شنبلیله گیاهی مفید برای دیابتی‌ها
شنبلیله گیاهی مفید برای دیابتی‌ها
شنبلیله موجب تسکین علائم دیابت مانند پرنوشی و پرادراری می‌شود همچنین شنبلیله ملین، اشتهاآور، خلط آور، ضدتب و محرک افزایش شیر است.
شنبلیله با نام علمی Trigonella foenum-graecum گیاهی است علفی، یک ساله و به ارتفاع تا 50 سانتی متر، برگ‌های این گیاه بیضی شکل با نوک مدور که حدود نصف بالای پهنک آن، دندانه دار است.
برگ‌ها مرکب از سه برگچه بوده که از یک نقطه، منشعب می‌شوند.
گل‌ها منفرد، به رنگ زرد روشن و گاهی بنفش مایل به سفید هستند.
میوه‌ی شنبلیله به صورت نیام خمیده، به طول تا 11 سانتی متر و حاوی تا 20 دانه است.
دانه‌ها به رنگ زرد نارنجی و گاهی قهوه‌ای رنگ است. این دانه‌ها به طول تا 6 میلی‌متر و عرض تا 3 میلی‌متر هستند.
قسمت مورد استفاده‌ی گیاه، دانه‌های آن است که دارای بویی معطر و طعمی تلخ می‌باشند. این گیاه در نقاط مختلف ایران کشت می‌گردد.
برگ شنبلیله به عنوان سبزی در انواع غذاها و ادویه‌جات به مقدار زیاد در ایران، مورد مصرف است.
تاریخچه:
دانه‌ی گیاه شنبلیله اروپایی برای قرن‌ها به عنوان ادویه در آشپزی و در طب سنتی نیز تقریباً به همان قدمت، برای درمان کورک، دیابت، سلولیتیس و سل به کار می‌رفته است.
عصاره‌ی دانه‌ی شنبلیله به عنوان جایگزینی طعم شربت افرا استفاده می‌شود.
دانه‌ی این گیاه از پروتئین بالایی برخوردار است. خود گیاه نیز به منظور علوفه ی دام کشت می‌شود.
بعد از استخراج تجاری (دیوسژنین که به عنوان ماده‌ی طبیعی در تولید استروئید تجاری به کار می‌رود)، تفاله‌ی دانه‌های غنی از نظر نیتروژن و پتاسیم را به عنوان کود شیمیایی مورد استفاده قرار می‌دهند.
منبع جغرافیایی:
شنبلیله، بومی نواحی مدیترانه است. در نواحی اکراین، هند و چین به طور وسیع کشت می‌گردد. بیش‌ترین صادرات این گیاه، از طریق کشت در کشورهای هند، مراکش، چین و ترکیه صورت می‌گیرد.
ترکیبات:
حدود 40 تا 65 درصد دانه‌ها را، مواد قندی که عمدتاً مربوط به موسیلاژ روی دانه‌هاست، تشکیل می‌دهد.
حداقل هفت ساپونین تحت نام‌های گراکونین‌ها در دانه‌ها گزارش شده‌اند.
هم چنین حدود 9/0 – 1/0 درصد دیوسژنین و مقداری آلکالوئید از جمله تری‌گونلین، ژنتیانین و کارپائین، مقداری ترکیب کومارینی و سارساپوژنین، اسمیلاژتین و یوکاژتین در دانه‌ی شنبلیله، جدا و شناسایی شده‌اند.
ترکیبات دیگر دانه‌ها، شامل نشاسته، مواد فیبری، روغن ثابت به میزان 10- 6 درصد، اسانس به مقدار بسیار کم و فلاوونوئیدهایی از جمله ویتکسین هستند.
اثرات مهم:
* از شنبلیله به طور موضعی، به شکل خمیر و پماد (مرهم)، جهت درمان جوش‌ها، سوختگی، التهابات واگزمااستفاده می‌شود.
* در طب عوام، پودر آن به صورت خوراکی، به عنوان یک منبع موسیلاژ در نزله‌های قسمت فوقانی تنفسی، سه تا چهار مرتبه در روز و هر دفعه به میزان یک قاشق غذاخوری، مصرف می‌شود.
* آزمایش روی حیوانات آزمایشگاهی، نشان داده است که عصاره آبی آن می‌تواندزخم معده را درمان کند.
* یکی از اثرات اصلی و خوب آن، کاهش قند خون است که می‌تواند درافراد دیابتی مورد مصرف قرار گیرد.
* خواص دیگر آن شامل اثرات ضد التهاب، مقوی قلب، خواص ضد میکروبی، کاهش کلسترول خون، ادرار آور و کاهش ورم می‌باشند، که به طور خوراکی موثر است.
* خواص دیگری که از قدیم برای دانه‌ی شنبلیله معتقد بودند و در تحقیقات اخیر مورد تایید قرار گرفته است، شامل اثرات خلط آور، زیاد کننده‌ی شیر و ملین آن است.
*شنبلیله دارای مواد فسفره، آهن و ازته است و تقویت کننده لوزالمعده نیز است همچنین دستگاه هاضمه را به کار می‌اندازد و لاغری‌های مفرط را از بین می‌برد.
*دانه‌های شنبلیله که مهم‌ترین قسمت دارویی این گیاه است با باز کردن مجاری عروق خون، از بروز سکته قلبی پیشگیری می‌کند.
*شنبلیله به طور کلی شفا دهنده بیماری‌های روحی و جسمی است.
عوارض جانبی:
مصرف بیش از اندازه‌ی دارویی، ممکن است باعث سردرد، تهوع و تحریکات پوستی گردد.
هم چنین با توجه به اثرات تحریکی رحم، باید در زمان حاملگی و شیردهی با احتیاط مصرف شود.
طریقه و مقدار مصرف:
تهیه چای: بر روی یک گرم پودر دانه، یک استکان آب سرد ریخته و حداقل سه ساعت نگه می‌داریم؛ سپس آن را صاف کرده و میل می‌کنیم. از سویی چون محلول تلخ است، می‌توان آن را با کمی عسل، شیرین نمود.
این عمل را می‌توان تا 5 بار در روز تکرار کرد؛ زیرا مصرف عادی پودر دانه‌ها، تا 5 گرم در روز مجاز است.
داروهای گیاهی:
داروهای کمی از دانه‌ها در بازار موجود است و اکثراً به طور مستقیم، از پودر دانه استفاده می‌شود. فرآورده‌های موجود در بازار دنیا، اکثراً به عنوان داروی رفع مشکلات روده‌ای- معده‌ای، مشکلات تنفسی و به عنوان صفرا آور مصرف می‌شوند.
مهم‌ترین اثرات گزارش شده دانه شنبلیله:
ضد درد، ضد آترواسکلروز، ضد التهاب، ضد عفونی کننده، ضد نفخ، ضد اسپاسم، ضد سرطان، پایین آورنده‌ی قندخون،افزایش دهنده‌ی میل جنسی، قابض، مقوی قلب، صفراآور، ملین، خلط آور، کاهش دهنده‌ی کلسترول خون،کاهش دهنده‌ی پرفشاری خون، کاهش دهنده‌ی تری گلیسیرید خون، شیر افزا، مسهل، اکسی توسیک، مقوی رحم و ضد کرم.
نکات قابل توجه:
1-چون دانه‌ی شنبلیله، سفت و سخت می‌باشد، برای کسب اثرات آن، باید آن‌ها را با آسیاب‌های کوچک به صورت پودر در آورد.
2- پودر تهیه شده را می‌توان روی غذا پاشیده و سپس مصرف نمود و یا بر روی مقدار حدود 5 گرم آن، یک لیوان آب اضافه کرد و سپس 5 دقیقه جوشانید؛ پس از آن صاف کرد و میل نمود.
3-در صورتی که میزان قند خون بالا باشد، نمی‌توان برای کنترل آن به طور مستقل، از دانه‌ی شنبلیله استفاده کرد؛ زیرا میزان کاهش قند خون، توسط دانه‌ی شنبلیله، محدود است.
4-افراد دیابتی که می‌خواهند از دانه شنبلیله به عنوان کاهش قند خون استفاده نمایند، بهتر است روزی تا 5 گرم از آن را به طریقی که ذکر شده مصرف نمایند و پس از دو هفته با آزمایش قند خون کارایی این دانه را از نظر موثر بودن، قدرت تأثیر و میزان کاهش قند خون دریابند. چون کنترل قند خون مسأله بسیار با اهمیتی است که عدم توجه به آن می‌تواند خسارات جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد.
5-در طب سنتی خاورمیانه به خصوص در بالکان از قسمت هوایی (برگ‌ها) شنبلیله به عنوان ضد کرامپ ها (دل درد) به خصوص وقتی همراه با دردهای زمان قاعدگی و اسهال و یا مشکلات روده‌ای معدی، باشد استفاده می‌کنند. بهترین زمان برداشت قسمت هوایی تابستان است.
6-چون پودر دانه‌های شنبلیله تلخ می‌باشد، برای استفاده راحت‌تر آن می‌توان پودر را در کپسول‌های 500 میلی گرمی خالی که در داروخانه‌ها موجود می‌باشند، پر کرده و مصرف نموده. جنس این کپسول‌ها اکثراً ژلاتین می‌باشد و خوراکی بوده و هیچ عارضه‌ای به دنبال ندارند.
