دشت تركمن، صحراى آرزوها

صيادانى كه در كنار جاده ايستاده اند تا ماهى هاى آويزان به چوب هاى ماهيگيريشان را بفروشند، به مسافرانى كه وارد استان گلستان شده و مى خواهند براى نخستين بار از شهرستان زيباى بندرتركمن ديدن كنند جاده اى را نشان مى دهند كه ۱۵ كيلومتر به سمت شمال امتداد دارد. به اين ترتيب ميهمانان تازه وارد با گذر از راهى كه پوشيده از مزارع گندم، كلزا و ديگر محصولات كشاورزى است وارد بندرى مى شوند كه آرزو دارند ايام سفرشان را با فراغت در آنجا بگذرانند.
بندر تركمن، لميده بر ساحل آرام خليج گرگان نخستين شهر مهندسى ساز ايران كه هنوز خيابان هاى عريض و موازى آن پس از گذشت ۷۰ سال اين ادعا را اثبات مى كند، فقط ۱۵ دقيقه با كوه هاى پوشيده از جنگل البرز شرقى و ۲۰ دقيقه با مناطق بيابانى شمال گلستان فاصله دارد. به همين دليل مسافرانى كه وارد آنجا مى شوند مى توانند بيشتر اقاليم موجود در ايران را در يك منطقه به تماشا بنشينند. علاوه بر آن وجود تپه ها و محوطه هاى باستانى دركنار مردم خونگرم تركمن صحرا كه اكثر ساكنان اين شهرستان را تشكيل مى دهند بر زيبايى هاى آن افزوده است.
سرزمينى كه از بوى خوش سود دريا با عطر گل هاى نارنج و ياس فضاى آن پرشده، مسلماً جايى بى نظير براى لذت بردن هر مسافر است، وقتى زنان و مردان آرام تركمن را ببينند كه به هر مسافرى كه لازم باشد كمك مى كنند. اما اين تنها گوشه اى از گنجينه صحراى تركمن است كه مسافران به آن دست يافته اند.
اسكله و دريا در غرب بندر تركمن تكه اى از اين گنجينه است. براى رسيدن به اين اسكله بايد پشت چراغ قرمز ريل راه آهن تهران - گرگان به انتظار نشست، براى زمانى كه قطارى در راه باشد. بعد از رد شدن از روى ريل، جاده اى شروع مى شود كه در ۲ طرف آن آب ايستاده و در امتداد آن اسكله بندرتركمن قرار دارد. در اسكله هم سكوهاى استراحت، ايستگاه قايق هاى موتورى و بازارچه ساحلى وجود دارد.
اما اين بندر زيبا براى مسافران، بندر متروكى براى مردم منطقه است كه البته حسرت روزهاى رونق خود را باوجود آبادانى و توسعه روز به روز ديگر بنادر شمال كشور و بى توجهى به اين بندر براى مردمان تركمن به همراه آورده است. از آنجايى كه اداره بنادر و كشتيرانى در استان وجود ندارد فرماندار بندرتركمن در اين باره مى گويد: باوجود محروميت هاى پيچيده شهرستان، ۲ بندر استان يعنى تركمن و گز با ۵۰ سال سابقه تاريخى بلاتكليف مانده اند. ۱۲ سال پيش كلنگ راه اندازى دوباره بندر به زمين خورد اما تكليف آن معلوم نشد و هيچ اقدامى صورت نگرفته است. مكاتبات و جلسات بسيارى با اداره كل بنادر و كشتيرانى انجام شده و مسئولان اين سازمان بايد پرونده اين موضوع را براى هميشه يا ببندند يا جوابگوى آرزوى مردم محروم منطقه باشند.
مسافرانى كه در انتظار قايق هاى موتورى براى رفتن از بندرتركمن به جزيره آشوراده مى ايستند شايد ندانند كه اين حرف ها مشكل اصلى منطقه است. آنها منتظرند تا تنها جزيره درياى خزر را ببينند. مرواريد درياى خزر كه در خليج گرگان به دام افتاده است. جزيره اى كه ۱۰ كيلومتر از اسكله بندر تركمن فاصله دارد و به اين دليل قايق هاى موتورى تندرو و پرسروصدا با احتياطى نه چندان زياد مسافران را به جزيره مى برند.
جزيره آشوراده، تنها جزيره مسكونى درياى خزر، تاريخى قديمى دارد. اين جزيره در زمان صفوى به عنوان شكارگاه شاهان مورد توجه قرار گرفت و به همين سبب قلعه اى براى اقامت آنان ساخته شد تا اين كه بعد از عصر صفويه، روس ها آشوراده را تصرف كردند و در بندرتركمن تأسيسات تجارى، مسكونى و قلعه هاى نظامى ساختند. هرچند اميركبير و ناصرالدين شاه براى بيرون راندن روس ها تلاش هايى انجام دادند اما كارساز نشد تا اين كه با وقوع انقلاب سرخ، روس ها اين جزيره را ترك كردند.
بعد از آن رضاخان، قلعه زمان صفوى را بازسازى كرد و به عنوان پاسگاه مرزى مورد استفاده قرارداد.
پس از گذشت اين سال ها، از سال ۱۳۳۰ به بعد شمارى از صيادان و كارگران شيلات به عنوان نخستين ساكنان آشوراده در آن خانه ساختند و زندگى در اين جزيره آغاز شد. هنوز در داخل جزيره بقاياى خانه و كوچه هايى كه زمانى مردم در آن زندگى مى كردند به تعداد زياد باقى مانده و برخى از بناها هم كه ارزش تاريخى دارند در حال ويرانى هستند.
دورتا دور خانه ها را علف هاى بلند پوشانده و بوته هاى كاكتوس حياط برخى از خانه ها آنقدر بزرگ شده كه ميوه هاى آنها در مغازه هاى تهران به فروش مى رسد. در اين جزيره بايد مواظب سگ ها نيز بود هر وقت كه تورى از گردشگران براى بازديد وارد جزيره مى شوند پارس بلند آنان نيز شروع مى شود.
اما مسجد آشوراده را بايد معجزه اين جزيره ناميد، زيرا باوجود زيرآب رفتن جزيره در سال هاى گذشته و ترك كردن خانه ها توسط اهالى، اين مسجد بزرگ هنوز پابرجاست و بعد از گذشت چند دهه زيبا و باشكوه ابهتى دوچندان دارد كه از آبادانى ورونق آشوراده در سال هاى گذشته خبرمى دهد.
صرفنظر از جزيره آشوراده مكان بعدى كه ديدن آن خالى از لطف نيست، گميشان است. اين بخش در ۱۵ كيلومترى شمال بندر تركمن قرار دارد و مركز آن شهر تاريخى گميش تپه است. گميش تپه در زبان تركمنى به معناى تپه نقره اى است. اين شهر از قديمى ترين شهرهاى استان است.
گميش تپه خانه هاى چوبى دو و سه طبقه بسيار زيبايى دارد كه الگو گرفته از سبك معمارى عهد تزارى است كه در هيچ نقطه از ايران وجود ندارد و يكى از مهمترين جاذبه هاى اين شهر را تشكيل مى دهد. بالكن هاى طبقه دوم، سقف هاى شيروانى، بهره گيرى وسيع از چوب ويژگى برجسته معمارى شهر و نشان از رونق آن در سال هاى نه چندان دور دارد كه تجار و بازرگانان براى تجارت با روسيه در اين شهر به داد و ستد مشغول بودند.
گميشان، البته بزرگترين مركز صيد خاويار ايران و در نتيجه جهان نيز است. صيادانى كه با زحمت زياد در بيشتر ايام سال با امواج دريا مقابله مى كنند تا مرواريد سياه ايران را به دست آورند، اغلب در اين نقطه از ايران زندگى مى كنند. آنها سهم چندانى از درآمدى كه تاكنون حاصل كرده اند نبرده اند. اين را مى شود از كمبودهاى شهر كوچكى كه در آن زندگى مى كنند نيز فهميد.
اما كمى دورتر از شهر «گميش تپه» در ۲ سمت جاده، اراضى غرقابى كم عمق و تپه ماهورها وجود دارد كه به رودخانه پر آب اترك مى رسد. مسافران از اين نقطه است كه خود را در منطقه اى تالابى حس مى كنند. جاده نيز كه به سمت بخش هاى شمالى تر تالاب مى رود تا مرز تركمنستان ادامه مى يابد. اگر هوا صاف باشد دورنمايى از آبى درياى خزر نيز قابل مشاهده است. اين مكان تالاب ۲۷ هزار هكتارى گميشان است.
پيدا كردن راهنما و يافتن بلمى كه مسافران را به داخل تالاب ببرد هرچند سخت است و هيچگونه امكانات مناسب استراحت و تفريح گردشگران وجود ندارد اما مى توان پرواز دهها پرنده همچون آبجليك، بالابن، عقاب سرسفيد، قو، پرلا، سار، حواصيل، مرغابى، كركر، خوتكا، كاكايى، لك لك، پليكان و دهها نوع ديگر را برفراز تالاب دنبال كرد و آواز عاشقانه آنان را در سكوت روح انگيز تالاب شنيد.
ديدنى ها در اين مسير بازهم وجود دارد. گل فشان ها، بقاياى قزل الآن ديوار دفاعى گرگان، سد وشمگير، بازارچه هاى مرزى و هفتگى و جاذبه هاى ديگر، مسلماً گردشگران خسته كه از راههاى دور آمده اند براى ديدن همه آنها نياز به وقت بيشترى دارند. مسافران هنوز نرسيده اند تا سوغاتى هاى اينجا يعنى فرش، قالى، پشتى، كيف، لوازم زينتى، لباس، زينت آلات و روسرى هاى تركمنى را انتخاب كنند. آنها هنوز دوغ شترهاى محلى را نيز نخورده اند.
اما حس غافلگيرى از ديدن اين همه زيبايى هاى بكر و ناشناخته همراه با لذت كشف جاذبه هاى جديد، تلخ مى شود وقتى كه گردشگران در مى يابند بايد از منطقه بروند زيرا اين مكان باوجود شهرت جهانى و با تمام جذابيت هايى كه دارد امكانات اقامتى مناسب براى مسافرانش ندارد و نزديك ترين و تنها هتل و رستوران اين نقطه ساحلى درياى خزر دورتر و در خارج از شهرستان واقع است.
به اين ترتيب بايد گفت شهرستان بندرتركمن واقع در غرب استان گلستان دركنار درياى زيباى خزر و باوجود بازديد سالانه صدهاهزار گردشگر از اقصى نقاط ايران و جهان، هتل، ميهمانخانه و حتى آلاچيقى براى ماندن ندارد.
فرماندار بندر تركمن در اين باره مى گويد: اقدام هايى نظير فعال سازى اسكله بنادر تركمن و گز، ساماندهى مناطق مناسب جذب گردشگران، ايجاد بندرخواجه نفس و بررسى سرمايه گذارى در تالاب هاى منطقه براى ايجاد زيرساختى مناسب در دست پيگيرى و انجام است.
حاجى گلدى فرماندار بندرتركمن افزود: با وجود بازديدكنندگان درتمامى طول سال همچنين دريا، تالاب و دشت نيز زمينه را براى گسترش ورزش هايى نظير اسكى روى آب، دريانوردى، شكار و ورزشهاى ساحلى در منطقه فراهم كرده كه نياز به ورود سرمايه گذاران در اين بخش دارد.
وى كه خود از تبار تركمنان منطقه است، همچون همه تركمنان خونگرم، مى گويد: نوروز امسال ۳۰۰هزار نفر ازجاذبه هاى اين شهرستان ديدن كردند اما نبود هتل هاى مناسب براى گردشگران سبب شده با وجود جاذبه هاى ديدنى و فراوان ميزان ماندگارى مسافر در اين شهرستان چندان خوب نباشد و به دليل مشكلات زيادى كه گريبانگير مسافران در ايام نوروز و تابستان مى شود بسيارى از آنها ناچارند براى ديدار از نقاط گردشگرى اين شهر، به پارك ها و حاشيه سواحل و خيابان ها پناه آورند و با اين شرايط شمار زيادى از مسافران بعد از چند ساعت تفريح اين شهر را به مقصد ديگرى ترك مى كنند كه ساختن هتل هاى مناسب با چشم اندازى به خليج گرگان مى تواند اين مشكل را مرتفع و به ميهمان نوازى از مسافران در استان كمك شايانى كند.
نبود امكانات اقامتى و گردشگرى مناسب با وجود تمام ديدنى هاى بى شمار و منحصر به فرد تركمن صحرا همراه با پا نگذاشتن سرمايه گذاران به اين وادى در شرايطى است كه اين مكان در مسير زائران امام رضا(ع) و همجوار با دريا قرار دارد و با وجود تنها جزيره درياى خزر در خليج گرگان يعنى آشوراده، بازارچه هاى مرزى، همجوارى با همسايگان شمالى، قرارگرفتن در مسير راه آهن و معافيت هاى مالياتى تخصيصى امتياز خاصى براى منطقه فراهم آورده و آن را به مكانى منحصر به فرد در گوشه اى از كشور مبدل ساخته است.