-
استان آذربایجان شرقی
استان آذربایجان شرق
کشور ایران
مرکز تبریز
مساحت ۴۵٬۴۹۱ کیلومتر مربع
جمعیت ۳٬۶۰۳٬۴۵۶ نفر
تعداد شهرستان ۱۹
تعداد بخش ۴۲
تعداد شهر ۵۸
استاندار احمد علیرضابیگی
استان آذربایجان شرقی یکی از استان‌های جمهوری اسلامی ایران است. این استان بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین استان ناحیهٔ شمال غربی ایران (آذربایجان) محسوب می‌شود. استان آذربایجان شرقی از سمت شمال به جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان، از سمت غرب و جنوب غرب به استان آذربایجان غربی، از سمت شرق به استان اردبیل و از سمت جنوب شرق به استان زنجان محدود شده‌است. این استان دارای آب و هوای سرد کوهستانی بوده و کل محدودهٔ استان را کوه‌ها و ارتفاعات تشکیل داده‌اند. مساحت استان آذربایجان شرقی، ۴۵٬۴۹۱ کیلومتر مربع است که از این جهت، یازدهمین استان بزرگ ایران محسوب می‌شود. این استان محل اتصال دو رشته کوه مهم و اصلی کوههای ایران، یعنی البرز و زاگرس است و بلندترین نقطهٔ آن، قلهٔ کوه سهند است. مرکز استان آذربایجان شرقی، کلان‌شهر تبریز است. از شهرهای مهم و اقماری این استان می‌توان به مراغه، مرند، میانه و اهر اشاره کرد.
پیشینه
استان آذربایجان شرقی در گذشته بخشی از سرزمین تاریخی ماد بوده که به «ماد کوچک» شهرت یافته بود. در زمان حکمرانی اسکندر مقدونی بر ایران در ۳۳۱ سال پیش از میلاد، شهربان منطقهٔ ماد کوچک که سرداری به‌نام «آتورپات» یا «آتروپاتن» بوده، علیه اسکندر قیام کرده و با انعقاد پیمانی دست یونانیان را از آذربایجان کوتاه ساخت. اسکندر مقدونی نیز آتروپات را به شرط پیروی از امپراتوری او، در این منطقه باقی نگه داشت.
جانشینان اسکندر پس از مرگ وی به جنگ و نزاع با یک‌دیگر پرداختند و در همین دوران بود که آتروپات حاکم منطقهٔ ماد کوچک شد. نام این منطقه نیز به‌جهت تقدیر از زحمات وی در مقابل بیگانگان به «آتروپاتگان» معروف شد. بعدها نیز به نامهای مختلفی نظیر «آذربادگان» و «آذرآبادگان» مشهور گشت.
آذرپاتکان در دورهٔ ساسانیان ساتراپ‌نشین و یکی از مهمترین ایالت‌های ایران بوده که به‌جهت قرارگرفتن آتشکده‌های بزرگ و مشهور نظیر آتشکدهٔ آذرگشسنب در آن به آذربایجان شهرت یافت. پس از ورود اسلام به ایران نیز آذربایجان از مهمترین ایالت‌ها بوده و حوادث تاریخی بسیاری در آن رخ داده‌است.
جغرافیا
جغرافیای سیاسی
استان آذربایجان شرقی با ۴۵٬۴۸۱ کیلومتر مربع مساحت، حدود ۲٫۸ درصد از وسعت کل ایران را به خود اختصاص داده‌است. این استان در شمال غرب کشور و بین مدارهای ۳۶ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۳۹ درجه و ۲۶ دقیقهٔ عرض شمالی و نصف‌النهارهای ۴۵ درجه و ۵ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۲۲ دقیقهٔ طول شرقی جای گرفته‌است.
استان آذربایجان شرقی ۲۰۰ کیلومتر با جمهوری آذربایجان و ۳۵ کیلومتر با ارمنستان از سمت شمال مرز مشترک دارد. این استان همچنین ۴۲۰ کیلومتر با استان آذربایجان غربی از سمت غرب و جنوب غرب، ۴۰۰ کیلومتر با استان اردبیل از سمت شرق و ۱۴۵ کیلومتر با استان زنجان از سمت جنوب هم‌مرز است.
جغرافیای طبیعی
استان آذربایجان شرقی از هفت واحد کوهستانی تشکیل یافته است. رشته‌کوه قره‌داغ (ارسباران) شمالی‌ترین این واحدها بوده که از دیوان‌داغ آغاز شده و به درهٔ رود دره‌رود منهی می‌گردد. رشته‌کوه قوشه‌داغ که از جنوب قره‌داغ شروع شده و به سبلان ختم می‌شود. تودهٔ آتش‌فشانی سبلان که ۴۸۱۱ متر ارتفاع داشته و مرز مشترک میان استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل محسوب می‌شود. رشته‌کوه‌های میشو و مورو که از غرب و مرکز استان آغاز شده و به ارتفاعات عون بن علی و شبلی منتهی می‌شوند. رشته‌کوه بزقوش که با ۳۳۰۳ متر ارتفاع، مرز بین شهرستانهای میانه و سراب به‌شمار می‌رود. تودهٔ آتش‌فشانی سهند در جنوب تبریز که ۳۷۰۷ متر ارتفاع دارد. رشته‌کوه اربط (تخت سلیمان) که از دامنه‌های جنوبی سهند شروع شده و به سمت جنوب امتداد می‌یابد.
مردم
زبان
زبان امروزی ساکنان استان آذربایجان شرقی، ترکی آذربایجانی می‌باشد که در نقاط مختلف آن با لهجه‌های گوناگون تلکم می‌شود. زبان نوشتار و رسمی آذربایجان در بیشتر دوره‌های تاریخی آن، زبان آذری بوده‌است. اکثریت قریب به اتفاق نوشته‌ها و آثار مردم این منطقه نیز در دوره‌های مختلف به فارسی و آذری بوده است.
پیش از ورود زبان ترکی به منطقه، زبان گفتاری مردم این منطقه یکی از شاخه‌های زبان مادی بود. زبان مادی مردم منطقه آذربایجان (ماد کوچک) در دوره حکومت ترک‌زبانان توسط ایل‌های ترک که به منطقه آمده بودند، تاتی نامیده شد. امروزه تمرکز اصلی مناطقی که زبان تاتی در آنها به‌جا مانده استان های قزوین، زنجان، مرکزی و اردبیل است.زبان ایرانی باقیمانده در شبه‌جزیره آبشوران در جمهوری آذربایجان نیز که اصطلاحاً تاتی نامیده شده با زبان مادی آذربایجان تفاوت دارد و یکی از گویش‌های زبان فارسی است.
تغییر زبان گفتاری از تاتی به ترکی آذربایجانی از زمان تسلط سلجوقیان آغاز شد و در دوره سلطنت ترکمن‌ها و آغاز عصر صفویان بیشتر شهرها و روستاها را شامل شد.[۶]
سپاهیان بابک خرمدین را در سده‌های ۹ و ۱۰ میلادی نیز همین انبوه مردم ایرانی‌زبان آذربایجان تشکیل می‌دادند.
زبان ترکی آذربایجانی از شاخهٔ اغوز زبان‌های ترک‌تبار از گروه زبان‌های آلتایی است. خاستگاه زبان‌های ترکی، استپ‌های جنوب سیبری بوده‌است و گویندگان اصلی آن را ترک تباران تشکیل می‌دهند.
به شهادت پیران قدیم منطقهٔ آذربایجان تا صد سال پیش (دههٔ ۱۹۰۰) گویش‌های آذری ایرانی هنوز در بسیاری از روستاهای دورافتادهٔ آذربایجان رواج داشت که طی سدهٔ نوزدهم رفته‌رفته با گسترش ارتباطات با شهرها این زبان‌ها در بسیاری از این روستاها تضعیف شد و به مرور رخت برچید ولی هنوز در گوشه و کنار آذربایجان از جمله مناطق هرزند، گلین‌قیه، زنوز، حسنو، کرینگان، پیرامون خلخال و غیره به حیات ضعیف خود ادامه می‌دهد.
جمعیت
برپایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت استان آذربایجان شرقی در این سال بالغ بر ۳٬۵۲۷٬۲۶۷ نفر بوده که ۵ درصد از جمعیت کل ایران را به خود اختصاص داده‌است. برهمین اساس، ۱٬۷۸۰٬۹۹۶ نفر مرد و ۱٬۷۴۶٬۲۷۱ نفر زن در قالب ۹۱۱٬۲۴۱ خانوار ساکن این استان بوده‌اند.[۹]
در سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی، شهرستان تبریز با جمعیتی بالغ بر ۱٬۵۵۷٬۲۴۱ نفر، پرجمعیت‌ترین و شهرستان چاراویماق با جمعیتی بالغ بر ۳۳٬۹۲۱ نفر، کم‌جمعیت‌ترین شهرستان استان آذربایجان شرقی بوده‌است. همچنین در میان شهرهای استان، کلان‌شهر تبریز با ۱٬۳۷۸٬۹۳۵ نفر جمعیت، پرجمعیت‌ترین و شهر نظرکهریزی با ۱٬۱۸۱ نفر جمعیت، کم‌جمعیت‌ترین شهر بوده‌است.
صنعت
استان آذربایجان شرقی به‌جهت تمرکز صنایع بزرگ تولیدی در شهر تبریز، از قطب‌های مهم صنعتی در سطح ایران به‌شمار می‌رود. این استان از لحاظ تعداد کارگاه‌های صنعتی، چهارمین قطب صنعتی کشور پس از استان‌های تهران، اصفهان و خراسان رضوی محسوب می‌شود.
در استان آذربایجان شرقی ۴۳۴۱ کارگاه تولیدی فعالیت می‌کنند که این تعداد شامل ۸۳۲ کارگاه صنعتی بوده که این استان از این لحاظ، ۵٫۹۹ درصد از کل کارگاه‌های صنعتی ایران را به خود اختصاص داده‌است. در سال ۱۳۷۶ خورشیدی، ارزش مواد تولیدی کارگاه‌های مذکور ۳۳۶۱٫۸ میلیارد ریال و ارزش سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در آنها ۲۴۵۱٫۳ میلیارد ریال بوده‌است.
گردشگری
جاذبه‌های طبیعی
فهرست جاذبه‌های طبیعی استان آذربایجان شرقی:
آبشار آسیاب‌خرابهٔ جلفا.
آبشار سرکنددیزج شبستر.
آبشار عیش‌آباد مرند.
آبگرم بستان‌آباد.
آبگرم قلعه‌کندی کلیبر.
آبگرم متعلق کلیبر.
پناهگاه حیات‌وحش کیامکی.
تالاب قره‌قشون.
تالاب قوری‌گل بستان‌آباد.
جزیرهٔ آرزو.
جزیرهٔ اسپیر.
جزیرهٔ اسلامی.
جزیرهٔ اشک.
جزیرهٔ کبودان.
جنگل‌های ارسباران.
چشمهٔ آبرس سراب.
چشمهٔ آبگرم سراب.
چشمهٔ الله‌حق سراب.
چشمهٔ تاپ‌تاپان آذرشهر.
چشمهٔ صوفیان شبستر.
چشمهٔ کندوان اسکو.
چشمهٔ گشایش مراغه.
چشمهٔ ورجوی مراغه.
درهٔ پیغام کلیبر.
درهٔ سعیدآباد بستان‌آباد.
درهٔ گشایش مراغه.
درهٔ لیقوان تبریز.
غار اسکندر بستان‌آباد.
غار آق‌بلاغ بستان‌آباد.
غار دوگیجان مرند.
غار کبوتر مراغه.
جاذبه‌های تاریخی
فهرست جاذبه‌های تاریخی استان آذربایجان شرقی:
آرامگاه شیخ شهاب‌الدین اهری.
آرامگاه شیخ محمود شبستری.
ارگ تبریز.
بازار اهر.
بازار تبریز.
پل خداآفرین کلیبر.
پل دختر میانه.
پل میانه.
تپهٔ اژدهاداشی اهر.
تپهٔ امام‌چای سراب.
تپهٔ عجب‌شیر.
تپهٔ قره‌تپهٔ تبریز.
تپهٔ قره‌تپهٔ شبستر.
تپهٔ قلعه‌جوق سراب.
تپهٔ کول‌تپهٔ مرند.
تپهٔ مصلی آذرشهر.
حمام کردشت جلفا.
خانهٔ مشروطیت تبریز.
روستای اشتبین جلفا.
روستای کندوان اسکو.
سنگ‌نبشهٔ رازلیق سراب.
سنگ‌نبشهٔ سغندل ورزقان.
سنگ‌نبشهٔ نشتبان سراب.
عمارت ایل‌گلی تبریز.
عمارت ربع رشیدی تبریز.
غار قدمگاه آذرشهر.
قلعهٔ آق‌گنبد جزیره اسلامی.
قلعهٔ آوارسین کلیبر.
قلعهٔ آیی قلعه‌سی سراب.
قلعهٔ بابک کلیبر.
قلعهٔ پشتاب اهر.
قلعهٔ جوشین ورزقان.
قلعهٔ سن‌سارود مرند.
قلعهٔ ضحاک هشترود.
قلعهٔ قهقههٔ اهر.
قلعهٔ قیز قالاسی میانه.
قلعهٔ قیزلار قالاسی مراغه.
قلعهٔ کردشت جلفا.
قلعهٔ نوردوز اهر.
کاخ شهرداری تبریز.
کلیسای سرکیس مقدس تبریز.
کلیسای سن استپانوس جلفا.
کلیسای شوغات تبریز.
کلیسای مریم مقدس تبریز.
کلیسای موجومبار مرند.
گنبد سرخ مراغه.
گنبد غفاریهٔ مراغه.
گنبد کبود مراغه.
گنبد گوی‌برج مراغه.
گنبد مدور مراغه.
گورستان پینه‌شلوار تبریز.
مسجد جامع اهر.
مسجد جامع تبریز.
مسجد جامع تسوج شبستر.
مسجد جامع مراغه.
مسجد جامع مرند.
مسجد عینالی تبریز.
مسجد کبود تبریز.
مسجد میدان بناب.
مقبرةالشعرای تبریز.
منطقهٔ قوبول دره‌سی اهر.
موزهٔ آذربایجان تبریز.
موزهٔ ارامنهٔ تبریز.
موزهٔ حیات‌وحش تبریز.
موزهٔ مراغه.
-
-
شهرستان های استان آذربایجان شرقی
شهرستان آذرشهر
آذَرشَهر یکی از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی ایران است. مرکز آن، شهر آذرشهر است.
آذرشهر در حدود ۵۰ کیلومتری جنوب غربی تبریز واقع شده‌است.
آذرشهر در شرق دریاچه ارومیه واقع و از شمال محدود است به شهرستان اسکو، از جنوب به شهرستان عجب‌شیر و از غرب به دریاچه ارومیه. این شهر در جلگه و مسیر مراغه – تبریز قرار دارد.
نام قدیم این شهرستان دهخوارقان بود و دارای باغهای میوه و انگور و گردوی بسیار است. دهخوارقان به معنی جایگاه ده سفلی (خوار) است.
روستاهای شرقی این شهرستان در کوهستان و دارای آب و هوای سالم و روستاهای غربی آن در جلگه و کنار دریا می‌باشد که مالاریایی است. کارخانه‌های پتوبافی، برگه زردآلوسازی، کمپوت سازی، و کارخانه برق دارد. از بناهای تاریخی دارای یک مسجد قدیمی به نام مسجد حاج کاظم و بنایی به نام چهارسوق دارد که از چوب‌بست درست شده‌است.
از آثار تاریخی آذرشهر می‌توان به قبرستان قدیمی بادامیار، یوواداغی، مساجد قدیمی و از جاهای دیدنی به چشمه آب گوگردی تاپ تاپان و قرمزگل و ینگجه و جزیره اسلامی و جراغیل و... اشاره کرد.
-
شهرستان اسکو
شهرستان اسکو یکی از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی است. مرکز این شهرستان شهر اسکو می‌باشد. این شهر در ۲۰ کیلومتری جنوب غرب تبریز واقع شده‌است.
تقسیمات کشوری
بخش مرکزی شهرستان اسکو
دهستان باویل (مرکز: کله‌جاه)
دهستان سهند (مرکز: اسفنجان)
دهستان گنبر (مرکز: اربط)
شهرها: اسکو
بخش ایلخچی
دهستان شورکات جنوبی (مرکز: خاص‌آباد)
دهستان جزیره (مرکز: سرای‌ده)
شهرها: ایلخچی
-
شهرستان اهر
شهرستان اَهَر یکی از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی است و مرکز آن نیز شهر اهر است.
جمعیت این شهرستان بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۸۵، ۱۴۹، ۵۳۰ نفر بوده‌است. بخش‌های این شهرستان عبارت‌اند از بخش مرکزی و هوراند.
مردم منطقه اهر به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند.
کشاورزی و دامداری دو قطب اقتصادی و تولیدی در این منطقه می‌باشد در کنار آن باغداری، دامپروری و زنبورداری نیز صورت می‌گیرد. فرش‌بافی، ورنی‌بافی، جاجیم‌بافی، گلیم‌بافی در روستاها و در بین عشایر رواج دارد.
کلیه روستاهای بالای ۲۰ خانوار شهرستان اهر از امکان ارتباطات تلفن راه دور، بین‌الملل و تلفن خانگی بهره‌مند هستند.
از نقاط دیدنی آن می‌شود به بازار قدیمی شهر اهر و آرامگاه شیخ شهاب‌الدین اهری اشاره کرد.
تقسیمات کشوری
بخش مرکزی
دهستان آذغان
دهستان اوچ هاچا
دهستان بزکش
دهستان قشلاق
دهستان گویجه بل
دهستان ورگهان
شهرها: اهر
بخش هوراند
دهستان چهاردانگه
دهستان دودانگه
دهستان دیکله
شهرها: هوراند
-
شهرستان بستان‌آباد
شهرستان بُستان‌آباد یکی از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی است. مرکز این شهرستان، شهر بستان‌آباد می‌باشد.
جغرافیا
بستان آباد یکی از شهرستانهای مهم شانزده گانه استان آذربایجان شرقی است که در ۴۵ کیلومتری شرق تبریز در مسیر ترانزیتی تبریز-تهران و تبریز-سراب و اردبیل واقع است. این شهرستان بین شهرستانهای مراغه، هریس، هشترود، میانه، تبریز و سراب (از شمال به هریس، از جنوب به شهرستان هشترود، از غرب به تبریز، از شرق به شهرستانهای سراب و میانه و از جنوب غربی به شهرستان مراغه) محدود می‌شود و از نظر جغرافیایی بین ۴۶ درجه و ۳۰ دقیقه و ۴۷ درجه و ۱۴ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه و ۳۲ دقیقه و ۳۸ درجه و ۴ دقیقه عرض شمالی قرار گرفته‌است. ارتفاع شهرستان بستان آباد از سطح آزاد دریاف ۱۶۷۹-۱۷۴۰ متر می‌باشد.
مساحت این شهرستان ۲۹۶۹-۳/۲۸۵۰ کیلومتر است که در مقایسه با مساحت کل استان ۴/۶ درصد را به خود اختصاص داده‌است.
بستان آباد شامل سه قسمت بستان آباد علیا، سفلا و اسکی کند می‌باشد که مجموعه مرکز شهرستان را تشکیل می‌دهند.
پستی و بلندی‌ها
بستان‌آباد منطقه‌ایست کوهستانی که سراسر قسمت جنوبیش را کوههای پربرف و مرتفع پوشانده‌است. شمال آن در امتداد کوههای بزغوش و غرب این شهرستان در امتداد کوههای مورو داغ به ارتفاع ۲۹۶۰ متر در دنباله کوههای مورو داغ و بزغوش بنام تک آلتی و گردنه معروف شبلی قرار گرفته‌است. مرتفع‌ترین نقطه شهرستان کوه سهند به ارتفاع ۳۷۷۲ متر می‌باشد.
ارتفاعات مهم
کوه سهند به ارتفاع ۳۷۷۲ متر سومین قله استان بعد از سبلان به ارتفاع ۴۸۰۰ متر و آرارات به ارتفاع ۳۹۱۳ تا ۵۱۵۴ متر می‌باشد. دامنه‌های این کوه را ۲۵ فرسنگ تخمین می‌زنند. این کوه سرچشمه رودخانه‌های اوجان، مهرانه رود، سهند و آلمالو است که عمده آب مشروب شهر تبریز از چشمه‌ها و سیلابها و ذخائر ارضی این کوه تامین می‌گردد.
کوه شبلی به ارتفاع ۱۶۵۴ متر که جاده تهران – تبریز از آن عبور می‌کند و یکی از معروفترین گردنه‌های ایران در آن واقع شده‌است (که کمتر راننده و مسافری پیدا می‌شود که از آن خاطره‌ای نداشته باشد.)
کوه آلتی به ارتفاع ۲۵۶۰ متر در شمال آبادی شبلی واقع است که در قله آن دکلهای رایو و تلویزیون نصب شده‌است.
بیوک داغ به ارتفاع ۲۹۶۰ متر
قباق داغ به ارتفاع ۲۹۰۴ متر
دروانه داغ به ارتفاع ۲۹۵۴ متر
بزداغ به ارتفاع ۳۶۰۵ متر
کوه حیدربابا (این کوه از لحاظ زمین شناسی عظمت چندانی ندارد ولی از دیدگاه اجتماعی می‌توان به اهمیت آن از نظر موردخطاب بودن ادبی در اشعار استاد شهریار اشاره کرد. این کوه به علت قرار گیری در مسیر راه آهن تبریز - میانه و ترانشه برداری از آن در حد زیادی تخریب شده‌است).
آب و هوا
آب و هوای بستان آباد به دلیل قرار گرفتن در دامنه کوهستان سهند در زمستان سرد و پربرف و دوره یخبندانش طولانی و در تابستان معتدل و مطبوع است. هوای این شهرستان شش ماه از سال خشک و شش ماه دیگر مرطوب می‌باشد. رژیم بارندگی آن دارای دو حداکثر در ماههای اردیبهشت و خرداد که با یک حداقل در ماههای تیر و مرداد قطع می‌شود. بنابراین اختلاف فصل بارندگی در این شهرستان زیاد می‌باشد. با توجه به کلیماتوگرام این شهرستان ملاحظه می‌کنیم که ۲ ماه خیلی خشک در خرداد و تیر و ۲ ماه خشک در شهریور و مهر و ۲ ماه نیمه خشک در آذر و آبان و ۶ ماه مرطوب از آذر الی اردیبهشت دارد متوسط بارندگی سالانه آن ۳۰۰ میلیمتر و بخیر آن ۲۵۰ میلیمتر می‌باشد تبخیر حقیقی آن نسبت به بارندگی ۹۳ درصد می‌باشد. متوسط درجه حرارت آن ۸ درجه سانتی گراد می‌باشد. این شهر ۶ ماه یخبندان است که روزهای یخبندان در ماههای مختلف سال متفاوت است. درجه دمای این شهر گاهاً بسیار سرد می‌شود بطوریکه بنابه نقل یکی از شبهای زمستان ۱۳۴۲ درجه هوای شهر به ۳۸ درجه زیرصفر رسیده که از شدت سرما حیوانات وحشی به شهر پناه آورده‌اند.
پوشش گیاهی، جنگل و مرتع
گیاهان طبیعی منطقه اغلب به علت تبدیل مراتع به زمین کشاورزی از بین رفته و مقدار کمی از آنها از جمله گرافیدها و خار شتر و انواع Dietalel دیده می‌شود. در دوره‌ها و نقاط گود اطراف روستاها که آب زیرزمینی بالا و رطوبت زیاد است درختان زبان گنجشک و تبریزی و نارون دیده می‌شود.
منابع آب شهرستان
باتوجه به بارندگی زیاد در منطقه از منابع آبی مختلفی در این شهرستان می‌توان آب استحصال نمود.
رواناب‌ها
رودخانه اوجان چای که از دامنه ولی کوه سهند سرچشمه می‌گیرد.
رودخانه سعیدآباد که از به هم پیوستن دو رودخانه هزارچای و متنق بوجود می‌آید.
پیرلی چای که از جنوب روستای اسفنگره سرچشمه می‌گیرد و به رود اوجان چای می‌پیوندد.
آیقرچای که از دامنه اروانه داغ و چیاق داغ سرچشمه می‌گیرد و به اوجان چای می‌پیوندد.
رودخانه قازان چای از دامنه‌های شرقی سهند سرچشمه می‌گیرد و به بهادرچای می‌ریزد.
اشتغال
تقریباً ۶۵ درصد اشتغال در شهرستان بستان‌آباد به صورت کاذب می‌باشد. تمام ادارات در این شهر دولتی می‌باشند. دولت توجه کافی به این منطقه ندارد. اهالی ۸ ماه سال بیکار هستند و تنها ۴ ماه به طور دایم کار می‌کنند. میزان مهاجرت سرسام آور بوده ولی مسئولین به خاطر خود شیرینی اخبار کذب مب دهند. تحصیل کردگان شهرستان اندک و جوانان همواره دارای استرس کار و درآمد هستند.
آموزش و پرورش
تعداد کل دانش آموزان شهرستان ۲۴۷۴۶ نفر می‌باشد و از این تعداد ۲۷۷۸ نفر شهری و ۲۱۹۶۸ نفر روستائی می‌باشند. از تعداد کل دانش آموز روستائی ۱۵۴۰۷ نفر در مقطع ابتدائی، ۳۷۸۶ نفر در مقطع راهنمایی و ۶۱۹ نفر دبیرستان و از تعداد کل دانش آموز شهری ۲۱۳۱ نفر در مقطع ابتدائی، ۱۲۲۵ نفر در مقطع راهنمائی و ۱۴۲۶ نفر دبیرستان و ۳۱۶ نفر در سایر مقاطع مشغول به تحصیل می‌باشند.
آثار و ابنیه تاریخی
عمارت نائب‌السلطنه: این عمارت در سال ۱۲۱۲ هجری بنا گردیده‌است که اکنون از او فقط خرابه‌ای برجای مانده‌است. این بنا در کنار راه خیرآباد و چمن اوجان است.
نادر تپه‌سی: در این محال آثار بنا و ساختمان مشاهده می‌شود که گویا نادرشاه در زمان حیات خود در آنجا اقامت گزیده‌است این تپه در قسمت جنوب شهر بستان آباد واقع است و متعلق به دوران مغول می‌باشد.
قزل کوشک: ساختمان و قصر سلطنتی شاهان مغول.
تپه طاحونه (دیرمان تپه‌سی): بین رودخانه صبرلو و حاج‌آقا می‌باشد که دارای آثار زیاد و بسیار مرموز است.
جانقور: که جایگاه شهر اوجان است.
گورستان‌های آبادی‌های دیزناب و امین‌آباد: سنگ‌نوشته‌های قبور با خط و زبان عربی در قرون هفت و هشت نوشته شده‌اند.
بستان آباد- دیارشهریار
زبان و ادبیات
تنها زبان رایج در منطقه ترکی آذربایجانی می‌باشد که البته در لهجه‌ها و گویش‌ها مثل تمام شهرهای استان تفاوت وجود دارد. زبان مکاتبه‌ای مردم منطقه مانند سایر نقاط کشور ایران زبان فارسی می‌باشد. اکثر شعرای محلی اشعار خود را به زبان ترکی می‌سرایند. زبان ترکی علاوه بر زبان محاوره‌ای مردم، نقش اساسی در حفظ فرهنگ و آداب و رسوم منطقه داشته بطوریکه تمام مثلها و ادبیات شفاهی و اشعار در مناسبتها و ایام مذهبی به زبان ترکی است و مردم منطقه تعصب خاص به این زبان دارند.
اقتصاد
اقتصاد منطقه بستان آباد در درجه اول، اقتصادی است وابسته به کشاورزی و دامداری که نشات گرفته از وجود آب و زمین مرغوب و در نتیجه شرایطی مطلوب برای گسترش این بخش و بخش‌های وابسته به آن گردیده‌است. چنانچه در بخش کشاورزی محصولاتی چون غلات و سیب زمینی از تولید بالا و مرغوبیت مناسب برخوردار است و در بخش دامداری و در قسمت لبنیات و خصوصاً پنیر از شهرت بسزائی برخوردار می‌باشد.
شغل اصلی مردم کشاورزی، دامداری، قالیبافی است و مشاغل آزاد می‌باشد در اکثر روستاهای تابع بستان آباد قالیبافی روستائی با نقشه روستاباف، بسیار رونق و رواج دارد و از منابع بزرگ درآمد مردم می‌باشد.
بعلت وجود معادن مختلف در کوههای مجاور، کارخانه‌های مجهزی در کنار جاده تبریز- بستان آباد تاسیس شده‌است که رونق بسزائی به اقتصاد و منابع شهرستان بخشیده‌است. گذشته از آن واحدها و کارخانه‌های مختلف از جمله صابون سازی، قندریزی، حلاجی، کشبافی، تولید مواد غذائی در مرکز شهرستان مشغول به کار می‌باشند که از نظر اشتغال زائی حائز اهمیت می‌باشند. در سالهای اخیر کامیونداری و خدمات حمل و نقل در ردیف عمده ترین مشاغل بستان آباد درآمده و تعدادی از طبقه جوانو فعال آن به این شغل روی آورده‌اند. آنچه از نظر اقتصادی در این منطقه حائز اهمیت می‌باشد قرار گرفتن بستان آباد در مسیر جاده ترانزیتی تبریز- تهران و تبریز- اردبیل است که این امر در توسعه و گسترش اقتصادی شهرستان و توجه مردم به داد و ستد با روستاهای اقماری بسیار مؤثر می‌باشد ایجاد مراکز حمل و نقل و بنگاههای باربری و انبارهای کالای کشاورزی در بستان آباد، بر میزان حجم داد و ستد و گسترش روابط بازرگانی افزوده‌است.
تجارت عمده بستان آباد بعد از غلات و سیب زمینی، پنیر و خیارشور و مواد غذائی است که از نظر رتبه آماری دارای رتبه‌ای بالا در سطح استان و حتی کشور می‌باشد. بستان آباد با تحت پوشش قرار دادن خرید شیر اغلب روستاهای کردستان و اردبیل و خلخال و میانه و ایلات دارای تولید لبنیات بسیار مرغوب و بالائی است که در کل کشور شهرت بسزائی دارد.
گذشته از مباحث فوق در بخش صنعت گامهای مؤثری در این منظور صورت گرفته‌است که از آن جمله ایجاد شهرت صنعتی بستان آباد می‌باشد که در اثر فعالیت‌های طاقت فرسای فرماندار وقت، طی صورت جسه‌ای توسط مجمع عمومی شرکت شهرکهای صنعتی ایران به تصویب وزیران محترم صنایع، کشاورزی، نیرو، اقتصاد، مسکن و شهرسازی و سازمان برنامه و بودجه رسیده و در حدود ۸۵/۴۰۷۱۲۸ مترمربع زمین توسط اهالی بستان آباد و روستاهای اشرف آباد به شهرک واگذار شده و تاکنون مبلغ ۲۵۴ میلیون ریال اعتبار تخصیص یافته و از نظر اجرای پروژه شهرک در حال حاضر فعال و خیابانهای آن مسیرگشائی برای نقشه شرکت شهرکهای صنعتی استان شده‌است ولی اعتباری برای سال جاری (۷۷) تابحال پیش بینی نشده‌است.
کشاورزی
کل اراضی زیر کشت و آیش شهرستان طبق آمار سازمان کشاورزی استان در سال ۱۳۷۵ قریب به ۱۳۷۰۵۰ هکتار می‌باشد که اعم از دیم و آبی در آنها محصولات زراعی به اشکال مختلف کشت می‌شود. از کل اراضی زیر کشت و آیش ۲/۸۰٪ آن (یعنی حدود ۱۰۹۹۴۶) به کشت دیم اختصاص دارد.
صنعت
۱۶۱۲- از آنجا که بستان آباد به مرکز استان یعنی تبریز نزدیک است لذا کارخانجات متعددی در بستان آباد و مسیر بستان آباد- تبریز قرار گرفته‌است در عین حال در خود شهرستان واحدهای صنعتی فعال مشغول بکارند که کم و بیش در رشد اقتصادی و اشتغال زائی منطقه مؤثرند که شامل کارخانجات کش و قیطان، سماور و بخاری، ادارات کشاورزی و ساختمانی، جوراب، مواد غذائی (نمک، آرد، قند) نایلون و نایلکس و صابون و غیره می‌باشد. گذشته از موارد مذکور شهرستان بستان آباد دارای صنایع دستی و صنعتی از قبیل فرش بافی و جاجیم بافی و... می‌باشد که از لحاظ ارزآوری دارای اهمیت فراوانی می‌باشند. اعم از صنایع کارخانه‌ای و صنایع لبنیات که بیشتر به صورت سنتی و واحدهای کوچک تولید می‌شود دارای اهمیت فراوانی می‌باشد که از نظر کیفیت دارای رتبه بالا می‌باشد و همانطور که در فصول قبلی به آن پرداختیم دارای شهرت فراوانی می‌باشد.
گذشته از صنایع فوق صنایع حمل و نقل نیز در بستان آباد دارای اهمیت زیادی می‌باشد. در کل شهرستان حدود ۱۸ واحد باربری شهری می‌باشد و حدود ۸۳۹ کامیون در شبکه حمل و نقل آن فعال می‌باشند که رقم قابل توجهی می‌باشد. ولی با این همه وجود یک سیستم حمل و نقل اصولی و برنامه ریزی شده در شهرستان احساس می‌شود تا از طریق آن وضعیت اقتصادی شهرستان شکوفاتر شود.
همچنین بدلیل وجود آبگرمهای متعدد در منطقه صنعت توریسم نیز می‌تواند در این منطقه بطور اصولی شک گیرد که در این راستا فرمانداری بستان آباد اقدامات مثبتی کرده‌است که امید است با شکل گیری این صنعت بصورت بنیادی گامی بزرگ در پیشبرد اقتصاد کشور برداشته شود.
معادن
در شهرستان بستان‌آباد، معادن گچ، پوکه و سنگ وجود دارد که زیر نظر مستقیم اداره معادن و فلزات اداره می‌شود.
-
شهرستان بناب
شهرستان بُناب یکی از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی است که در جنوب غربی این استان واقع شده‌است. مرکز این شهرستان شهر بناب می‌باشد.
موقعیت جغرافیایی
شهرستان بناب در دامنه کوه سهند و در جلگه‌ای حاصل خیز واقع شده‌است. این شهرستان از سمت شمال به شهرستان عجب شیر، از سمت جنوب به شهرستان ملکان، از سمت شرق به دامنه کوه سهند و از سمت غرب به دریاچه ارومیه محدود شده‌است.
[ویرایش]
جمعیت
طبق آخرین نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ ه.ش، جمعیت شهرستان بناب ۱۲۶٫۸۸۸ نفر می‌باشد که از این تعداد ۷۶٫۶۱۰ نفر (۶۰ درصد جمعیت کل شهرستان) در مرکز شهرستان ساکن اند.
در زیر، روستاهای شهرستان بناب به‌ترتیب جمعیت، بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ آمده‌اند.
-
شهرستان جلفا
شهرستان جلفا یکی از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی است که در ناحیهٔ شمال غربی این استان واقع شده‌است. مرکز این شهرستان شهر جلفا است. شهرستان جلفا پیشتر یکی از بخش‌های شهرستان مرند محسوب می‌شد که به دلیل تجاری بودن و مهم بودن به شهرستانی مستقل تبدیل شد.
موقعیت جغرافیایی
شهرستان جلفا در شمال کوه کیامگی داغ و در حاشیهٔ جنوبی رود ارس واقع است. این شهرستان از جنوب به شهرستان مرند و شهرستان ورزقان ، از شرق به شهرستان کلیبر ، از غرب به استان آذربایجان غربی و از شمال به جمهوری آذربایجان و ارمنستان محدود است.
جمعیت
جمعیت شهرستان جلفا طبق آخرین آمار که بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ منتشر شده‌است ، ۵۳٫۵۷۹ نفر برآورد شده‌است که از این تعداد ۴۴٫۸۲۹ نفر در بخش مرکزی و ۸٫۷۵۰ نفر در بخش سیه رود ساکن اند. هم چنین جمعیت شهر جلفا ۵٫۳۱۶ نفر ، شهر هادی شهر ۲۸٫۵۵۵ نفر و شهر سیه رود ۱٫۵۱۱ نفر است.
آثار تاریخی و دیدنی
شهرستان جلفا به دلیل داشتن آثار تاریخی و دیدنی فراوان یکی از شهرستانهای دیدنی استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود. از مهم ترین آثار تاریخی و دیدنی این شهرستان آرامگاه سید ابوالقاسم نباتی ، برج دوزال ، حمام کردشت ، کلیسای سنت اسپتانوس ، آسیاب خرابه ، روستای اشتبین ، کلیسای مریم مقدس ، امامزاده سید محمد آقا ، زیارتگاه بابا یعقوب ، قلعه علی بیگ ، حمام تاریخی جلفا ، امامزاده سید ابراهیم و قلعه کردشت هستند.
ویژگی‌های مهم
برخی ویژگی‌ها هم چون قرار گرفتن شهرستان جلفا در حاشیهٔ رود ارس ، قرار گرفتن این شهرستان در مرز ایران با جمهوری آذربایجان و ارمنستان و قرار گرفتن این شهرستان در یک منطقهٔ تجاری این شهرستان را به یکی از قطب‌های مهم تجاری جمهوری اسلامی ایران تبدیل کرده‌است.
منطقه آزاد تجاری ارس
منطقه آزاد تجاری ارس یکی از قطب‌های بازرگانی در ایران است. در این منطقه پروژه‌های مختلفی هم چون احداث فرودگاه بین المللی و دانشگاه بین المللی در حال اجرا است.
تقسیمات کشوری
بخش مرکزی شهرستان جلفا
دهستان شجاع
دهستان ارسی
دهستان داران
شهرها: جلفا و هادی‌شهر
بخش سیه‌رود
دهستان دیزمار غربی
دهستان نوجه‌مهر
شهرها: سیه‌رود
-
شهرستان سراب
شهرستان سراب به مرکزیت شهر سراب در استان آذربایجان شرقی ایران قرار دارد.
تاریخ سراب
شهرستان سراب تاسال۱۳۲۴ازبخشهای تابعه اردبیل بوده امادراین سال به شهرستان درجه ۳و۷دهستان و۱۸۰آبادی تبدیل گردیدو بعدها دهستان بزقوش ( شهرستان ميانه )ازآن جداگشته‌است .سراب نامش درکتاب حدودالعام (سال۳۷۲هجری قمری)جغرافی دانان عرب به نامهای سرآو- سراره ازاین شهریادشده‌است.و بدلیل اینکه برسرراه ابریشم قرار داشت از قدیم الایام موردتوجه بوده‌است .مردم سراب درسال۲۲هجری برضداعراب به مبارزه برخواسته و بعد از ازفتح اعراب به اجبار به دین اسلام گرویدندبه قول ابن ندیم بابک خرم دین دوران نوجوانی خودرادرسراب گذرانیده، و ناصرخسرووقبادیانی نیزدر سفرنامه خودازسراب یاد کرده‌است.
سراب درحمله مغول درسال۶۱۷هجری آسیب فراوان دید، قتل وغارت مغولان این شهررا ویران کردو جنگ شاه عباس و خلیل پاشادر صحرای سراب رخ داده‌است. درسال۱۰۳۴هجری قمری بیماری وبا جان گروه کثیری ازمردم سراب را گرفت. ودرسال ۱۲۰۵هجری قمری به دستورآقامحمدخان سراب راویران کردند.درسال ۱۲۴۲هجری قمری نیز فتحعلی شاه مدتی برای تدارک جنگ باروس درسراب به سربرد .
صادق خان شقاقی از روستای اسب فروشان شهرستان سراب پس از مرگ آقا محمد خان از برای فتح ایران برآمد تا قزوین را فتح کرد ولی در قزوین از فتحعلی شاه قاجار شکست خورد.
موقعیت جغرافیایی
شهرستان سراب با مساحت ۳۵۶۰کیلومترمربع درجنوب شرقی استان آذربایجان شرقی واقع گردیده‌است.این شهرستان ازشمال به شهرستانهای مشکین شهروهریس - ازشرق به استان اردبیل - ازجنوب به شهرستان میانه و ازغرب به شهرستان بستان آباد محدوداست. ارتفاع این شهرستان از سطح دریا ۱۶۵۰متر می‌باشد.مساحت شهرستان سراب ۶/۷درصدکل مساحت استان راتشکیل می‌دهدکه ازاین لحاظ دررده ششم قرار دارد. براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای دوبخش (مرکزی ومهربان) ۹ دهستان و۴ نقطه شهری به نامهای سراب- مهربان- شربیان ودوزدوزان می‌باشد.تعدادآبادیهای دارای سکنه شهرستان ۱۲۸می باشد.
آب وهوا
شهرستان سراب بواسطه قرارگرفتن ما بین دو رشته کوه بزقوش در جنوب و ارتفاعات سبلان درشمال دارای آب وهوایی سردوکوهستانی است که در تابستان معتدل ودرزمستان‌ها دارای آب و هوای سرد می‌باشدویکی ازنقاط سردسیرکشور به شمارمی رود. تعداد روزهای یخبندان در سراب بطور متوسط۱۵۰ تا ۱۴۸روزدرسال می‌باشد.مقداربارندگی سالانه از۳۰۰میلی متردرنقاط پست تا۶۰۰میلی متر درارتفاعات متغیرمی باشد، محدوده شهرستان سراب به جزء درقسمتی کوچک ارمنتهی الیه شرق خود که آبخیز اصلی رودخانه آجی چای است، نزولات جوی جاری شده در سطح این شهرستان ازطریق ۱۰ شاخه اصلی به سمت آجی چای سرازیروتوسط آن ازمنطقه خارج می‌شود.مهمترین رودخانه‌های جاری درمنطقه عبارتنداز سوین - آغمیون - پسلر وتاجیارکه ازدامنه‌های سبلان سرچشمه می‌گیرندوازشمال به جنوب جریان می‌یابند و رودخانه وانق چای از کوههای بزقوش سرچشمه گرفته ودرجنوب سراب باپیوستن به سایر رودخانه‌ها ،آجی چای راتشکیل می‌دهدودرمنطقه مهربان رودخانه ارزنق به آنها ملحق می‌شود. رویهمرفته شهرستان سراب یکی ازمناطق نسبتا" پرآب استان به شمارمی رود وعلاوه برآبهای سطح الارضی تعداد ۱۳۵ حلقه چشمه وقنات نیزدرمنطقه وجوددارد.بایدمتذکرشدبه دلیل خشکسالی سالهای اخیر تعدادی از این چشمه‌ها و قنات‌ها خشک شده‌اند . بالغ بر۱۲۰۰حلقه چاه عمیق ونیمه عمیق نیزدرسطح شهرستان وجود دارد.که درفصل برداشت آب (فصل زراعی) جمعا ۱۰۴میلیون مترمکعب آب ازمنابع زیرزمینی دراین شهرستان برای مصرف درامرکشاورزی برداشت می‌شودکه به لحاظ وقوع خشکسالی در برخی نقاط ارتفاع آبهای زیرزمینی حتی تا۲۰مترکاهش یافته‌است. این شهرستان با زمین هموار و حاصلخیز از نظر کشاورزی مستعد می‌باشد. کشت محصولات کشاورزی زیر از عمومیت بیشتری برخوردار است. گندم،سیب زمینی،سبزیجات، حبوبات و باغهای سیب ، گلابی، گردو و زردآلو از شهرت خاصی برخوردار است. صنعت لبنیات در این شهر به خوبی پا گرفته‌است.
جمعیت
جمعیت شهرستان سراب براساس آمارگیری نفوس ومسکن سال ۷۵تعداد۱۴۸۸۳۱نفرمی باشدکه تعداد ۵۵۰۲۵ نفریعنی ۳۷٪درنقاط شهری و۹۲۷۰۷یعنی ۶۳٪ درنقاط روستایی ساکن بوده اندامابراساس توزیع کالابرگ مرحله یازدهم تعداد جمعیت شهرستان ۱۴۷۷۱۳نفربوده‌است. جمعیت شهرستان سراب طی ۲۰سال گذشته از نظر تحولات دارای دو وضعیت متفاوت بوده در بین سالهای ۱۳۵۵تا ۱۳۶۵ حدود۱۱۳۶۰نفربه جمعیت شهرستان افزوده شده ودارای نرخ رشدجمعیت مثبت سالانه ۲/۵بوده و در سالهای ۱۳۶۵تا ۱۳۷۵تعداد۱۲۶۱۲ نفرازجمعیت آن کاسته شده‌است ودارای نرخ رشد۱/۸- بوده‌است .
این امر بیانگر مهاجرت شدید ازشهرستان می‌باشدکه تقریباجامعه شهری وروستایی رابطوریکسان تحت تاثیرقرارداده‌است.نسبت جنسی جمعیت شهرستان ۲/۱۰۵می باشدوازتعادل نسبی برخوردارمی باشدیعنی برای هریکصد نفر زن تعداد ۲/۱۰۵نفرمرد وجود دارد. با توجه به آمارارائه شده شهرستان سراب یک شهرستان مهاجرفرست می‌باشدومردم ازاین شهرستان به شهرستانهای تهران - گنبدکاووس وارومیه مهاجرت می‌نمایند.
مشاهیر و شعرای نامی شهرستان
از شعرا و مشاهیر این شهرستان در گذشته می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
شاه قاسم انوار سرابی
علامه امینی سردهایی
(ره)
میرزا جواد واقف سرابی
سید جواد ابوترابی
میرزا عبدالحسین بیخود
میرزا جبار اظهری
میرزا جلیل شیدایی
سلیمان امینی
میرزا تقی صحاف
اشرف سرابی
حاج میرزا ابوالفضل حمیدی
حاج میرزا عبدالحمید حمیدی(فانی سرابی)
اعزازالملک مهینی
بیان الملک سرابی(میرزا مهدی خان)"نثار سرابی"
امین الشریعه
میرزا عبدالرحیم (ساغر سرابی)
شمس سرابی (با شمس تبریزی نسبتی ندارد)
عاجز سرابی
میرزا جلیل مدرس (واعظ سرابی)"وصال"
زکریا مه
تقیسمات کشوری
بخش مرکزی شهرستان سراب
دهستان ابرغان
دهستان آغمیون
دهستان حومه
دهستان رازلیق
دهستان صائین
دهستان ملایعقوب
دهستان بیجند
شهرها: سراب
بخش مهربان
دهستان اردلان
دهستان آلان برآغوش
دهستان شربیان
شهرها: مهربان، شربیان، اسبفروشان و دوزدوزان
