برق به مثابه داروي روانپزشکي

نویسنده: مسلم بگل ، احسان سعادت نیا
مغز ارگانی است که از طریق پروسه هایی الکتروشیمیایی عمل می کند که بعضی از این پروسه ها در بیماران روانی می تواند آسیب ببیند. دانشمندان معتقدند که ECT می تواند بعضی از این پروسه ها را درمان کند، درواقع ECT برای درمان بیماران روانی و مبتلا به جنون به کار می رود .درمان با شوک های الکتریکی روشی است که عموما با نام الکتروشوک نیز شناخته شده است، این روش درمانی بیشتر برای بیمارانی به کار می رود که به بیماری های افسردگی ، دوشخصیتی ، جنون ، اسکيزوفرنى ، مانى ، کاتاتونى و سایر بیماری های روانی حاد دچار شده اند. استفاده از این روش منوط به این است که دارو تاثیر خود را بر روی بیمار از دست داده باشد. در این روش درمان پالس هایی توسط دستگاه ECT به مغز داده می شود و تغییرات الکتروشیمیایی به وجود آمده در مغز باعث می شود تا فرد به مدت کوتاهی به حالت تشنج برود. بیشتر مخاطبان استفاده از این دستگاه زنان هستند و این به دلیل درصد بالای فسردگی زنان در میان جوامع است.در این مقاله به
بررسی عملکرد دستگاه ECT و نحوه درمان مي پردازيم.

استفاده از الكتريسيته به عنوان يك دارو براي درمان ديوانگي و جنون ، به ابتداي قرن 16 برمي گردد يعني زمانيكه از الكتريسيته ماهي براي درمان سردرد استفاده مي شد. در سال 1938 دو محقق ايتاليايي بنام هاي اوگوسرلتي و لوسيو بيني، اولين بار از جريان الكتريكي براي تحريك در افرادي كه دچار حملات ناگهاني، حالت توهم و خيالات و جنون هستند استفاده كردند، بعد از 11 دوره درمان انسان بطور كامل پي برد كه استفاده از اين روش به گسترش سريع استفاده از ECT به عنوان راهي براي تحريك تشنج هاي درماني در بيماران رواني منجر مي شود.
يك دوره درمان ECT معمولا شامل 6 تا 12 جلسه درماني است كه 3 بار در هفته براي يكماه يا كمتر انجام مي شود. به بيمار يك بيهوشي عمومي و استراحت ماهيچه اي داده مي شود، وقتي كه به طور كامل اثر خود را گذاشتند مغز بيمار تحريك مي شود، الكترودها در محلي دقيق روي سر بيمار قرار داده مي شوند اين تحريك ها موجب يك حمله ناگهاني(شوك) درون مغز مي شود كه تقريبا يك دقيقه طول مي كشد. به علت اينكه ماهيچه ها در حالت استراحت و بيمار بيهوش است و بدن او تكان نمي خورد بيمار احساس درد نمي كند با وجود اينكه جراحي جزيي برروي بيمار انجام شده، بيمار پس از 5 الي 10 دقيقه به هوش مي آيد.
ديگر روش هاي درمان (از قبيل داروها يا روان درمان ها) براي بيماران موثر و قابل تحمل نيستند در نتيجه به بهبود سريع بيمار كمك نمي كنند و معمولا با افسردگي شديد بيمار همراه هستند.
ECTهمچنين به بيماراني كه از اَشكال مختلف جنون رنج مي برند كمك مي كند(از قبيل اختلالات شديد رواني، فعاليت بيش از اندازه، رفتارهاي غير عقلاني و مخرب، برخي اشكال جنون جواني(اسكيزوفرني) و تعداد ديگري از اختلالات عصبي و ذهني).
ECT همچنين در درمان بيماري هاي رواني در بيماران پير كه ممكن است داروها براي آنها مضر باشد نيز مفيد است.
بسياري از روان پزشكان در اين موارد درمان با تشنج الكتريكي را انتخاب مي كنند. طبق آمار انجمن بين المللي سلامت ذهن تقريبا 33 هزار نفر در بيمارستان هاي امريكا در سال 1980 ، ECT را انجام دادند.
به همين خاطر انجمن بين المللي سلامت ذهن ( NIMH ) تشكيل شد.برخي از بيماران (اقليت آنها) ECT را به عنوان يك روش درمان سرپايي انجام مي دهند.
مطالعات زيادي كه بعد از سال 1940 انجام شد اثر بخشي ECT را نشان داد شواهد باليني نشان مي دهد كه براي مشكلات ناشي از افسردگي هاي شديد، ECT يك بهبود قابل توجه را در دست كم 80 درصد بيماران به وجود مي آورد.
ECT همچنين اثر خود را در بيماراني كه به ديگر اشكال درمان پاسخ نمي دهند، نشان مي دهد.
هنگام تحریک به وسیله ECT ، یک شوک تقریبا یک دقیقه ای به مغز بیمار وارد می شود ولی در زمان انجام این شوک بیمار هیچ گونه دردی را احساس نمی کند.
تجویز دارو نیز معمولا روش دیگری برای درمان جنون است اما پزشکان و بیماران به پاسخ دادن این روش مطمئن نیستند، همچنين تعداد زیادی از بیماران توسط ECT با موفقیت درمان می شوند، هر روش پزشکی با میزانی از خطر همراه است به هر حال ECT خطرش نسبت به جراحی های کوچک که با بیهوشی همراه است کمتر است و شاید در بعضی مواقع خطرش نسبت به درمان با داروهای ضد افسردگی نیز کمتر باشد.

مکانیزم عمل ECT
در این نوع درمان ، پالس های الکتریکی توسط این دستگاه بر روی پوست سر بیمار اعمال می شود، این پالس ها سلول های مغزی را تحریک کرده و باعث ایجاد یک تشنج در بیمار می شود.

در زمان اعمال این پالس ها بیمار در بیهوشی کامل به سر برده و زمان تقریبی این بی هوشی هم حدود 5 دقیقه است. در زمان بیهوشی پالس های الکتریکی به مدت 30 الی 60 ثانیه بر روی سر بیمار اعمال می شوند.
مکانیزم عمل ECT هنوز برای محققان و دانشمندان ناشناخته مانده است اما تئوری هایی در مورد تاثیر ECT بر روی مغز وجود دارد که تا حدودی عملکرد این دستگاه را توجیه می کند از جمله اینکه :
بروز تشنج در مغز باعث دگرگونی پیام های شیمیایی حاصل از اعصاب می شود و تئوری دیگر بیان می کند که درمان با ECT خود باعث تنظیم یک سری هورمون های ترشح شده در غدد می شود که ممکن است بر روی انرژی، خواب ، اشتها و وضعیت روحی روانی بیمار تاثیر بگذارد.
اثرات جانبي ECT

اثرات جانبی ECT که معمولا به ندرت رخ می دهند عبارتند است :

سردرد ، دردهای شدید ماهیچه ای ، تهوع و سرگیجه ، که معمولا در ساعات اولیه استفاده از این روش رخ می دهد.در طول استفاده از این روش ممکن است به خاطر آوردن اطلاعات و آموخته ها برای فرد دشوار باشد این عوارض در طول چند روز یا هفته پس از گذشت چند دوره درمان با ECT از بین خواهد رفت.تعدادی از بیماران که ECT روی آنها انجام شده است از آسیب هایی که روزها، هفته ها و یا حتی ماه ها بعد از ECT بر روی حافظه آنها وارد شده است خبر می دهند. این بیماران زمانی که مدت آسیب های حافظه ای آنها از چند روز به چند ماه طول می کشد مشکلات بیشتری را در به خاطر آوردن حافظه خود گزارش می دهند.در عين حال اشخاص دیگری نیز بهبود توانایی حافظه خود را گزارش داده اند. زیرا توانایی هر فرد در به خاطر آوردن آموخته ها به شدت افسردگی وی وابسته است.میزان و مدت عوارض فراموشی با نوع ECT که استفاده می شود تغییر می کند و تحريك در ECT هایی که از نوع یک طرفه هستند وابسته است(در ECT یک طرفه فقط یک طرف سر تحریک می شود).
دانشمندان هیچ مدرکی دال بر اینکه ECT باعث آسیب رساندن به مغز می شود یافت نکردند ولی برخی بیماری ها ازقبيل صرع که سبب بروز تشنج ناگهانی می شود اگر به طول بیانجامد موجب آسیب دیدن مغز می شود.
تحریک ناشی از ECT به طور مصنوعی یک حمله ناگهانی را ایجاد می کند که این نوع تحریک باعث می شود تا حملات ناگهانی در شرایط کنترل شده ای اتفاق افتد. این اتفاقات طبیعی و بدون خطر هستند.امروزه علم دریافته است که ECT آناتومی مغر را تغییر نمی دهد، این اطلاعات از روی اسکن مغز توسط MRI با حساسیت بالا اندازه گیری شده اند. تحقیقات دیگر نیز تاکید می کنند که عملا مقدار جریانی که وارد مغز می شود (فقط کسر کوچکی از چیزی است که روی پوست سر به کار برده می شود) خیلی کوچکتر از چیزی است که لازم است تا به بافت مغز آسیب وارد کند.در گذشته ECT برای بیماران وحشتناک و درد آور بود چون این روش بدون هیچ گونه بیهوشی یا استراحت ماهیچه انجام می شود و حملات ناگهانی و گاهی با شکستگی استخوان همراه بود.
امروزه انجمن روانپزشکان آمریکا برای متصدیان استفاده از ECT، سختگیری ها و رهنمون های خیلی جدی دارند. این ارگان ها استفاده کردن از ECT را فقط در درمان های شدید و ضروری حمایت می کنند و نه در کنترل رفتار بیمار.
این روش درمان عموما برای بیماران مبتلا به افسردگی شدید و افرادی که روان درمانی و داروها برای آن ها اثبات شده که موثر نیست، مورد استفاده قرار میگیرد.
ECT اغلب نتایج خیلی سریعی نسبت به داروهای ضد افسردگی بر جای می گذارد، اثر بالینی حمله ناگهانی معمولا حدود 30 ثانیه تا بالای یک دقیقه طول می کشد، بدن بیمار تکان نمی خورد و بیمار احساس درد نمی کند و هنگامیکه بیمار بیدار می شود ممکن است سردرد، تهوع، گیجی موقت و کوفتگی عضلانی ماهیچه داشته باشد.
عقاید مختلفی راجع به اینکه ECT چگونه بر روی حافظه تاثیر می گذارد وجود دارد. تعداد زیادی از بیماران که حافظه خود را طی حوادث روزانه از دست داده اند، بیان کرده اند که هفته ها و یا ماه ها تحت ECT قرار گرفته اند، البته تعداد زیادی از این افراد حافظه شان برگشته اگرچه که دائمی نبوده است.
در 10 سال اول استفاده از این دستگاه برای درمان یک نفر در هزار بیمار فوت می کرد، مطالعات اخیر مرگ و میر خیلی کم را به میزان 5/2 در بین 10 هزار نفرو در یک مطالعه دیگر 5/4 مرگ را در صد هزار معالجه نشان می دهد. تعداد زیادی از این خطرات ناشی ار بیهوشی بیمار است.
شکی نیست که ECT می تواند یک روش موثر در درمان افسردگی های شدید باشد (در صورتی که به طور صحیح استفاده شود ) ، عملکرد این دستگاه شگفت آور است چرا که محققان هنوز از چند و چون عملی شدن و در واقع مکانیسم عمل این روش بر روی مغز آگاهی پیدا نکرده اند.
البته در مورد این دستگاه یک نظریه مطرح است و آن اینکه ECT بعضی از پروسه های الکتروشیمیایی مغز را به طور موقت دگرگون می سازد.
مغز ارگاني است كه از طريق پروسه هاي الكتروشيميايي عمل مي كند كه اين پروسه ها قطعا توسط انواع بيماري هاي ذهني و رواني مي تواند آسيب ببيند.
دانشمندان معتقدند كه ECT به طور موقت برخي از اين پروسه ها را تغييرمي دهد.البته اين نوع درمان فقط توسط پزشكان متخصص انجام مي شود از جمله پزشكان و پرستاراني كه زير نظر مستقيم روانپزشكان كار مي كنند. انجمن روانپزشكان امريكا، انجمن علمي بين المللي سلامت ذهن و سازمان هاي مشابه در كانادا و بريتانيا و تعداد ديگري از كشورها استفاده از ECT را سودمند تشخيص داده اند.
مشخصات فني یک دستگاه ECT

مراجع
1- Benbow, SM (2004) "Adverse effects of ECT". In AIF Scott (ed.) The ECT Handbook, second edition. London: The Royal College of Psychiatrists,2- Lisanby, SH (2000). "The effects of electroconvulsive therapy on memory of autobiographical and public events".3- Texas Department of State (2002) Electroconvulsive therapy reports.

منبع: ماهنامه مهندسی پزشکی