، سبب ایجاد فشار جدی به پلاسمای خون شده و باعث عبور پلاسما از درون رگهای خونی و بافت های سست شدهٔ جدار رگها گردیده و پلاسما در داخل محوطه شكمی تجمع می یابد. نفوذ پلاسما در محوطه شكمی ادامه یافته و در نهایت غلظت خون بالا رفته و برای عبور خون غلیظ از مویرگها نیاز به فشار خون بیشتری است. این امر سبب تشدید ضایعه گردیده و بازخور مثبت ایجاد می كنند.
علت آسیت
علت اساسی آسیت ژنتیكی است و در جوجه های با سرعت رشد بالا ، دیده می شود. شرایط غیر عفونی فقط به خصوصیات فردی جوجه ها بستگی دارد و این شرایط ژنتیكی باعث یك سری ضایعات متابولیكی و فیزیولوژیكی می شود كه تحت تأثیر عوامل تغذیه ای قرار می گیرد. معمولا" آسیت در جنس نر( از سن سه هفتگی به بعد) بیشتر دیده می شود.
كنترل آسیت
كنترل آسیت فقط از طریق انتخاب ژنتیكی به انجام می رسد كه یك روند آهسته است و امكانپذیر نیست مگر اینكه شاخص مهمی مثل افزایش رشد را از دست بدهیم تا كنون كنترل از طریق ژنتیكی تنها توسط كنترل عوامل ایجادكننده آسیت در گله های تجارتی امكانپذیر بوده است. آزمایشهای تجربی در شرایط جغرافیایی مختلف، باعث كشف یكسری عوامل تشدید كننده آسیت شده است. همچنین ثابت شده عوامل كشاورزی و مدیریتی، همه نژادها به طور یكسان نتیجه آزمایش را از نظر درجه تلفات نشان نمی دهند. در هر حال تلفات ناشی از آسیت در همه نژادها قابل مشاهده می باشد. بنابر این انتخاب نژادهای گوشتی با درصد استعداد پایین ژنتیكی به آسیت، ممكن است مطلوب باشد، بخصوص در مناطقی كه شرایط جغرافیایی به گونه ای باشد كه نتوانیم به طور كامل بیماری را كنترل یا حذف كنیم. قابلیت ابتلاء به بیماری در جوجه های نر بیشتر از ماده ها است و تنها علت آن استعداد سرعت بیشتر در نرها می باشد.در مورد تأثیر هورمونها بخصوص هورمون رشد با منشأ تیروئیدی در روند ایجاد بیماری، تحقیقات همچنان ادامه دارد. بدنبال این نقطه تجربی به صلاح است كه جوجه های گوشتی نر تحت شرایط مدیریتی و محیطی مطلوب تحت نظر و توجه بیشتری باشند. ارتباط آسیت با برونشیت عفونی عفونت برونشیت ویروسی در همه گله های جوجه گوشتی به صورت تك گیر است و سیمای اصلی این عفونت چنین است: ۱- ویروس دارای حدت واگیری نسبتا" زیادی است.۲- دوره كمون بیماری كوتاه است. ۳- بیماری به سرعت در گله منتشر می شود. ۴- طول دوره بیماری ۱۵-۱۰ روز است. ۵- اندامهای اصلی مورد حمله ویروسی نایژه ها، ششها و كلیه ها هستند. ۶- جوجه های گوشتی نر بیشتر حساس هستند. ۷- درصد تلفات در جوجه های نر بیشتر است. ۸- حساسیت به بیماری با افزایش درصد پروتئین جیره طیور، بیشتر می شود. ۹- هوای سرد و یا كوران حساسیت به عفونت را بیشتر می كند. ۱۰- پادتن های مادری پرنده را علیه عفونت طبیعی محافظت می كنند. ار آنجایی كه عفونت برونشیت تك گیر است بنابر این تمام گله های تجارتی بوسیله واكسن تخفیف حدت یافته برونشیت عفونی یك یا دو بار واكسینه می شوند و ویروس موجود در واكسن همان اندامهای هدف را تحت تأثیر قرار می دهد. تجربه نشان داده در گله هایی كه واكنش به واكسن شدید وطولانی است، تلفات ناشی از آسیت بیشتر است( بخصوص در نرها). عكس العمل نسبت به واكسن،در شرایط سرد خیلی شدید است. بخصوص مواقعی كه درجه حرارت محیط كمتر از حد مجاز است، بروز آسیت نیز بیشتر دیده می شود. در آزمایش نشان داده شده در مواردی كه عارضه آسیب شناختی برونشیت شدیدتر است تلفات ناشی از آسیت نیز بیشتر گردیده است. اثر واكسن ممكن است در ارتباط با گونه های بخصوص از ویروس واكسن باشد كه در واقع در ارتباط با بیماریزایی و آسیبهای شدید به بافت ریه است. بنابر این واكسن مرحله دوم ممكن است برای جلوگیری از بروز آسیت مؤثرتر باشد زیرا واكسن ویروسی ممكن است محافظت كافی علیه سویه های مزرعه فراهم نكرده و در جلوگیری از عفونت طبیعی باقی بگذارد بخصوص اگر واكسیناسیون عقب بیفتد.
محیط
آزمایشات تجربی نشان می دهد كه قرارگرفتن طیور حتی در شرایط سرد محیطی برای مدت كوتاهی باعث بروز آسیت می شود. در شرایط سرد هنگام جوجه درآوری یا مواقع حمل ونقل جوجه ها و یا حتی دمای ناكافی دستگاه جوجه كشی نیز باعث ایجاد آسیت می شود.
نور
در شرایطی كه نور بصورت متناوب تا ۲۳ ساعت در شبانه روز است، تلفات افزایش یافته و برای جلوگیری از تلفات می توان ساعت تاریكی را افزایش داد. نور مداوم به طیور اجازه می دهد كه مقدار غذای بیشتری خورده و بالطبع میزان رشد بالا رفته و بروز آسیت در پی خواهد داشت. در حالیكه میتوان با دادن میزان تاریكی كنترل شده از بروز آن جلوگیری كرد.
سدیم كافی جیره
سدیم بعنوان عنصر معدنی كم نیاز (میكروالمنت) در جیره ضروری است و عموما" به صورت كلرید سدیم یا بیكربنات سدیم در غذای طیور گوشتی اضافه می شود. اثر افزایش سدیم به جیره بخصوص در مرحله رشد، باعث افزایش احتمال آسیت در طیور است كه ایجاد آن در اثر افزایش حجم خون و بنابراین افزایش فشار خون است. كاربرد تجربی الكترولیت ها در جیره بخصوص در مواقع ابتلا به نفروز ناشی از عفونت ویروسی یا برونشیت عفونی حتی در مواقع افزایش استرس، باعث افزایش تلفات می شود. بنابراین تنظیم الكترولیت ها یا در اصل بالا بردن سطح سدیم در جیره بایستی با دقت تمام انجام شود بخصوص در نژادهایی كه احتمال بروز أسیت در آنها نیز بالا است.
سن گله تولیدكننده تخم مرغ جوجه كشی
گزارشی از یك مشاهده تجربی نشان می دهدكه احتمال آسیت در طیور گوشتی كه از تخم مرغ های مادر ۲۸ هفته ایجاد شده اند، زیاد است.آسیب در گروهی از طیور گوشتی كه جثه نسبتا" كوچك دارند و بالطبع اعضاء داخلی بدن آنها (شش ها) نیز در روز اول كوچك است ولی سرعت رشد در آنها بالا بوده، بیشتر دیده می شود كه علت آن به میزان احتیاجات فیزیولوژیكی زیاد و همچنین نیاز به كسب اكسیژن بالا و مواد غذایی است.
آسیت بیشتر در اثر ناراحتی مزمن یا احتقانی قلب است، جایی كه نیمه راست قلب یا عمل تلمبه ای،خون را به ششها منتقل می كند. عواقب این ضایعه احتقانی قلب،جمع شدن مایع شفاف و بیرنگ در محوطه شكمی است و نتیجهٔ آن، ایجاد ناراحتی در حین حركت است. در شرایط حاد، مایع شفاف به سایر نواحی نفوذ كرده ومنجر به تلفات در جوجه ها می گردد. در شرایط مختلف تلفات تا سن ۶ هفتگی، بین ۲ تا ۱۰ درصد متغیر است.
پیشرفت آسیت :
در واقع پیشرفت آسیت یا تجمع مایع یك ضایعه مكانیكی در دستگاه قلبی عروقی است، قلب یك عضو تلمبه كننده اصلی خون می باشد كه باعث گردش خون در تمام اعضای بدن می گردد. گردش خون سبب رساندن اكسیژن و مواد غذایی و حذف و انتقال دی اكسید كربن و سایر مواد مضر از اعضای بدن می شود. در حالت طبیعی عضلات اسكلتی متناسب با اندازه ششها بزرگ می شوند و ظرفیت تلمبه ای قلب نیز تحت شرایط طبیعی و میزان احتیاجات فیزیولـوژیكی اعضای بدن میباشد. درانتخاب ژنتیكی گله های گوشتی به این نكته اهمی داده می شود كه بافت عضلانی بدون بدون تناسب با دیگر اعضای بدن رشد رشد بیشتری داشته باشند. بنابر این جوجه هایی با توده عضلانی بیشتر تولید می گردند. در حالی كه ۲۵ درصد ( نسبت به حالت طبیعی ) كمبود ظرفیت ششی در این جوجه ها مشاهده خواهد شد. با وجود توده های عضلانی بیشتر، به میزان خون بیشتری نیاز می باشد تا اكسیژن و مواد غذایی ضروری را تأمین و دی اكسید كربن و سموم متابولیسمی را منتقل كند. در پاسخ به این نیاز،سمت راست قلب خون بیشتری را از میان شش ها تلمبه نموده ولی اندازه ششها متناسب با توده عضلانی رشد نیافته است. بنابراین به مازاد خون در گردش،اجازه عبور نخواهد داد. با این حال حجم خون اضلفی از ششها عبور می كند و یك افزایش فشار خون سرخرگی از قلب به ششها خواهیم داشت. افزایش فشار خون باعث گشاد شدن بطن راست شده در نهایت باعث گشاد شدن دریچه های قلب می گردد. دریچه ها قادر نخواهند بود كه خوب بسته شوند و بالاخره خون تلمبه شده عقب میزند.بنابراین مقداری از این خون عقب زده شده، از سرخرگها به درون سیاهرگهای اصلی پس زده و فشار آنها نیز بالا می رود. افزایش فشار خون در كبد (مهمترین اندام تصفیه كنندهٔ خون سیاهرگهای قلب) باعث آسیب شدید و تورم سلولهای كبدی می شود.این افزایش فشار خون، سبب ایجاد فشار جدی به پلاسمای خون شده و باعث عبور پلاسما از درون رگهای خونی و بافت های سست شدهٔ جدار رگها گردیده و پلاسما در داخل محوطه شكمی تجمع می یابد. نفوذ پلاسما در محوطه شكمی ادامه یافته و در نهایت غلظت خون بالا رفته و برای عبور خون غلیظ از مویرگها نیاز به فشار خون بیشتری است. این امر سبب تشدید ضایعه گردیده و بازخور مثبت ایجاد می كنند.
علت آسیت
علت اساسی آسیت ژنتیكی است و در جوجه های با سرعت رشد بالا ، دیده می شود. شرایط غیر عفونی فقط به خصوصیات فردی جوجه ها بستگی دارد و این شرایط ژنتیكی باعث یك سری ضایعات متابولیكی و فیزیولوژیكی می شود كه تحت تأثیر عوامل تغذیه ای قرار می گیرد. معمولا" آسیت در جنس نر( از سن سه هفتگی به بعد) بیشتر دیده می شود.
كنترل آسیت
كنترل آسیت فقط از طریق انتخاب ژنتیكی به انجام می رسد كه یك روند آهسته است و امكانپذیر نیست مگر اینكه شاخص مهمی مثل افزایش رشد را از دست بدهیم تا كنون كنترل از طریق ژنتیكی تنها توسط كنترل عوامل ایجادكننده آسیت در گله های تجارتی امكانپذیر بوده است. آزمایشهای تجربی در شرایط جغرافیایی مختلف، باعث كشف یكسری عوامل تشدید كننده آسیت شده است. همچنین ثابت شده عوامل كشاورزی و مدیریتی، همه نژادها به طور یكسان نتیجه آزمایش را از نظر درجه تلفات نشان نمی دهند. در هر حال تلفات ناشی از آسیت در همه نژادها قابل مشاهده می باشد. بنابر این انتخاب نژادهای گوشتی با درصد استعداد پایین ژنتیكی به آسیت، ممكن است مطلوب باشد، بخصوص در مناطقی كه شرایط جغرافیایی به گونه ای باشد كه نتوانیم به طور كامل بیماری را كنترل یا حذف كنیم. قابلیت ابتلاء به بیماری در جوجه های نر بیشتر از ماده ها است و تنها علت آن استعداد سرعت بیشتر در نرها می باشد.در مورد تأثیر هورمونها بخصوص هورمون رشد با منشأ تیروئیدی در روند ایجاد بیماری، تحقیقات همچنان ادامه دارد. بدنبال این نقطه تجربی به صلاح است كه جوجه های گوشتی نر تحت شرایط مدیریتی و محیطی مطلوب تحت نظر و توجه بیشتری باشند. ارتباط آسیت با برونشیت عفونی عفونت برونشیت ویروسی در همه گله های جوجه گوشتی به صورت تك گیر است و سیمای اصلی این عفونت چنین است: ۱- ویروس دارای حدت واگیری نسبتا" زیادی است.۲- دوره كمون بیماری كوتاه است. ۳- بیماری به سرعت در گله منتشر می شود. ۴- طول دوره بیماری ۱۵-۱۰ روز است. ۵- اندامهای اصلی مورد حمله ویروسی نایژه ها، ششها و كلیه ها هستند. ۶- جوجه های گوشتی نر بیشتر حساس هستند. ۷- درصد تلفات در جوجه های نر بیشتر است. ۸- حساسیت به بیماری با افزایش درصد پروتئین جیره طیور، بیشتر می شود. ۹- هوای سرد و یا كوران حساسیت به عفونت را بیشتر می كند. ۱۰- پادتن های مادری پرنده را علیه عفونت طبیعی محافظت می كنند. ار آنجایی كه عفونت برونشیت تك گیر است بنابر این تمام گله های تجارتی بوسیله واكسن تخفیف حدت یافته برونشیت عفونی یك یا دو بار واكسینه می شوند و ویروس موجود در واكسن همان اندامهای هدف را تحت تأثیر قرار می دهد. تجربه نشان داده در گله هایی كه واكنش به واكسن شدید وطولانی است، تلفات ناشی از آسیت بیشتر است( بخصوص در نرها). عكس العمل نسبت به واكسن،در شرایط سرد خیلی شدید است. بخصوص مواقعی كه درجه حرارت محیط كمتر از حد مجاز است، بروز آسیت نیز بیشتر دیده می شود. در آزمایش نشان داده شده در مواردی كه عارضه آسیب شناختی برونشیت شدیدتر است تلفات ناشی از آسیت نیز بیشتر گردیده است. اثر واكسن ممكن است در ارتباط با گونه های بخصوص از ویروس واكسن باشد كه در واقع در ارتباط با بیماریزایی و آسیبهای شدید به بافت ریه است. بنابر این واكسن مرحله دوم ممكن است برای جلوگیری از بروز آسیت مؤثرتر باشد زیرا واكسن ویروسی ممكن است محافظت كافی علیه سویه های مزرعه فراهم نكرده و در جلوگیری از عفونت طبیعی باقی بگذارد بخصوص اگر واكسیناسیون عقب بیفتد.
محیط
آزمایشات تجربی نشان می دهد كه قرارگرفتن طیور حتی در شرایط سرد محیطی برای مدت كوتاهی باعث بروز آسیت می شود. در شرایط سرد هنگام جوجه درآوری یا مواقع حمل ونقل جوجه ها و یا حتی دمای ناكافی دستگاه جوجه كشی نیز باعث ایجاد آسیت می شود.
نور
در شرایطی كه نور بصورت متناوب تا ۲۳ ساعت در شبانه روز است، تلفات افزایش یافته و برای جلوگیری از تلفات می توان ساعت تاریكی را افزایش داد. نور مداوم به طیور اجازه می دهد كه مقدار غذای بیشتری خورده و بالطبع میزان رشد بالا رفته و بروز آسیت در پی خواهد داشت. در حالیكه میتوان با دادن میزان تاریكی كنترل شده از بروز آن جلوگیری كرد.
سدیم كافی جیره
سدیم بعنوان عنصر معدنی كم نیاز (میكروالمنت) در جیره ضروری است و عموما" به صورت كلرید سدیم یا بیكربنات سدیم در غذای طیور گوشتی اضافه می شود. اثر افزایش سدیم به جیره بخصوص در مرحله رشد، باعث افزایش احتمال آسیت در طیور است كه ایجاد آن در اثر افزایش حجم خون و بنابراین افزایش فشار خون است. كاربرد تجربی الكترولیت ها در جیره بخصوص در مواقع ابتلا به نفروز ناشی از عفونت ویروسی یا برونشیت عفونی حتی در مواقع افزایش استرس، باعث افزایش تلفات می شود. بنابراین تنظیم الكترولیت ها یا در اصل بالا بردن سطح سدیم در جیره بایستی با دقت تمام انجام شود بخصوص در نژادهایی كه احتمال بروز أسیت در آنها نیز بالا است.
سن گله تولیدكننده تخم مرغ جوجه كشی
گزارشی از یك مشاهده تجربی نشان می دهدكه احتمال آسیت در طیور گوشتی كه از تخم مرغ های مادر ۲۸ هفته ایجاد شده اند، زیاد است.آسیب در گروهی از طیور گوشتی كه جثه نسبتا" كوچك دارند و بالطبع اعضاء داخلی بدن آنها (شش ها) نیز در روز اول كوچك است ولی سرعت رشد در آنها بالا بوده، بیشتر دیده می شود كه علت آن به میزان احتیاجات فیزیولوژیكی زیاد و همچنین نیاز به كسب اكسیژن بالا و مواد غذایی است.
منبع: دكتر امیر اكبری
