زیتون، میوه ای کهن در بازاری مدرن
زیتون درختچه ای است به ارتفاع تقریبا سه متر که هنگامی که در شرایط مساعد پرورش می یابد ارتفاع آن به حدود ۱۲ متر و قطر تنه اش به ۳ متر می رسد.
▪ چوب این درخت بسیار سخت، مقاوم و به رنگ زرد است که خطوط قهوه ای رنگی در آن وجود دارد. از چوب زیتون برای تهیه اشیاء چوبی ظریف استفاده می شود.
▪ زیتون معمولا در اوایل تابستان شروع به گل دادن کرده و میوه آن نیز کم کم ظاهر می شود.
▪ دم کرده برگ زیتون داروی خوبی برای پایین آوردن فشارخون است و روغن آن به عنوان نرم کننده و دفع کننده سنگ کیسه صفرا مورد استفاده قرار می گیرد.
▪ روغن زیتون کرم کش است و سرفه های خشک را رفع می کند همچنین برای رفع خارش گزیدگی حشرات می توان روغن زیتون را به محل گزیدگی مالید.
▪ دم کرده برگ درخت زیتون تب بر است و جوشانده آن برطرف کننده رماتیسم است. برای از بین بردن جوشها و کورکها زیتون له کرده را می توان روی جوش یا کورک گذاشت.
▪ پماد میوه نارس زیتون برای سوختگی مفید بوده و جویدن برگ زیتون برای از بین بردن زخم های دهان موثر است
▪ وزیر کشاورزی چند روز پیش خبری عنوان کرد مبنی بر اینکه سطح زیر کشت زیتون به ۲۰۰ هزار هکتار تا دو سال آینده افزایش خواهد یافت. این آمار در سال ۸۴ از قریب ۱۵ هزار هکتار به حدود ۱۰۰ هزار هکتار رسیده است و قرار شده است که این سطح در طی یک برنامه ۱۰ ساله به ۶۰۰ هزار هکتار افزایش یابد.
▪ خبری که وزیر جهاد کشاورزی نقل کننده آن بود ما را برآن داشت که گزارشی پیرامون این میوه باارزش که می تواند بازار صادراتی خوبی را برای کشور به ارمغان بیاورد.
▪ این در حالی است که طرح توسعه کشت زیتون بیش از ۱۵ سال است که مطرح شده است و اعتبارات قابل ذکری نیز در طی آن سالها اختصاص یافته بود اما متاسفانه آن طور که باید سطح زیرکشت زیتون توسعه پیدا نکرده است.
▪ گندم به عنوان محوری ترین محصول کشاورزی، شاید «زیتون» در بین سایر محصولات کشاورزی چنین شانسی را داشته باشد جایگزین این محصول گردد. خوشبختانه تولید زیتون صرفاً منحصر به استان های شمالی کشور نمی شود و در مناطق دیگری نیز کشت و پرورش زیتون صورت می گیرد، به طوری که سطح زیر کشت آن در طول چند سال گذشته از ۵ هزار هکتار به حدود ۱۰۰هزار هکتار رسیده است.
▪ به رغم توجهات و تمهیدات دولت و کشاورزان، روغن زیتون با وجود فواید درمانی و خوراکی فراوانش در سبد خانوار ایرانی جایی را نگرفته است.
▪ سطح زیر کشت زیتون کشور (اعم از بارور و نهال) در حدود ۹۸ هزار هکتار است.
▪ از طرفی در سالهای گذشته ۶ هزار هکتار از باغ‌های استان گیلان و طارم زنجان به کشت زیتون اختصاص داشت اما در یک روند ۱۵ ساله توسعه کشت آن در ۱۸ استان رشد پیدا کرده و سطح زیر کشت آن به ۹۰ هزار هکتار در سال گذشته رسید که برخی از آن‌ها به باردهی نرسیده‌اند.
▪ در سالهای گذشته استان گیلان جزو استان‌های اول در کشت زیتون بوده اما با توجه به استعدادهای استان در این بخش، سطح زیر کشت استان افزایش پیدا نکرد و در جایگاه ۱۱ تا ۱۵ قرار گرفته است.
▪ باید این نکته را در نظر داشت افزایش تولید محصول و تولید روغن از دانه روغنی زیتون در کاهش قیمت این محصولات نیز تاثیرگذار است.
▪ نیاز مبرم کشور به روغن و وابستگی شدید به خارج از کشور جهت تامین آن باعث شد تا سیاست‌گذاران بخش کشاورزی به منظور کاهش وابستگی اقدام به توسعه سطح زیر کشت گیاهان روغنی برای نیل به این هدف کند که در این راستا یکی از گیاهانی که مقرر شد سطح زیر کشت آن به شدت افزایش یابد، زیتون بود.
باید این نکته را در نظر داشت که بازار این محصول در جهان چیزی حدود ۶ میلیون یورو می باشد که ایران با دارا بودن پتانسیل های بالا که حدود ۲۳ استان آن قادر با تولید این محصول باشد بازاری اندک را به خود اختصاص داده است.
در فاصله سالهای ۸۲-۷۲ میزان روغن سالیانه ما به حدود ۴ هزار و ۵۰۰ تن رسیده که یک هزار و ۵۰۰ تن واردات روغن زیتون از کشورهایی نظیر ترکیه، سوریه، اسپانیا و یونان و همچنین در حدود ۱۸ هزار تن کنسرو تولید داشتیم. این آمار بیانگر این امر است که مصرف سرانه روغن زیتون در کشور ما از ۳۰ گرم به ۱۰۰ گرم رسیده و این در حالی است که مصرف سرانه روغن زیتون در کشورهای عضو اتحادیه اروپا به طور میانگین ۱۰ کیلوگرم و روغن زیتون در کشوری مثل یونان ۲۱ کیلوگرم است.
مدرنیزه کردن تولید زیتون، تشویق مصرف کنندگان، تشویق به توسعه تجارت زیتون از راهکارهای موثر بر این بازار می باشد.
در خلال سال های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۳ میزان تولید روغن زیتون ۶/۲ میلیون تن بوده است که در همین دوره میزان مصرف به ۶/۲ میلیون تن رسید.
حجم صادرات روغن زیتون دوره ۲۰۰۱ تا ،۲۰۰۳ ۴۹۸ هزار تن بود، اما صادرات انواع دیگر روغن در همین دوره ۴۱۵ هزار و ۳۰۰ تن اعلام شد.
در ایالات متحده واردات از ۴۰ هزار تن زیتون در ۱۹۸۳ به ۲۴۸ هزار تن در سال ۲۰۰۳ رسیده است، رشدی که در سطح ۵۱۷ درصد بوده است.
یا در ژاپن در فاصله سال های ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۳ این رشد به ۷۴۲ درصد رسید.
● مشکلات پیش روی زیتون کاران
زیتون به عنوان میوه ای با ارزش باید اما از نظر سود دهی محصولی دیربازده در میان کشاورزان محسوب می گردد.
از سوی دیگر هجوم آفت و بیماری به باغ های زیتون آسیب می رساند و منجر به تهدید کیفیت محصول زیتون در تمامی باغ ها می شود و سرمایه گذاری و بازدهی سرمایه باغ های دیربازده زیتون را تهدید می کند. در همین چند سال پیش بود که هجوم آفت و بیماری به این محصول باعث خسارات سنگینی گردد.
▪ اما سال گذشته با برنامه ریزی های صحیح دولت طی طرحی شروع به ردیابی مگس زیتون در باغ‌های کشورانجام داد.
▪ انجام عملیات ردیابی آفت مگس زیتون در سطحی معادل ۱۷ هزار و ۶۳۹ هکتار از باغات زیتون صورت گرفته است.
▪ در سال ۸۴ انجام عملیات ردیابی و مبارزه با آفت با نظارت کارشناسان سازمان حفظ نباتات، با تدارک ۴۵۹ هزار و ۹۰۰ عدد تله و نصب ۳۷۴ هزار و ۱۲۹ عدد تله جلب کننده ـ کشنده و توزیع ۹ هزار و ۵۰۴ لیتر پروتیین هیدرولیزات (ترکیب جلب کننده حشرات بالغ) و انجام عملیات ردیابی در سطح معادل ۱۷ هزار و ۶۳۹ هکتار از باغات زیتون صورت گرفت که در سطحی معادل ۱۲ هزار و ۷۱۵ هکتار، تعداد ۷۸ عدد تله فرمولی موجود به مناطق زیتون‌خیز کشور جهت ردیابی آفت ارسال شد و همچنین به منظور ایجاد خلل در چرخه زندگی آفت و کاهش میزان حشرات انتقالی به سال ۸۵ و در نهایت کاستن از میزان خسارت در نسل‌های آتی مقدار یک میلیون و ۶۶۵ هزار و ۲۴۴ کیلوگرم میوه زیتون آفت زده جمع‌آوری و تحویل کارخانجات روغن‌کشی شد.
▪ تا چندی پیش به جز شرایط آب و هوایی فاکتور دیگری به طور عمده تهدید کننده این برنامه توسعه نبود ولی متاسفانه از مردادماه سال ۸۳ که برای اولین‌بار آفت مگس زیتون از کشور گزارش شد، زنگ خطر به صدا درآمد و در مدت کمتر از سه ماه دامنه گسترش آفت ۱۳ استان را در بر گرفت. مگس زیتون یکی از مهمترین آفات زیتون است. لارو این آفت با تغذیه از گوشت میوه، باعث ریزش میوه‌ها قبل از برداشت، کاهش کیفیت روغن زیتون و ورود قارچ‌های باتوژن از محل سوراخ ورودی لاروها شده که اسیدیته داخل میوه‌ها به میزان دو تا چهار برابر افزایش می‌یابد. اگر میوه‌ها از واریته‌های کنسروی باشد، بازارپسندی محصول به واسطه خسارت مستقیم لاروها از بین می‌رود و همچنین این حشره قادر است باکتری مولد کال زیتون را هم انتقال دهد.
▪ این آفت یک میزبان و چند نسلی است که به انواع زیتون اهلی خسارت وارد می‌کند و در تمام کشورهای حوزه دریای مدیترانه، مناطق شمال شرقی و جنوبی آفریقا، جزایر قناری، هند، پاکستان و غرب آسیا وجود دارد و از نیم‌کره شرقی شروع و در نیم‌کره غربی به کالیفرنیا محدود می‌شود.
▪ و از دیگر کارهای صورت گرفته در زمینه جلوگیری از شیوع و گسترش آفت، اعمال دقیق مقررات قرنطینه گیاهی و ممانعت از خروج میوه و اندام‌های گیاهی از مناطق آفت‌زده به سایر مناطق، پست‌های قرنطینه در مبادی خروجی استان‌های آلوده، فعال شد و جهت شکار انبوه آفت، مقدار ۶۱۶ لیتر مالاتیون در اختیار استان‌های آلوده قرار گرفته است.
▪ از طرف دیگر سرمای نابهنگام نیز می تواند باعث نابودی جوانه های زیتون و موجب کاهش تولید محصول زیتون در منطقه شود.
▪ از دیگر مشکلات تولیدکنندگان این محصول ورود قاچاق روغن زیتون، تعداد محدود کارخانجات روغن کشی و عدم فرهنگ بالای مصرف روغن زیتون از جمله مهمترین مشکلات برسر راه اجرای طرح زیتون در کشور است.
▪ از دیگر موارد می توان به نبود صنایع تبدیلی به حد کافی نام برد. تولید زیتون در کشور از حدود ۸هزارتن در سالهای قبل از شروع طرح (۷۲) به ۳۴هزارتن در سال زراعی ۸۰ـ۷۹ رسیده است ولی در این سالها به صنایع جانبی زیتون در این مدت متناسب با تولید این محصول رشد توجهی نشده است.
▪ برای هر ۵۰۰هکتار سطح زیرکشت زیتون با عملکرد در هکتار ۴تن نیاز به یک واحد روغن کشی ۲هزارتنی است.
▪ بیش از ۹۰ درصد ماده اولیه صنعت روغن زیتون وارداتی است.
▪ بیش از ۹۰ درصد ماده اولیه صنعت روغن زیتون (روغن خام) از طریق واردات تامین می شود و به همین دلیل توجه به توسعه کشت زیتون و صنعت روغن زیتون ضروری است.
▪ آنچه آمار ها نشان می دهد حاکی از این است که در سال ۱۳۸۱ حدود ۹۳۰ هزار تن روغن زیتون وارد کشور شده و بخش عظیمی از منابع ارزی کشور صرف تامین این کالا شد.
▪ در سالهای ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ نیز به ترتیب ۸/۱۳۰۴ میلیارد ریال و ۱/۱۸۳۶ میلیارد ریال یارانه جهت تولید این ماده غذایی اختصاص یافته است.
▪ گفتنی است با توجه به روند رشد جمعیت و با فرض ثابت ماندن مصرف سرانه که در حال حاضر حدود ۱۶ کیلوگرم است، به نظر می رسد توجه به تولید روغن زیتون در داخل کشور از محل توسعه کشت محصولاتی ضروری است. زیرا از سویی موجب کاهش وابستگی شدید تولید به واردات ماده اولیه این کالا شده و از سوی دیگر از خروج منابع ارزی کشور جلوگیری می کند.
▪ در این میان توجه به محصول زیتون می تواند ضمن تامین بخشی از نیازهای مصرفی روغن از محل تولید داخل، تغییری در کشت زراعی اراضی مرغوب نیز به همراه داشته باشد. از طرفی به جهت عدم نیاز به اراضی درجه یک کشاورزی در توسعه کشت زیتون و امکان استفاده از اراضی درجه دو و شیبدار کشور که در حال حاضر کمتر مورد استفاده هستند، عملا موضوع کشت جایگزین، حذف و ظرفیت تولید در آن واحد با عوامل تولید ثابت افزایش می یابد.
● خواص زیتون
▪ روغن زیتون گردش خون را تسریع می کند
▪ وجود ترکیبات فنل (اسید کربولیکها) در روغن زیتون تاثیر مثبتی برروی گردش خون رگها دارند.
▪ تحقیقات صورت گرفته توسط محققان دانشگاه کوردوبا، بر روی ۲۱ نفر نشان داد؛ مصرف روغن زیتون سیستم گردش خون را در رگها به مدت ۴ ساعت پس از مصرف تسریع می‌کند.
▪ همچنین نتایج تحقیقات حاکی است؛ ماده "فنل" موجود در روغن زیتون از لختهشدن خون در رگها نیز جلوگیری می‌کند.
▪ خوردن زیتون باعث کاهش فشارخون می‌شود.
▪ زیتون علاوه بر اینکه مصرف زیادی در تغذیه دارد ده‌ها خاصیت درمانی هم دارد.
▪ زیتون دارای اثرنرم‌کنندگی، ملین، صفرا بر است. این ماده سنگهای صفراوی را دفع و یبوست‌های مزمن را درمان می‌کند.
▪ زیتون همچنین قولنج‌های ناشی از ورم کلیه را درمان می‌کند و باعث تسکین درد و سوزش سوختگی‌ها، درمان آفتاب‌زدگی و سرمازدگی و گزش حشرات می‌شود.
▪ لازم به ذکر است این ماده در التیام زخم و جراحات و رفع سوزش و درد اثر دارد و خارش چشم و اشک ریزش را رفع می‌کند.
▪ مصرف زیتون از ابتلا به امراض قلبی جلوگیری می کند
▪ مصرف روغن زیتون از ابتلا به امراض قلبی و سرطان جلوگیری می کند.
▪ زیتون در رفع پوکی استخوان مفید است
▪ با مصرف فرآورده‌های زیتون می‌توان با مشکل پوکی استخوان و پیری زودرس مقابله کرد،
▪ میوه رسیده زیتون دارای ترکیبات مختلفی مانند آب ۶۰ درصد، روغن ۲۰ درصد، قند ۱۰ درصد، پروتئین، مواد معدنی، کلسیم و سلولز است و ۱۰۰ گرم میوه آن ۲۲۴ کالری انرژی دارد.
▪ رنگ زیتون هنگام رسیدن از سبز کم‌رنگ به رنگ بنفش و قرمز و انواع سیاه تغییر می‌کند. دانه زیتون بدون انجام عملیات فراوری قابل مصرف نیست و به‌صورت کنسروشده و پرورده می‌توان مصرف کرد که به‌صورت سنتی و صنعتی در بازار ایران عرضه می‌شود.
▪ تفاوت ارقام، میزان رسیدن میوه، روش برداشت و استخراج آن از مهمترین معیارهای تعیین‌کننده کیفیت روغن محسوب می‌شود و از زیتون نارس روغن سبزرنگ و از رسیده آن، روغن زرد تولید می‌شود که رنگ سبز روغن نمی‌تواند نشانه کیفیت خوب آن باشد.
▪ همچنین روغن زیتون اثر شدیدی بر علیه تومورهای خوش‌خیم مانند پروستات و لوله گوارش دارد و جیره غذایی روغن زیتون میزان آسیب‌های سرطانی را کاهش می‌دهد.
▪ براساس این مقاله روغن زیتون در جلوگیری از تشکیل لخته خون و تجمع لخته‌ها، تاثیر دارد و مصرف منظم آن خطر توسعه التهاب روماتیسمی بدن کاهش یافته و از بی‌نظمی‌های دستگاه گوارش جلوگیری می‌کند.
منبع: علی میرشاهی
فارغ التحصیل رشته کارشناسی فرش از دانشگاه هنر تهران
