نویافته های صحرائی در باره زون گذر پرمو – تریاس جلفا

نویافته های صحرائی در باره زون گذر پرمو – تریاس جلفا ...
نویافته های صحرائی در باره زون گذر پرمو – تریاس جلفا – تعلق افق پاراتیرولیتس دار به پرمین فوقانی -

سیروس عباسی ، فوق لیسانس چینه و فسیل شناسی ، 1376 ، دانشگاه آزاد تهران شمال
کارشناس سازمان زمین شناسی مرکز تبریز
Aymon Baud‚ Phil.D
Chairman of the Global Sedimentary Geology IUGS Commmission
Chairman of the A-L Working Group,International Subcommission on Triassic
Director of the Geological Museum, BFSH2-UNIL,CH-1015 Lausanne,Switzerland
◊◊◊◊◊◊◊
چکيده:
منطقه مورد مطالعه با مختصات جغرافيائى ً18 َ55 38 تا ً35 َ56 38 و ً35 َ30 45تا، ً26 َ33 45 در شمالغرب ايران قرار دارد . ودر تقسیمات زمین شناسی ایران در زون البرز – آذربایجان قرار گرفته است . سنگهاى مربوط به پرمين بالائی وسعت قابل توجهى از منطقه را در شمالغرب و شمال در بر مىگيردو با گذر از این قسمت به افق پاراتیرولیتس دار می رسیم که در چینه شناسی ایران مرز تدریجی پرمین – تریاس در نظر گرفته می شود ولی افق پاراتیرولیتس دار حاوی فسیل های پرمین فوقانی است و این قسمت نیز به پرمین فوقانی تعلق دارد و مرز تدریجی 2-1 متر شیلهای آهکی سفیدتا کرمی رنگ در بالای این افق و زیر سنگ آهکهای کلاریادار تریاس زیرین ( هم ارز سازند الیکا ) قرار دارد و مرز تدریجی ( Transitional zone ) 2-1 متر شیلهای آهکی ذکر شده است .
Abstract :
The study aera lies in the corner of Julfa quadrangle (scale 1:100000) in the north west of Iran(latitude38,55,18-38,56,35,longitude(45,30,35-45,33,26).This sheet is part ofAlborz-Azarbayjan zone.Upper Permian rocks had been remarkable extended in north and northwest in this area and paratirolites zone overlies these rocks. paratirolites zone contain upper Permian fossils and this horizon belong to upper Permian and"Transitional zone" is 1-2metre white to creamy calcareous shale over paratirolites zone and overlies with claraia limestone (lowerTriass) equivalent of Elica Fm. In Alborz.
◊◊◊◊◊◊◊
مقدمه :
با عنایت به محدوده مورد مطالعه سنگ نهشته های سیاه رنگ کربناته پرمین متوسط تا ضخیم لایه در منطقه رخنمون دارند و بعد از واحد کربناته سیاه رنگ و بیتومینه واحدهای شیلی و مارنی با میان لایه های آهکی به سمت بالا ادامه می یابند . این واحدهای سنگی حاوی ماکروفسیلهای براکیوپود ،سفالوپود و مرجانهای شاخی و کلونی ، بریوزوئرها و کرینوئید ها می باشند . با گذر از این واحد به یک واحد قرمز رنگ با تناوبی از مارن و لایه های سنگ آهک (مادستون) رخنمون دارند که هم شیب با افق های پایینی خود می باشند 0 این افق کاملا از واحدهای زیرین و بالائی خود متمایز است و حاوی فسیلهای براکیوپود ،سفالوپود و مرجانهای شاخی و کلونی ، بریوزوئرها و کرینوئید ها می باشند ولی یک جنس از آمونیت ها بنام پاراتیرولیتس در این رخساره ظاهر می شود و خط درز سراتیتی دارد و در چینه شناسی ایران افق پاراتیرولیتس دار نامیده می شود که مرز تدریجی پرمو تریاس در نظر گرفته می شود . با عنایت به وجود ماکروفسیل های ذکر شده که هم در رخساره های قبل از افق پاراتیرولیتس و هم در خود افق پاراتیرولیتس وجود دارد تمامی این لایه ها به پرمین بالائی تعلق دارد و در بالا ی افق پاراتیرولیتس یک افق شیل آهکی حدود 2-1 متر رخنمون دارد و این افق بعنوان مرز پرموتریاس ( Transitional zone ) در نظر گرفته می شود ( Aymon Baud همکاری مشترک در کوههای علی باشی بهار 1379 ) بلافاصله وبعد از این افق لایه های سنگ آهکی Claraia دار مربوط به تریاس زیرین رخنمون دارد .
◊◊◊◊◊◊◊
بحث :
منطقه مورد مطالعه منطقه مورد بررسى با مختصات جغرافيائى ً18 َ55 38 تا ً35 َ56 38 و ً35 َ30 45تا، ً26 َ33 45 در شمالغرب ايران قرار گرفته است و داراى موقعيتى مرزى بوده و سرتاسر شمال آن مرز بينايران و آذربايجان (جمهورى نخجوان ) است. بزرگترين شهرهاىاين محدوده جلفا و هاديشهر هستند و شهر مرند در فاصله حدود 70 کيلومترى از شهر جلفا در جنوب منطقه واقع شده است. این منطقه در تقسیمات زمین شناسی ایران در زون البرز – آذربایجان قرار دارد . در حدود11 تا 12 کيلومترى غرب شهرستان جلفا و در حدود 1 کيلومترى جاده به سمت کليساى سنت استپانوس از کنار اداره هواشناسى منشعب مىشود و در امتداد کانال آبيارى به سمت کوههاى على باشى ادامه يافته و از يک بريدگى به سمت بالا دست اولين دره بزرگ بعد از کوههاى مرتفع تداوم مىيابد. مسير تا ابتداى دره از نهشتههاى مخروط افکنهاى deposits)fan ) تشکيل يافته و در شروع دره و در شرق و غرب آن نهشتههاى کربناته پرمين رخنمون دارند. سنگ آهکهاى پرمين بيتومينه و به رنگ خاکسترى تيره تا سياه ضخيم لايه و حاوى عدسيهاى سياه چرت هستنداين عدسيها از چند سانتى متر ى تا حدود 1 مترى در داخل لايه ها گسترش دارند و سنگ نهشتههاى قديمىتر در منطقه مورد مطالعه برونزد ندارند و در زير زمين مدفون شده اند. از غرب به شرق سنگ آهکهاى ذکر شده با شيب حدود 30 درجه گسترش دارند و در قسمت فوقانى لايه ها نهشتههاى آوارى ( کنگلومراى ) پالئوسن بصورت کلاهک قرار دارد و به رنگ قرمز از دور مشاهده مىشوند.
- سنگ نهشتههاى پرمين (واحد کربناته هم ارز سازند نسن ) :
سنگهاى مربوط به پرمين بالائی وسعت قابل توجهى از منطقه را در شمالغرب و شمال در بر مىگيردو بصورت يک واحد ستبر آهکى ميانجى سازند على باشى بصورت پيوسته زير نهشتههاى سازند اليکا قرار مىگيرد. سنگ نهشته هاى پرمين دراين ناحيه گسترشى بالا دارند وداراى چين خوردگى متوســــط وشيب بسيار کم هستند. اين سنگ آهکها برنگ خاکسترى تا خاکسترى تيره بوده اند وداراى گرهکها ونوارهاى چـــرتى هستند که اندازه نوارهاى چرتى تا يک متر ويا بيشتر ميرسد. برخى جاها, اين واحد دولوميتى شده است . بخش سنگ آهکى وبخش دولوميتى بيتومينه است ودراثرحل شدن با اسيد, بلورهاى پيريت درزيرميکروســــکپ ديده مـــــيشوند. سنگ آهکها دربردارنده اووليت هاى سيليسى است که درسطح فرسايشى بخوبى نمايان است . لايه بندى متــــــــوسط تا ضخيم وفسيلهاى مرجان بصورت کلونى ومنفرد درسطح فرسايشى آن ديده ميشود . فسيل شکم پا ( بلروفــــون ) به وضوح وازاندازه کوچک تا بزرگ وآثار بازوپايان درسنگ آهکها نمايان است .دربخش هاى با لايه بندى نازک, فسيلهايى ازخانواده فوزولينيد با چشم غير مسلح ديده ميشوند. ســــــنگ هاى آذرين نـــيمه عمق با ضــخامت بيش از 1 تا 3 متربگونه موازى وهم شــيب با لايه بندى بگونه سيل مـــــانند و همچنین دایک با بافت دانه ريز دردرون اين واحد سنگى ديده ميشوند . باتوجه به رخساره زيست چينه اى وسن مربوط به اشکوب جلفين که ازلايه هاى بالائى بدست مى آيد, ميتوان گفت رخساره سنگ شناختی دراين جا می تواند هم ارز بخشى ازسازند نسن انگاشته شود.از مطالعـــــه مقاطع ميکروسکپى ميکروفـــسيلهاى زيرشناسايى وسن پرمين بالايى براى اين واحد کربناته پيشنهاد شده است .
Fossils : Hemigordius sp., Agathammina sp., Geinitzina sp., Paleofusulina sp.
Schubertella sp., Vermiporella sp. Mizza sp., Textularidae, Schwagerina sp., Climacammina sp., Globivalvulina sp. Dagmartia sp., Paraglobivalvulina sp., Ichtyolaria sp., Pachyphloia sp., Staffella sp., Ostracoda , Algae. Age : Late Permian ( Djulfian )
- زون پاراتیرولیتس Paratirolites zone:
شيلهاى کربناته، گل سنگها و سنگ آهکهاى متوسط لايه قرمز رنگ حاوى فسيلهاى پاراتيروليتس از سفالوپودها کهاين رخساره با رخسارههاى قبلى کاملا متفاوت و فسيل شاخص پاراتيروليتس نشانگر آشکاراين رخساره است (زون پاراتيروليتس ).اين افق حدود 100 متر ضخامت دارد.اين افقهاى پرمين بصورت هم شيب و با شيب عمومى30 - 25 درجه به سمت شرق قرار دارند و در بعضى جاها گسل خوردگى و جابجائى طبقات وجود دارد.
- افق تدريجى پرموترياس يا Transional zone :
حدود يک متر شيلهاى آهکى خاکسترى رنگ و شيلهاى کاغذى فاقد ماکروفسيل مشخص مىباشد و يک متر ضخامت دارد.سطح زيريناين واحد را رخساره پاراتيروليتس دارو سطح بالائى را سنگ آهکهاى ترياس با فسيل کلاريا تشکيل مىدهد.
- واحد سنگ آهکى کلاریادار تریاس زیرین :
سنگ آهکهاى نازک تا متوسط لايه به رنگ سفيد تا کرمىحاوى فسيلهاى کلاريا کهاين فسيلها در لايههاى نازک به وفور يافت مىشود.آثار به جا مانده از فعاليت کرمها و محل زيست و اغتفاى جانوران حفار و بهم خوردگى رسوبات توسطاين موجودات مشاهده مىشود (bioturbation ). در داخلاين سنگ آهکها و به موازات لايه بندى سيلهاى (sill ) فراوانى به ضخامتهاى حدود 6- 5 مترى نفوذ کرده اند که نشانگر فازهاى کششى بعد از ترياس است.دو کفهايهاى جمع آورى شده از افقهاى ترياس عبارتند از : . Claraia claraia. , Claraia stachei
در ترياس نيز شرايط رسوبگذارى آرام بوده است ولى بعد از ترياس به سبب فازهاى کششى، سيلهاى ديابازى در داخل رسوبات پرمين و ترياس نفوذ کرده است. لايه ها چين خورده و گسل خورده هستند کهاين فرايند تا زمان حال ادامه دارد در دامنههاى دره شمالى ناحيه که رودخانه ارس در آن جريان دارد، گسل خوردگى و چين خوردگى به سبب نيروهاى فشارشى که از جنوب به سمت شمال وارد مىشود بخوبى مشاهده مىشود. در نتيجه آن نيروهاى فشارشى واحدهاى سنگى از جنوب به سمت شمال رانده شده است و تراسهاى رودخانهاى چندين متر از محلهاى قديمىخودشان بالاتر ديده مىشود که همهاينها نشانگراين است که تکتونيک فعال در منطقه حکمفرماست.


- واحد دولوميتى کرم رنگ تریاس :
دولوميتهاى متوسط تا نازک لايه سفيد تا کرمىرنگ،اين دولوميت ها بر روى سنگ آهکهاى کلاريا دار قرار دارد و در بعضى افقها ارتوکنگلومرا ديده مىشود که اوليگومکتيک بوده و قطعات از قطعه، قطعه شدن گلهاى کربناته در محيط جذر و مدى بوجود آمده اند.اين واحد کربناته دولوميتى هم ارز سازند شترى درايران مرکزى مىباشد.
تکتونيک منطقه :
در زمان نهشته شدن رسوبات پرمین فوقانی حوضه نسبتا آرام بوده و به جانوران دريائى آن زمان امکان زيست مىداده و لايه ها متوسط ونازک است ولى در جاهائيکه طبقات ضخيم است فوناى جانورى نمىتوانسته اند زيست کنند و در ترياس نيز شرايط رسوبگذارى آرام بوده است ولى بعد از ترياس به سبب فازهاى کششى، سيلهاى ديابازى در داخل رسوبات پرمين و ترياس نفوذ کرده است. لايه ها چين خورده و گسل خورده هستند کهاين فرايند تا زمان حال ادامه دارد در دامنههاى دره شمالى ناحيه که رودخانه ارس در آن جريان دارد، گسل خوردگى و چين خوردگى به سبب نيروهاى فشارشى که از جنوب به سمت شمال وارد مىشود بخوبى مشاهده مىشود. در نتيجه آن نيروهاى فشارشى واحدهاى سنگى از جنوب به سمت شمال رانده شده است و تراسهاى رودخانهاى چندين متر از محلهاى قديمىخودشان بالاتر ديده مىشود که همهاينها نشانگراين است که تکتونيک فعال در منطقه حکمفرماست.
◊◊◊◊◊◊◊
نتيجه گيرى :
بنا بر کارهای صحرائی انجام شده در بهار 1379 افق پاراتیرولیتس دار به پرمین بالائی تعلق دارد . این افق کاملا از واحدهای زیرین و بالائی خود متمایز است و حاوی فسیلهای براکیوپود ،سفالوپود و مرجانهای شاخی و کلونی ، بریوزوئرها و کرینوئید ها می باشند ولی یک جنس از آمونیت ها بنام پاراتیرولیتس در این رخساره ظاهر می شود و خط درز سراتیتی دارد و در چینه شناسی ایران افق پاراتیرولیتس دار نامیده می شود که مرز تدریجی پرمو تریاس در نظر گرفته می شود . با عنایت به وجود ماکروفسیل های ذکر شده که هم در رخساره های قبل از افق پاراتیرولیتس و هم در خود افق پاراتیرولیتس وجود دارد تمامی این لایه ها به پرمین بالائی تعلق دارد و در بالا ی افق پاراتیرولیتس یک افق شیل آهکی حدود 2-1 متر رخنمون دارد و این افق بعنوان مرز پرموتریاس ( Transitional zone ) در نظر گرفته می شود .
◊◊◊◊◊◊◊
منابع فارسی :
- نقشه زمین شناسی جلفا ، مقیاس 1:100000 ، شماره 5167 ، انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور 1996 میلادی .
- شمیرانی احمد ، 1368 ، جزوه چینه شناسی ایران .برای دانشجویان کارشناسی ، کارشناسی ارشد و دکتری. استاد دانشگاه شهید بهشتی تهران ،
- مصطفی شهرابی ، 1378 ، تریاس در ایران ، انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور ،
◊◊◊◊◊◊◊

خلاصه توضيحات :
چکيده:
منطقه مورد مطالعه با مختصات جغرافيائى ً18 َ55 38 تا ً35 َ56 38 و ً35 َ30 45تا، ً26 َ33 45 در شمالغرب ايران قرار دارد . ودر تقسیمات زمین شناسی ایران در زون البرز – آذربایجان قرار گرفته است . سنگهاى مربوط به پرمين بالائی وسعت قابل توجهى از منطقه را در شمالغرب و شمال در بر مىگيردو با گذر از این قسمت به افق پاراتیرولیتس دار می رسیم که در چینه شناسی ایران مرز تدریجی پرمین – تریاس در نظر گرفته می شود ولی افق پاراتیرولیتس دار حاوی فسیل های پرمین فوقانی است و این قسمت نیز به پرمین فوقانی تعلق دارد و مرز تدریجی 2-1 متر شیلهای آهکی سفیدتا کرمی رنگ در بالای این افق و زیر سنگ آهکهای کلاریادار تریاس زیرین ( هم ارز سازند الیکا ) قرار دارد و مرز تدریجی ( Transitional zone ) 2-1 متر شیلهای آهکی ذکر شده است .
Abstract :
The study aera lies in the corner of Julfa quadrangle (scale 1:100000) in the north west of Iran(latitude38,55,18-38,56,35,longitude(45,30,35-45,33,26).This sheet is part ofAlborz-Azarbayjan zone.Upper Permian rocks had been remarkable extended in north and northwest in this area and paratirolites zone overlies these rocks. paratirolites zone contain upper Permian fossils and this horizon belong to upper Permian and"Transitional zone" is 1-2metre white to creamy calcareous shale over paratirolites zone and overlies with claraia limestone (lowerTriass) equivalent of Elica Fm. In Alborz.
زمان ارائه : چهارشنبه 2 اسفند 1385
نام نويسنده : سیروس عباسی