خواب، مغز، قلب

نویسنده: مهندس سعيده لطفي محمد آباد - دکتر نادر جعفرنيا دابانلو
خواب یکی از دوره‌های بیولوژیک مهم انسان بصورت تکرار شونده و منظم است که با بازسازی قوای جسمی و روانی همراه می‌باشد. یک سوم از زندگی انسان در خواب می‌گذرد و محرومیت از آن سبب به خطر افتادن سلامت فرد خواهد شد. خواب افراد همواره تحت تأثیر عوامل خارجی و داخلی همچون سن، جنس، داروها، بیماریها و جراحی قرار می‌گیرد.
توجه بشر به خواب از دير باز به صورت نسبتاً غير علمي و بيشتر با توجه به محتواي خواب ديدن بوده است. نگرش علمي به خواب و موضوعات مربوطه از حدود 80 سال پيش با كشف فعاليتهاي الكتريكي مغز، سيتمهاي بيدار شدن مغز،سيستم گردش روزانه خواب و بيداري آغاز شد. بعد از آن با روشن شدن مراحل مختلف خواب از جمله مراحل 4 گانه خواب بدون حركت سريع چشمها يا (NON-REM) و مرحله خواب با حركت سريع چشمها (REM) در 50 سال اخير اطلاعات در مورد خواب بيشتر و عميق‌تر گشته و مطالعه بيماريهاي خواب و مسايل آن به صورت علمي و مدرن فعلي در آمده است.
خواب یک رفتار سازمان یافته به منظور هماهنگی ریتم بدن و زندگی روزانه است که هر روز تکرار می شود. از مشخصات آن بی‌حرکتی نسبی و کاهش قابل توجه آستانه پاسخ به محرکات بیرونی نسبت به بیداری می‌باشــد. خواب و استراحت جز نیازهـــای فیزیولوژیک و اساسی انسان می باشد که با برآورده نشدن آن حیات انسان به خطر می‌افتد. میزان خواب افراد همواره تحت تأثیر عوامل خارجی و داخلی همچون سن، جنس، دارو، بیماری، جراحی، عوامل فیزیکی و روانی اجتماعی قرار می‌گیرد. انسانها بطور میانگین یک سوم از زمان عمر خود را در مراحل خواب می‌گذرانند و یک فرد بالغ حداقل به 8 ساعت خواب در شبانه روز طی چهار الی شش سیکل 90 دقیقه ای به طور منظم نیاز دارد. اختلالات خواب شیوعی در حدود 30 درصد در جوامع انسانی دارد.
اختلالات خواب به سه دسته کلی اشکال در مرحله بخواب رفتن مثل داشتن افکار آشفته و مشوش، اشکال در مرحله تداوم خواب مثل راه رفتن در خواب و شب ادراری و اشکال مربوط به مرحله بیدار شدن از خواب مثل زودتر از موعد مقرر از خواب بیدار شدن تقسیم می شود. با توجه به اهمیت خواب و استراحت کافی از نظر رشد و ترمیم سلول‌های آسیب دیده و استراحت سلولی، داشتن دوره خواب و استراحت کافی در بیماران مختلف از جمله بیماری‌های قلبی عروقی مثل نارسائی قلب، بیماریهای ایسکمیک قلبی نقش بسیار مهمی در روند سلامت آنان خواهد داشت.
تحريك پذيري، فقدان تمركز، خستگي، عصبانيت، افت كاري و خواب آلودگي روزمره از عوارض مهم بي خوابي هستند كه در درازمدت و در صورت عدم درمان مي‌توانند باعث مشكلات رواني و بخصوص افسردگي در فرد شود. در صورتي كه بي‌خوابي طولاني شود مراجعه به پزشك ضروري است و پزشك با معاينه و كسب اطلاعات كافي تلاش مي‌كند علت بي‌خوابي را برطرف كند و برحسب علت به درمان آن بپردازد به طور كلي رعايت اصول بهداشت خواب به تأمين و حفظ يك خواب خوب كمك مي‌كند. خودداري از مصرف خودسرانه دارو، چاي، قهوه و سيگار، پرهيز از مصرف غذا و مايعات زياد در شب، پرهيز از خواب بعدازظهر، حفظ تناسب اندام و فيزيك بدن، خودداري از فعاليت‌هاي شغلي، تماشاي تلويزيون و كار با كامپيوتر در اطاق خواب از جمله اين اصول بهداشتي هستند. وضعيت مناسب اطاق خواب از نظر نور، صدا، درجه حرارت، تشك و بالش مناسب نيز در خواب خوب مؤثر است. مصرف داروهاي مختلف در دوره سالمندي و عدم تحرك فيزيكي كافي در طول روز از علل بسيار مهم بي‌خوابي شبانه سالمندان است. از زماني كه بشر به ياد دارد همواره خواب و ماهيت رمز آلود آن مورد توجه بوده است. در قديم بعضي خواب را حالت حد واسط مرگ وبيداري مي‌دانسته اند و برخي معتقد بودند كه فعاليت مغزي در خواب متوقف مي‌شود. در سال 1928 فعاليت الكتريكي مغز انسان براي اولين بار توسط Hans Berger روانپزشك آلماني به ثبت رسيد. در سالهاي 1939-1937در دانشگاه هاروارد پايه هاي شناخت امواج مغزي در خواب توضيح داده شد، حال ديگر تصور بر اين نبود كه در موقع خواب فعاليت مغزي بطور كامل خاموش مي‌شود، بلكه برعكس در موقع خواب امواج مغزي به امواج آهسته و هماهنگي تبديل مي گردد.در دهه پنجاه ميلادي براي اولين بار دانشمندان به ثبت امواج خواب در تمام طول شب پرداختند و متوجه شدند كه تغييرات نوار مغز انسان در خواب از يك روند ثابتي پيروي مي‌كند در دهه شصت، ثبت خواب شبانه در انسان در سطح تحقيقاتي آغاز شد و اين تحقيقات را مي‌توان پدر تست‌هاي پلي سمنوگرافي polysomnograph يا تست خواب امروز ناميد. در همين زمان بود كه بيماري ناركولپسي (بيماري كه فرد دچار خواب آلودگي شديد است و دچار حملات غير قابل مقاومت خواب مي‌گردد.) و اختلالات امواج مغز در خواب اين افراد شناخته شد و اولين كلينيك ناركولپسي در دانشگاه Stanford توسط Dement تاسیس گردید.
امواج مغزی را می‌توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:
• امواح بتا
• امواج آلفا
• امواج تتا
• امواج دلتا