برخورد با بيمار مبتلا به سردرد
شروع سردرد
سردرد به دو صورت حاد و مزمن شروع مي‌شود، سردردهايي كه به صورت حاد شروع مي‌شوند، حائز اهميت بالايي هستند. مخصوصاً اگر اين سردرد در سنين بالا نيز باشد مسئله جدي‌تر است. همينطور در زماني كه حين معاينه، علائم عصبي با مكان مشخص نيز داشته باشيم. مثلاً همراه سردرد فلج مختصر در دست چپ نيز وجود داشته باشد.
سن بيمار
مثلاً ميگرن بيشتر در 40-20 سالگي بروز مي‌كند و شيوع بيماري چون آرتريت تمپورال بالاي 45 سالگي مي‌باشد.
جنسيت بيمار
به عنوان مثال ميگرن در خانمها بيشتر است.
محل دقيق درد
در تومورهاي مغزي اغلب، در ابتداي شروع در محل تومور سردرد وجود دارد ولي بتدريج به تمامي نواحي اطراف منتشر مي‌شود، در سردرد تنشي Tension Headache درد بيشتر در نواحي گيجگاهي و گاهي نواحي پس سر احساس مي‌گردد.
نحوه شروع درد
مثلاً در سردردهاي ناشي از تحريك عصبي، درد حاد و در مسير عصب مربوطه است.
طول مدت درد و چگونگي روند آن
در ميگرنها سردردها معمولاً چند ساعته است ولي گاهي دو تا سه روز طول مي‌كشد. در سردرد تنشي Tension Headache سردرد بيمار در عصر بيشتر مي‌شود.
فركانس يا تعداد دفعات درد
فركانس سردردهاي ميگرني در افراد مختلف فرق مي‌كند، گاهي 3-2 ماه يكبار و گاهي هفته‌اي يكبار بروز مي‌كند، حتي امكان دارد 3 تا 4 بار در هفته بروز كند. در تومورها سردرد دائمي است و روزبه‌روز بطور پيشرونده بيشتر مي‌شود.
عوامل مساعدكننده يا تشديدكننده
مصرف قرص‌هاي ضدبارداري ocp كه حتي ممكن است سردردهاي نهفته ميگرني را تشديد كند.
- بي‌خوابي و استرس
- بوهاي تند و تحريك‌كننده
- استحمام طولاني
- مصرف الكل، رفتن به ارتفاعات و خواب بعد از ظهر در نوع سردرد خوشه‌اي.
- در نورلژي نوع عصب زباني حلقي با بلع غذا درد تشديد مي‌شود كه حتي گاهي اوقات باعث سنكوپ مي‌شود.
علائم همراه
- در ميگرن: تهوع، تاري ديد، گاهي اسهال، گزگز اندامها، سرگيجه و ترس از نور
- در سردرد خوشه‌اي cluster: گرفتگي بيني، اشك ريزش و قرمزي چشم.
- تومور مغزي: تشنج، تهوع و سردرد صبحگاهي.
كيفيت و زمان بروز سردرد
در ميگرنها كيفيت درد از حالت انفجاري و شديد تا حالت شروع تدريجي و تشديد يافتن متغير است، گاهي از اوقات به مسكن جواب نمي‌دهد و براي آرام كردن در نياز به استفاده از مخدرها وجود دارد.
سابقه فاميلي گاهي كمك‌كننده است. بدين نحو كه پدر يا مادر بيمار ميگرن داشته‌اند. سابقه ضربه نيز مهم است چون گاهي خونريزي در اثر ضربه ايجاد مي‌شود.
سابقه مصرف داروها
داروهاي گشاده‌كننده عروق كرونر مثل نيتروگليسرين گاهي موجب سردرد مي‌گردند.
نكات مهم در سردردها
● سردردهايي را كه در بالاي 30 سالگي آغاز شده‌اند و هيچگونه سابقه فاميلي وجود ندارد بايد جدي گرفت.
● بروز سردرد در افراد پير را بايد جدي تلقي كرد و آنان را از نظر وجود خونريزي زير سخت شامه‌اي مزمن مورد بررسي قرار داد.
● فشار خون فرد مبتلا به سردرد نيز بايد اندازه‌گيري شود كه به ويژه در كودكان و جوانان حائز اهميت است.
● در همه موارد جهت بررسي نياز به انجام سي‌تي‌اسكن نيست مگر در مواردي چون:
- سردردهاي مقاوم به درمان و يا سردردهايي با علائم كانوني.
- تغيير كيفيت دردي كه از قبل وجود داشته است.
- شك به وجود خونريزي زير عنكبوتيه، درون مغزي و زير سخت شامه‌اي.
- سردرد همراه با تشنج و فراموشي و يا سردردي كه با سرفه و فعاليت آغاز شود.
- داشتن سابقه سرطان در جايي از بدن مانند پستان.
انواع سردرد
1- سردرد از چه زماني شروع شده است؟ 2- سن فرد مبتلا به سردرد. 3- جنسيت فرد مبتلا به سردرد. 4- محل دقيق درد. 5- نحوه شروع درد. 6- طول مدت درد و چگونگي روند آن. 7- فركانس يا تعداد دفعات درد. 8- عوامل مساعدكننده يا تشديدكننده درد. 9- علائم همراه درد. 10- كيفيت درد و زمان بروز آن. 11- سابقه فاميلي و شخصي. 12- سابقه مصرف دارو.
ميگرن
ميگرن يك بيماري خانوادگي Familial با حملات راجعه سردرد است، كه شدت، فركانس و مدت متفاوتي دارد. معمولاً يك سردرد يك‌طرفه يا دوطرفه است، كه با بي‌اشتهايي تهوع، استفراغ و اختلالات عصبي همراه است.
انواع ميگرن
2- ميگرن بدون پيش‌درآمد (Aura)
3- انواع ديگر ميگرن (Migraine Variants)
ميگرن با پيش‌درآمد يا ميگرن كلاسيك: اين نوع ميگرن، در مردان شايعتر است و نسبت به نوع كلاسيك جنبه ارثي كمتري دارد ولي در كل شايعتر است.
در اين ميگرن، سردرد دوطرفه و در تمام سر مي‌باشد و كيفيت سردد، مانند ميگرن كلاسيك است.
درمان: درمان ميگرن به صورت سه مرحله صورت مي‌گيرد.
كه اصول كلي درمان عبارتند از حذف فاكتورهايي كه سبب ميگرن مي‌شوند از قبيل استرس، بي‌خوابي، قرص‌هاي ضدحاملگي، مسائل عفوني و ويروسي، مسائل سينوسها و غذاهايي كه حاوي تيرامين هستند مثل: پنير و شراب قرمز.
كه شامل داروهاي ضددرد و ضداضطراب‌هاست كه در اين مورد بهترين دارو ارگوتامين است.
ارگوتامينها (همراه با كافئين)
آنتي هيستامينها
داروهاي ضداستفراغ
داروهاي تنگ‌كننده عروق
سوماتريپتان
فعاليت:
به هنگام بروز حملات، استراحت مؤثر است. و در بين حملات ميگرن، ورزش مي‌تواند باعث آمادگي جسماني مناسب در حين بروز حملات شود. همچنين فرد بايد در حين حمله ميگرني از رانئدگي و از كار با وسايل و ماشين‌آلات خطرناك پرهيز كند.
رژيم غذايي:
بدليل اينكه در بعضي موارد حملات در اثر خوردن يك ماده غذايي خاص مثل پنير يا شكلات آغاز مي‌شوند بايد فرد مبتلا به ميگرن از خوردن آن دسته از مواد غذايي كه به نظر باعث آغاز حمله ميگرن مي‌شوند و فرد آن را به تجربه آموخته است، خودداري كند.
در اين شرايط بايد به پزشك مراجعه شود:
● اگر فرد يا يكي از اعضاي خانواده فرد دچار حمله ميگرن شده‌اند كه علي‌رغم درمان، بيش از 24 ساعت طول كشيده است.
● در صورتي كه حملات مكرر ميگرن باعث افتادن فرد از كار و زندگي شود.
* * *
1- ميگرن با پيش‌درآمد (Aura) 1- درمانهاي عمومي: 2- درمان علامتي براي حمله حاد: 3- درمانهاي پيشگيري‌كننده (Profilactic) سردرد خوشه‌اي Cluster headache:
سردرد خوشه‌اي عبارت است از يك نوع سردرد بسيار شديد كه به طور معمول شامل درد در يك طرف سر، در پشت سر يا اطراف چشم مي‌شود. اين سردردها معمولاً در يك زمان از روز براي چندين روز يا چندين هفته رخ مي‌دهد و بعد فروكش كرده و فرد ممكن است هفته‌ها و يا ماهها سردرد نداشته باشد. حدود 90% از بيماران مرد هستند. كيفيت آن شديد، تيركشنده و گاهي به حالت سوزشي مي‌باشد.
علائم شايع:
شروع ناگهاني سردرد، غالباً در شب و به هنگام خواب مي‌باشد به گونه‌اي كه فرد از خواب بيدار مي‌كند.
سردرد در عرض 15 دقيقه به اوج خود مي‌رسد و حدود 2 ساعت طول مي‌كشد.
درد در يك طرف و اطراف چشم احساس مي‌شود. گاهي گرفتاري دستگاه عصبي خودكار همراه با اين سردرد ديده مي‌شود مانند:
اشك ريزش يك طرفه، پرخوني ملتحمه، ورم‌كردن و برافروختگي چهره.
عوامل افزايش دهنده خطر:
● مردان بالاي 30 سال.
● رابطه احتمالي با سابقه واردآمدن ضربه به سر يا عمل جراحي روي سر.
● بروز بسيار بيشتر زخم معده و زخم دوازدهه و بيماري سرخرگهاي قلب (در مردان).
● برخي غذاها نيز در ايجاد آن مؤثر شناخته شده‌اند، خصوصاً غذاهايي كه حاوي تيرامين هستند.
اين غداها شامل: جگر مرغ، غذاهاي قارچي و پنيرهاي كهنه است.
عوارض احتمالي:
آسيب‌رساندن به خود به هنگام حمله.
درمان:
اصول كلي درمان:
درمان ممكن است شامل دارو و تغيير در شيوه زندگي باشد. به هنگام فعال‌بودن بيماري بايد از نور روشن يا خيره‌كننده، عصبانيت زياد، فعاليت پراسترس يا هيجانات پرهيز شود. اين عوامل مي‌توانند باعث آغاز حمله شوند.
همچنين سيگاركشيدن و اثرات ناشي از تنباكو ممكن است سبب اثر نكردن دارو جهت رفع سردرد شود.
داروها:
● سوماتريپتان
●اسپري استنشاقي ارگوتامين
● اكسيژن درماني
● ليدوكائين
● فنيل‌افرين براي برطرف‌كردن گرفتگي بيني.
فعاليت:
از هرگونه فعاليتي كه شايد باعث آسيب به فرد به هنگام حمله سردرد شود بايد اجتناب شود. فعاليت بدني زياد به هنگام بروز اولين علائم سردرد شايد باعث فروكش حمله سردرد شود.
رژيم غذايي:
ندرتاً بعضي غذاها مثل: شكلات، تخم‌مرغ و محصولات لبني مي‌توانند باعث آغاز حمله سردرد شوند.
در اين شرايط بايد به پزشك مراجعه شود:
● اگر فرد مبتلا يا يكي از اعضاي خانواده فرد علائم سردرد خوشه‌اي را دارند.
● اگر پس از شروع درمان حملات ادامه يابند.
لازم به ذكر است گاهي سردردي بنام سردرد هيپنيك با اين سردرد اشتباه مي‌شود. سردرد هيپنيك شبانه است و در افراد سالمند بروز مي‌كند و علائمي چون اشك ريزش و ترشحات بيني در آن وجود ندارد.
* * *
سردرد مزمن روزانه يا سردرد تنشي:
سردردهاي تنشي يا عروقي ساده شامل 3 نوع هستند:
● درد ناشي از كشيدگي عضلاني در سر، گردن و صورت.
● درد ناشي از تنگ‌شدن رگهاي مغز كه باعث فشارآمدن روي ديواره رگها مي‌شود.
● درد ناشي از گشادشدن رگهاي مغز.
اين سردردها مي‌توانند گهگاه پيش آيند. مثلاً در اثر يك واقعه استرس‌زا، يا اينكه به صورت مزمن رخ دهند. (گاهي هرروز)
علائم شايع:
● درد متوسط در جلو يا عقب سر، همراه با سفتي عضلات گردن يا سر
● درد مداوم در شقيقه‌ها همراه با احساس اينكه عقب سر با يك گيره گرفته شده است.
● درد ضربان‌دار در تمام سر
غالباً به هنگام بلندشدن از خواب وجود دارد.
علل:
● اختلالات خواب
● خوردن يا آشاميدن بيش از اندازه
● كاربدني سخت و خسته‌كننده
● اضطراب يا افسردگي
● خستگي
● مصرف برخي داروها، مواد مخدر و يا الكل
● پايين افتادن قند خون
● تغييرات هورموني در سيكل ماهانه
● واكنشهاي آلرژيك
عوامل افزايش‌دهنده خطر:
● استرس فكري يا بدني
● محيط پرسروصدا، شلوغ
● مصرف نيتريتها
● نشستن به مدت طولاني (مثلاً براي تايپ‌كردن)
پيشگيري:
● فرد بايد خواب به اندازه كافي داشته باشد. (متوسط 8 ساعت براي مردان و 7 ساعت براي زنان)
● جا نيافتادن هيچكدام از وعده‌هاي غذايي، خصوصاً صبحانه و در عين حال زياده‌روي نكردن در غذا خوردن
● ورزش به طور منظم كه سبب كم‌شدن استرس و بهبود يافتن جريان خون مي‌شود.
● پرهيز از مصرف الكل
● پرهيز از سيگار كشيدن و قرارگرفتن در محيطهاي دودآلود.
● اجتناب از مصرف داروهاي تغييردهنده خلق مثل داروهاي ضدافسردگي و داروهايي نظير ليتيم و داروهاي آرامبخش.
● خودداري از مصرف غذاهايي كه حاوي نيتريتها يا ساير افزودني‌هايي هستند كه فرد به آنها حساسيت دارد.
عواقب مورد انتظار:
در مورد سردرد ساده انتظار نمي‌رود عارضه‌اي بوجود آيد.
درمان:
اصول كلي:
● فرد بايد حتي‌المقدور سعي كند از كاري كه در حال انجام آن مي‌باشد دست‌كشيده و مقداري استراحت كند.
● ماساژ شانه‌ها، گردن، آرواره‌ها و سر در بهبود سردرد مؤثر است. همچنين دوش‌گرفتن با آب گرم نيز مي‌تواند مؤثر واقع شود.
● درازكشيدن و قراردادن يك پارچه گرم و يا سرد (هر كدام كه به فرد احساس بهتري مي‌دهند) در روي ناحيه دردناك اثر خوبي در تسكين درد دارد.
● گاهي روانكاوي و روشهاي آرامسازي بدني و رواني در برطرف ساختن سردرد مؤثر مي‌باشد.
● همچنين در مورد شغلهايي كه نيازمند نشستن براي ساعتهاي متمادي هستند بهتر است فرد حداقل هر يك ساعت از جا برخاسته و مقداري راه برود.
داروها:
براي تخفيف درد مي‌توان از استامينوفن يا آسپرين استفاده نمود.
همچنين امكان دارد براي دردهاي تنشي مزمن داروهاي ضدافسردگي تجويز شوند.
فعاليت:
● به هنگام سردرد استراحت در يك اتاق ساكت مؤثر است.
● فرد مي‌تواند در يك برنامه منظم آمادگي جسماني شركت كند.
رژيم غذايي:
● اكثر افراد به هنگام سردرد اگر چيزي نخورند احساس بهتري دارند.
● از مصرف الكل بايد جداً پرهيز شود.
در اين شرايط بايد فرد به پزشك مراجعه كند:
اگر فرد مبتلا به سردرد دچار يكي از موارد زير شود:
● تب
● سابقه ضربه به سر در همين اواخر
● خواب‌آلودگي
● تهوع يا استفراغ
● درد در يك چشم
● تاري‌ديد
● بالابودن فشارخون
● درد و حساس بودن به لمس در اطراف چشمها و گونه‌ها كه با خم‌شدن به جلو بدتر مي‌شود.
● اختلالات بينايي و استفراغ قبل از سردرد
● سردرد مداوم به مدت بيش از 24 ساعت بدون علائم ديگر.
