استاندارد شماره 21سازمان حسابرسی
(قرارداد حسابرسی)
استانداردهای حسابرسی
بخش 21 : قـرارداد حسابرسـی
فهـرسـت
بند
کلیات 3 - 1
قرارداد حسابرسی 7 - 4
حسابرسیهای بعدی 9 - 8
تغییر در نوع خدمت حسابرس 17 -10
تاریخ اجرا 18
پیوست : نمونه قرارداد حسابرسی
این استاندارد باید همراه بامقدمه استانداردهای حسابرسی‌ارائه شده در بخش 10 مطالعه شود.
کلیـات
1. هدف این بخش، ارائه استانداردها و راهنماییهای لازم در موارد زیر است:
الف) توافق حسابرس با صاحبکار درباره شرایط انجام کار.
ب ) چگونگی برخورد حسابرس با درخواست صاحبکار درباره تغییر خدمت‌حسابرس از حسابرسی به خدمتی با سطح اطمینان پایین‌تر.
2.حسابرس و صاحبکار باید در مورد شرایط کار حسابرسی توافق کنند . شرایط مورد توافق در قرارداد حسابرسی یا به شکل مناسب دیگری مستند می‌شود.
3. این استاندارد به منظور کمک به حسابرس در تهیه و تنظیم قراردادهای مربوط به حسابرسی صورتهای مالی ارائه می‌شود. ضوابط ارائه شده در این استاندارد در مورد خدمات مرتبط حسابرسی (یعنی، بررسی اجمالی صورتهای مالی، اجرای روشهای توافقی رسیدگی به اطلاعات مالی یا تنظیم اطلاعات مالی) نیز کاربرد دارد. در مواردی هم که هدف و دامنه کار به موجب قوانین و مقررات مربوط مشخص شده است یا خدماتی چون مشاوره مالیاتی، حسابداری و مدیریت ارائه می‌شود، تنظیم قراردادهای جداگانه ضروری است.
قرارداد حسابرسی
4. تنظیم قرارداد حسابرسی پیش از شروع کار، هم به نفع صاحبکار و هم به نفع حسابرس است؛ زیرا، از هرگونه برداشت نادرست از کار جلوگیری می‌کند. قرارداد حسابرسی که حسابرس برای صاحبکار می‌فرستد، پذیرش کار، هدف و دامنه حسابرسی، حدود مسئولیت حسابرس نسبت به صاحبکار و شکل گزارشهایی را که ارائه خواهد داد، مشخص و مستند می‌کند.
نکات اساسی قرارداد حسابرسی
5. شکل و محتوای قرارداد حسابرسی ممکن است برای صاحبکاران مختلف، متفاوت باشد؛اما، هر قرارداد حسابرسی موارد زیر را دربر می‌گیرد:
. هدف از حسابرسی صورتهای مالی.
. مسئولیت مدیریت نسبت به صورتهای مالی.
. دامنه حسابرسی، از جمله اشاره به اصول و ضوابط انجام کار و همچنین قوانین و مقررات مربوط.
. شکل هرگونه گزارش اعلام نتایج کار و تاریخ تقریبی ارائه آن.
. تذکر این واقعیت که به دلیل انجام رسیدگیها بر مبنای نمونه‌گیری و سایر محدودیتهای ذاتی حسابرسی و همچنین، محدودیتهای ذاتی هر سیستم حسابداری و کنترل داخلی، این خطر اجتناب‌ناپذیر وجود دارد که برخی اشتباهات و یا تحریفهای با اهمیت در صورتهای مالی، کشف نشده باقی بماند.
. امکان دسترسی بدون محدودیت حسابرس به هرگونه سند، مدرک و سایر اطلاعات موردنیاز درارتباط با کار حسابرسی.
. چگونگی و ترتیب برنامه‌ریزی حسابرسی.
. تاییدیه‌هایی که حسابرس باید درباره اطلاعات ارائه شده در مورد حسابرسی، از مدیریت دریافت کند (تاییدیه مدیران).
. امضای قرارداد توسط صاحبکار به عنوان پذیرش و تایید کتبی شرایط قرارداد حسابرسی.
. مشخص کردن سایر گزارشهایی که در نظر است به صاحبکار ارائه شود.
. حق‌الزحمه حسابرسی، مبانی محاسبه آن و ترتیب ارسال و پرداخت صورتحسابها.
6. در موارد مقتضی، نکات زیر نیز می‌تواند در قرارداد حسابرسی درج‌شود:
. چگونگی و ترتیب استفاده از خدمات سایر حسابرسان یا کارشناسان در برخی از زمینه‌های حسابرسی.
. چگونگی و ترتیب استفاده از خدمات حسابرسان داخلی و سایر کارکنان واحد مورد رسیدگی درجهت انجام کار حسابرسی.
. چگونگی و ترتیب هرگونه ارتباط با حسابرس قبلی در حسابرسی نخستین.
. اشاره به هرگونه توافق دیگری که بین حسابرس و صاحبکار به عمل آمده است.
نمونه قرارداد حسابرسی در پیوست این استاندارد ارائه شده است.
حسابرسی اجزای واحد مورد رسیدگی
7. هنگامی که حسابرس واحد مورد رسیدگی، حسابرسی شرکتهای فرعی، شعب یا قسمتهای آن (یعنی، اجزای تشکیل دهنده واحد مورد رسیدگی) را نیز به عهده دارد بایدبا در نظر گرفتن عوامل زیر درباره تنظیم قرارداد حسابرسی جداگانه برای هریک از اجزای‌واحد مورد رسیدگی تصمیم‌گیری کند:
. منصوب کننده حسابرس هریک از اجزای‌واحد مورد رسیدگی.
. لزوم ارائه گزارش جداگانه برای هریک از آنها.
. الزامات قانونی.
. حدود و میزان هرگونه کار انجام شده توسط حسابرسان دیگر.
. میزان مالکیت واحد مورد رسیدگی در هریک از اجزای آن.
. میزان استقلال مدیریت هریک از اجزای واحد مورد رسیدگی.
حسابرسی های بعدی
8.حسابرس در حسابرسیهای بعدی باید با در نظر گرفتن وضعیت موجود، نسبت به ضرورت تجدیدنظر در شرایط قرارداد حسابرسی، تصمیم‌گیری کند.
9. عواملی که ممکن است تجدیدنظر در مفاد قرارداد حسابرسی را ایجاب کند، شامل موارد زیر است:
. هرگونه نشانه‌ای از برداشت نادرست صاحبکار از هدف و دامنه حسابرسی.
. هرگونه تجدیدنظر در شرایط قرارداد یا گنجانیدن شرایط جدیدی در آن.
. تغییر در مدیریت ارشد، هیات مدیره یا مالکیت‌واحد مورد رسیدگی.
. هرگونه تغییر عمده در موضوع، نوع یا حجم فعالیت واحد مورد رسیدگی.
. الزامـات قانونـی.
هرگونه تغییر در مفاد قرارداد باید با تایید کتبی واحد مورد رسیدگی انجام شود.
تغییر در نوع خدمت حسابرس
10.در مواردی که پیش از تکمیل کار از حسابرس خواسته می‌شود، خدمت خود را به کاری با سطح اطمینان پایین‌تر تغییر دهد، حسابرس باید نسبت به درست بودن یا نبودن پذیرش درخواست مزبور تصمیم‌گیری کند . در مواردی که حسابرس طبق قوانین و مقررات به این سمت منصوب شده باشد، تغییر مزبور امکان‌پذیر نیست.
11 . درخواست واحد اقتصادی از حسابرس برای تغییر نوع خدمت می‌تواند به هریک از دلایل زیر باشد:
الف - تغییر در نیاز به خدمت درخواستی.
ب - برداشت نادرست واحد اقتصادی از ماهیت حسابرسی یا خدمات مرتبط مورد درخواست.
پ - محدودیت ایجاد شده در دامنه رسیدگی اعم از آن که توسط واحد مورد رسیدگی تحمیل شده یا بر اثر شرایط موجود پدید آمده باشد.
حسابرس باید دلیل ارائه شده برای درخواست مزبور، به ویژه آثار هرگونه محدودیت در دامنه حسابرسی را به دقت بررسی کند.
12 . تغییر در نیاز به خدمات درخواستی‌و برداشت نادرست واحد مورد رسیدگی از ماهیت خدمات مورد درخواست اولیه، معمولا دلیلی منطقی برای درخواست تغییر نوع خدمت محسوب می‌شود. برعکس، چنانچه به نظر رسد درخواست تغییر در نوع خدمت به دلیل نادرستی، نقص یا رضایت‌بخش نبودن اطلاعات واحد مورد رسیدگی است، چنین دلایلی منطقی نخواهد بود.
13 . حسابرس مستقلی که انجام حسابرسی صورتهای مالی را طبق استانداردهای حسابرسی پذیرفته است، پیش از پذیرش تغییر کار حسابرسی به یکی از خدمات مرتبط باید آثار حقوقی و پیامدهای قراردادی این تغییر را نیز ارزیابی کند.
14 . اگر حسابرس به این نتیجه برسد که توجیهی منطقی برای تغییر نوع خدمت‌وجود دارد و در صورتی که کارهای انجام شده وی با استانداردهای حسابرسی مربوط به خدمت‌جدید منطبق باشد، گزارشی متناسب با شرایط خدمت جدید صادر خواهد کرد. برای جلوگیری از سردرگمی استفاده‌کنندگان، گزارش مزبور به موارد زیر اشاره‌ای نخواهد داشت:
الف ) خدمت مورد توافق قبلی.
ب) هرگونه روش حسابرسی که برای ارائه خدمت قبلی انجام شده است؛ مگر آن که خدمت حسابرس به اجرای روشهای رسیدگی مورد توافق تغییر یافته باشد که در این صورت، ذکر روشهای اجرا شده، بخشی از گزارش است.
15 . در مواردی که نوع خدمت تغییر می‌یابد، حسابرس و صاحبکار باید درباره‌شرایط قرارداد جدید توافق کنند.
16 .حسابرس در مواردی که توجیهی منطقی برای تغییر نوع خدمت وجود ندارد نباید با تغییر درخواستی موافقت کند.مثالی در این زمینه، موردی است که حسابرس در اجرای حسابرسی صورتهای مالی نتوانسته باشد شواهد کافی و قابل قبولی را برای اثبات مطالبات واحد مورد رسیدگی بدست آورد
و واحد مورد رسیدگی به منظور پیشگیری از صدور گزارش مشروط یا عدم اظهارنظر، درخواست تغییر خدمت از حسابرسی به بررسی اجمالی صورتهای مالی می‌کند.
17 .چنانچه حسابرس نتواند با انجام آن تغییر مورد درخواست صاحبکار موافقت کند و اجازه نیابد که خدمت مورد قرارداد را به پایان رساند باید از انجام آن کار کناره‌گیری کند و درباره این که آیا به موجب قرارداد، قوانین و مقررات، آیین رفتار حرفه‌ای یا الزامات دیگر مکلف به گزارش دلایل کناره‌گیری خود به هیات مدیره، صاحبان سرمایه یا دیگران می‌باشد یا نه، تصمیم‌گیری کند.
تاریخ اجرا
18. این بخش برای حسابرسی صورتهای مالی که دوره مالی آن منتهی به 29 اسفند 1378 یا پس از آن می‌باشد، لازم‌الاجراست.
پیوست
نمونه قرارداد حسابرسی
نمونه زیر برای قرارداد حسابرسی صورتهای مالی در ارتباط با مطالب این استاندارد ارائه شده است که می‌تواند برحسب شرایط و نیازهای هر مورد و در صورت ضرورت، با کسب نظر مشاور حقوقی تعدیل شود.
سربرگ موسسه حسابرسی (حاوی نشانی)
قـرارداد حسابـرسـی
عطف به درخواست ... (نام واحد مورد رسیدگی) ... از این ... (حسابرس) ... برای حسابرسی ترازنامه ... (واحد مورد رسیدگی) ... در تاریخ ... و صورتهای سود وزیان، سود (زیان)انباشته و جریان وجوه نقد آن برای سال / دوره مالی منتهی به تاریخ مزبور، همراه با یادداشتهای توضیحی مربوط، این قرارداد بین ... و ... که از این پس به ترتیب "حسابرس" و "واحد مورد رسیدگی" نامیده می‌شوند با شرایط زیر منعقد می‌گردد.
موضوع قـرارداد
1 . حسابرسی صورتهای مالی یادشده در بالا با هدف اظهارنظر درباره آنها .
تعهدات حسابرس
2 . انجام حسابرسی صورتهای مالی براساس استانداردهای حسابرسی .این استانداردها ایجاب می‌کند عملیات حسابرسی چنان برنامه‌ریزی و اجرا شود که از نبود اشتباه و یا تحریفی با اهمیت در صورتهای مالی، اطمینانی معقول بدست آید. حسابرسی از جمله شامل رسیدگی نمونه‌ای به شواهد پشتوانه مبالغ و اطلاعات مندرج در صورتهای مالی است. به گونه‌ای که همراه با سایر رسیدگیها مبنایی معقول برای اظهارنظر نسبت به صورتهای مالی فراهم آورد.
3 .گزارش اشتباهات یا تحریفهای با اهمیتی که در صورتهای مالی کشف می‌شود. توضیح اینکه به دلیل انجام رسیدگیها بر مبنای نمونه‌گیری و دیگر محدودیتهای ذاتی حسابرسی و همچنین، محدودیتهای ذاتی هر سیستم حسابداری و کنترل داخلی، این خطر اجتناب‌ناپذیر وجود دارد که برخی اشتباهات یا تحریفهای با اهمیت در صورتهای مالی، کشف نشده باقی بماند.
4 .اظهارنظر درباره صورتهای مالی (گزارش حسابرس ) .حسابرس با توجه به استانداردهای حسابرسی و براساس نتایج رسیدگیهای به عمل آمده، حسب مورد، نظر مقبول، مشروط، مردود یا در موارد وجود محدودیتها و ابهامات اساسی، عدم اظهارنظر ارائه می‌کند.
5 .گزارش جداگانه نقاط‌ضعف با اهمیتی که در سیستمهای حسابداری و کنترل داخلی واحد مورد رسیدگی کشف
می‌شود.
تعهدات واحد مورد رسیدگی
6. تهیه و ارائه صورتهای مالی تایید و امضا شده توسط مدیریت واحد مورد رسیدگی حداکثر تا ... (تاریخ ... / مدت ... پس از تاریخ ترازنامه ) . . . . تهیه و ارائه صورتهای مالی مطلوب مستلزم حفظ و نگهداری مدارک کافی حسابداری، استقرار و اعمال کنترلهای داخلی مناسب، انتخاب و بکارگیری اصول و روشهای مناسب حسابداری شامل حفاظت از داراییهای واحد مورد رسیدگی توسط مدیریت است.
تبصره : صورتهای مالی عبارت است از ترازنامه و صورتهای سود و زیان، سود (زیان) انباشته و جریان وجوه نقد همراه با یادداشتهای توضیحی، حاوی افشای کافی طبق استانداردهای حسابداری.
7. ارائه کلیه اطلاعات، اسناد، مدارک و دفاتر(دستی و یا کامپیوتری) مورد نیاز برای انجام عملیات حسابرسی.
8. ارائه تاییدیه‌ای توسط مدیریت واحد مورد رسیدگی درباره اطلاعاتی که در ارتباط با حسابرسی صورتهای مالی یاد شده دربالا به حسابرس داده می‌شود.
9. تامین محل کار، امکانات و تسهیلات مناسب و همچنین همکاری کارکنان واحد مورد رسیدگی در تهیه و ارائه صورت ریز و جداول تفصیلی مورد نیاز برای اجرای هرچه بهتر عملیات حسابرسی.
10. پرداخت بموقع صورتحسابهای حق‌الزحمه حسابرسی.
حـق‌الـزحمـه
11 . مبنای تعیین حق‌الزحمه حسابرسی، مدت کارکرد حسابرسان مامور انجام کار است که متناسب با پیشرفت کار صورتحساب می‌شود. نرخ حق‌الزحمه ساعتی هریک از حسابرسان بر حسب تجربه و مهارت و در نتیجه میزان مسئولیتی که به عهده دارند، متفاوت است. طبق بررسیهای به عمل آمده، حق‌الزحمه حسابرسی، شامل حق‌الزحمه ساعات کار مستقیم، سایر هزینه‌های مستقیم (از قبیل هزینه‌های فوق‌العاده ماموریت خارج از مرکز و ایاب و ذهاب) و سربار قابل تخصیص، در مجموع به میزان ... ریال برآورد می‌شود.
سـایـر مـوارد
12 . این قرارداد از تاریخ مبادله تا ... اعتبار دارد.
13 . هرگونه اختلاف طرفین قرارداد در اجرای مفاد آن از طریق هیاتی سه نفره متشکل از نماینده واحد مورد رسیدگی، نماینده حسابرس‌و یک شخص مورد قبول دو طرف، حل و فصل خواهد شد.
14 . این قرارداد در 14 ماده و یک تبصره و در 2 نسخه که هر دو نسخه در حکم واحد است، تنظیم و در تاریخ ... به امضای طرفین قرارداد رسیده است .
واحد مورد رسیدگی حسابرس
نویسنده : حمیدرضا اعتمادی
