از برکات ماه مبارک رمضان (حدیث)
آمرزش الهى
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: إنَّما سُمِّیَ رَمَضانُ؛ لِأَنَّهُ یُرمِضُ الذُّنوبَ(۱) ؛ رمضان را به این خاطر رمضان نامیدهاند که گناهان را مىسوزاند .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: أتَدرونَ لِمَ سُمِّیَ شَعبانُ شَعبانَ؟ لِأَنَّهُ یَتَشَعَّبُ مِنهُ خَیرٌ کَثیرٌ لِرَمَضانَ، و إنَّما سُمِّیَ رَمَضانُ رَمَضانَ؛ لِأَنَّهُ تُرمَضُ فیهِ الذُّنوبُ ـ أی تُحرَقُ ـ (۲) ؛ آیا مىدانید که چرا شعبان را شعبان نامیدهاند؟ چون از آن، خیر فراوان براى رمضان، منشعب مىشود، و رمضان را به این خاطر رمضان نامیدهاند که گناهان در آن، سوزانده مىشوند .
هر کس رمضان را از روى ایمان و براى خدا و پاداش او، روزه بگیرد و به عبادت برخیزد، گناهان گذشتهاش آمرزیده مىشود؛ و هر کس شب قدر را از روى ایمان و به امید پاداش الهى، به عبادت بایستد، گناهان گذشتهاش بخشوده مىگردد.
- الدرّ المنثور عن عائشة: قیلَ لِلنَّبِیِّ صلىاللهعلیهوآله: یا رَسولَ الله، ما رَمَضانُ؟ قالَ: «أرمَضَ اللهُ فیهِ ذُنوبَ المُؤمِنینَ و غَفَرَها لَهُم»(۳) ؛ به پیامبر صلىاللهعلیهوآله گفتند: اى پیامبر خدا! رمضان چیست؟ فرمود: «خداوند در آن، گناهان مؤمنان را مىسوزاند و مىآمرزد.»
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: مَن صامَ رَمَضانَ و قامَهُ إیمانا وَاحتِسابا غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ،
و مَن قامَ لَیلَةَ القَدرِ إیمانا وَاحتِسابا غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ (۴) ؛ هر کس رمضان را از روى ایمان و براى خدا و پاداش او، روزه بگیرد و به عبادت برخیزد، گناهان گذشتهاش آمرزیده مىشود؛ و هر کس شب قدر را از روى ایمان و به امید پاداش الهى، به عبادت بایستد، گناهان گذشتهاش بخشوده مىگردد.
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: شَهرُ رَمَضانَ شَهرٌ فَرَضَ اللهُ عز و جل عَلَیکُم صِیامَهُ؛ فَمَن صامَهُ إیمانا وَاحتِسابا خَرَجَ مِن ذُنوبِهِ کَیَومَ وَلَدَتهُ اُمُّهُ(۵) ؛ ماه رمضان، ماهى است که خداوند، روزه آن را بر شما واجب ساخت. پس هر کس آن را از روى ایمان و به امید پاداش الهى روزه بدارد، از گناهانش بیرون مىآید، همچون روزى که مادرش او را زاده است .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: مَن صامَ رَمَضانَ و خَتَمَهُ بِصَدَقَةٍ؛ و غَدا إلَى المُصَلّى بِغُسلٍ، رَجَعَ مَغفورا لَهُ (۶)؛ هر کس رمضان را روزه بدارد و آن را با صدقه به پایان ببرد و با غسل به نمازگاه برود، آمرزیده باز مىگردد .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: یَأمُرُ اللهُ مَلَکا یُنادی فی کُلِّ یَومٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ فِی الهَواءِ: أبشِروا عِبادی! فَقَد وَ هَبتُ لَکُم ذُنوبَکُمُ السّالِفَةَ، و شَفَّعتُ بَعضَهُم فی بَعضٍ فی لَیلَةِ القَدرِ، إلاّ مَن أفطَرَ عَلى مُسکِرٍ أو حِقدٍ عَلى أخیهِ المُسلِم(۷)؛ خداوند به فرشتهاى فرمان مىدهد که در هر روز از ماه رمضان در هوا ندا دهد: «اى بندگان من! مژده! گناهان گذشته شما را بخشیدم و شفاعت شما را درباره یکدیگر در شب قدر قبول کردم، مگر آن که با شراب افطار کرده باشد، یا از برادر مسلمانش کینه در دل داشته باشد.»
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: إنَّ رَمَضانَ شَهرٌ افتَرَضَ اللهُ عز و جل صِیامَهُ، و إنّی سَنَنتُ لِلمُسلِمینَ قِیامَهُ؛ فَمَن صامَهُ إیمانا وَاحتِسابا خَرَجَ مِنَ الذُّنوبِ کَیَومَ وَلَدَتهُ اُمُّهُ(۸) ؛ همانا رمضان، ماهى است که خداوند، روزه آن را واجب کرده است و من قیام (براى نماز) را در آن، سنّت قرار دادهام . پس هر کس آن را از روى ایمان و به خاطر ثواب الهى روزه بدارد، از گناهان خارج مىشود، همچون روزى که مادرش او را زاده است.
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: مَن صامَ رَمَضانَ؛ و عَرَفَ حُدودَهُ؛ و تَحَفَّظَ مِمّا کانَ یَنبَغی لَهُ أن یَتَحَفَّظَ فیهِ، کَفَّرَ ما قَبلَهُ
(۹) ؛ هر کس رمضان را روزه بدارد و حدود آن را بشناسد و خود را از آنچه سزاوار خویشتندارى در این ماه است، نگه بدارد، گناهان پیشین را پاک کرده است.
رمضان
آزادى از آتش دوزخ
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: سُمِّیَ شَهرُ رَمَضانَ شَهرَ العِتقِ ؛ لِأَنَّ للهِِ فی کُلِّ یَومٍ ولَیلَةٍ سِتَّمِئَةِ عَتیقٍ، و فی آخِرِهِ مِثلَ ما أعتَقَ فیما مَضى(۱۰) ؛ ماه رمضان را ماه آزادسازى نامیدهاند؛ چون خداوند در هر روز و شب، ششصد آزادشده دارد و نیز در آخر ماه، به اندازه آنچه در (روزها و شبهاى) گذشته آزاد کرده است .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: إنَّ اللهِِ تَعالى فی کُلِّ لَیلَةٍ مِن رَمَضانَ سِتَّمِئَةِ ألفِ عَتیقٍ مِنَ النّارِ قال البیهقی فی فضائل الأوقات: … (۱۱) ؛ خداوند، در هر شب (ماه) رمضان، ششصد هزار آزادشده از آتش دارد. بیهقى در فضائل الأوقات گفته است: نزد علماى ما، مقصود از عدد یادشده، «فراوانى» است، نه همان عدد یادشده در روایت. و همه اینها ـ که خدا داناتر است ـ براى کسى است که حدود این ماه را بشناسد و حقوق آن را نگه دارد. پس چون آخرین شب فرا رسد، خداوند به شمار همه آنچه پیشتر آزاد کرده، آزاد مىکند .
صلىاللهعلیهوآله: إنَّ للهِِ فی کُلِّ یَومِ جُمُعَةٍ سِتَّمِئَةِ ألفِ عَتیقٍ مِنَ النّارِ کُلُّهُم قَدِ استَوجَبوها، و فی کُلِّ ساعَةٍ مِن لَیلٍ أو نَهارٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ ألفَ عَتیقٍ مِنَ النّارِ کُلُّهُم قَدِ استَوجَبوها، و لَهُ یَومَ الفِطرِ مِثلُ ما أعتَقَ فِی الشَّهرِ وَالجُمُعَةِ (۱۲)؛ خداوند را در هر روز جمعه، ششصد هزار آزادشده از آتش است که همه آنان شایسته آناند؛ و (خداوند را) در هر ساعت از شب یا روز ماه رمضان، هزار آزادشده از آتش است که همه آنان شایسته آناند؛ و او را در روز فطر، به اندازه آزادشدگان در این ماه و جمعه است .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: إنَّ للهِِ عز و جل عِندَ کُلِّ فَطرَةٍ الفطرة: المرَّةُ من الإفطار، عُتَقاءَ مِنَ النّارِ(۱۳)؛ خدا را به هنگام هر نوبت افطار، آزادشدگانى از آتش است .
امام صادق علیهالسلام: چون شب اوّل ماه رمضان شود، خداوند، از آفریدگان، هر کس را بخواهد، مىآمرزد. پس چون شب بعد فرا رسد، دو برابر آنان را مىآمرزد. شب بعد، دو برابر همه آنانى را که آمرزیده و آزاد کرده است، مىآمرزد، تا [آن که در] آخرین شب ماه رمضان، دو برابر آنچه در هر شب آزاد کرده است، از آتش آزاد مىکند.
- قال الإمام الصادق علیهالسلام: إنَّ للهِِ عز و جل فی کُلِّ لَیلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ عُتَقاءَ و طُلَقاءَ مِنَ النّارِ إلاّ مَن أفطَرَ عَلى مُسکِرٍ، فَإِذا کانَ فی آخِرِ لَیلَةٍ مِنهُ أعتَقَ فیها مِثلَ ما أعتَقَ فی جَمیعِهِ (۱۴) ؛ خدا را در هر شب ماه رمضان، آزادشدگان و رهاشدگانى از آتش است، مگر کسى که با شراب افطار کند . پس چون آخرین شبِ آن فرا رسد، به اندازه همه کسانى که در این ماه آزاد کرده است، آزاد مىکند .
- قال الإمام الصادق علیهالسلام: إذا کانَ أوَّلُ لَیلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ غَفَرَ اللهُ لِمَن شاءَ مِنَ الخَلقِ، فَإِذا کانَتِ اللَّیلَةُ الَّتی تَلیها ضاعَفَهُم، فَإِذا کانَتِ اللَّیلَةُ الَّتی تَلیها ضاعَفَ کُلَّ ما أعتَقَ، حَتّى آخِرِ لَیلَةٍ فی شَهرِ رَمَضانَ تَضاعَفَ مِثلَ ما أعتَقَ فی کُلِّ لَیلَةٍ .(۱۵)
امام صادق علیهالسلام: چون شب اوّل ماه رمضان شود، خداوند، از آفریدگان، هر کس را بخواهد، مىآمرزد. پس چون شب بعد فرا رسد، دو برابر آنان را مىآمرزد. شب بعد، دو برابر همه آنانى را که آمرزیده و آزاد کرده است، مىآمرزد، تا [آن که در] آخرین شب ماه رمضان، دو برابر آنچه در هر شب آزاد کرده است، از آتش آزاد مىکند.
مجموعه برکات و ویژگىهاى ماه رمضان
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله ـ فی فَضلِ شَهرِ رَمَضانَ ـ هُوَ شَهرٌ أوَّلُهُ رَحمَةٌ، و أوسَطُهُ مَغفِرَةٌ، و آخِرُهُ الإِجابَةُ وَالعِتقُ مِنَ النّارِ (۱۶) ؛ ـ درباره فضیلت ماه رمضان ـ ماهى است که آغاز آن رحمت، میانه آن آمرزش و پایان آن اجابت [دعا] و آزادى از آتش است .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله ـ مِن خُطبَتِهِ فی آخِرِ جُمُعَةٍ مِن شَعبانَ ـ : یا مَعشَرَ النّاسِ، إذا طَلَعَ هِلالُ شَهرِ رَمَضانَ غُلَّت مَرَدَةُ الشَّیاطینِ، و فُتِّحَت أبوابُ السَّماءِ و أبوابُ الجِنانِ و أبوابُ الرَّحمَةِ، و غُلِّقَت أبوابُ النّارِ (۱۷)؛ پیامبر در خطبه خویش در آخرین جمعه ماه شعبان فرمود: اى گروه مردم! هر گاه هِلال ماه رمضان برآید، شیاطینِ سرکش به بند کشیده مىشوند، درهاى آسمان و درهاى بهشت و درهاى رحمت، گشوده، و درهاى آتش، بسته مىشوند. – قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله ـ یُبَشِّرُ أصحابَهُ ـ : جاءَکُم رَمَضانُ، جاءَکُم شَهرٌ مُبارَکٌ اِفتَرَضَ اللهُ عَلَیکُم صِیامَهُ، تُفَتَّحُ فیهِ أبوابُ الجِنانِ، و تُغَلَّقُ أبوابُ الجَحیمِ، و تُغَلُّ فیهِ الشَّیاطینُ، فیهِ لَیلَةٌ خَیرٌ مِن ألفِ شَهرٍ، مَن حُرِمَ خَیرَها فَقَد حُرِمَ .(۱۸)
پیامبر خدا در مُژده دادن به یاران خویش فرمود: رمضان، شما را فرا رسیده است. ماهى مبارک، شما را فرا رسیده که خداوند، روزهدارىِ آن را بر شما واجب ساخته است. در این ماه، درهاى بهشت، گشوده و درهاى جهنّم، بسته مىشوند و شیاطین به بند کشیده مىشوند. در آن، شبى است که بهتر از هزار ماه است. هر کس از خیر آن محروم شود، به یقین، محروم مانده است .
پیامبر در خطبه خویش در آخرین جمعه ماه شعبان فرمود: اى گروه مردم! هر گاه هِلال ماه رمضان برآید، شیاطینِ سرکش به بند کشیده مىشوند، درهاى آسمان و درهاى بهشت و درهاى رحمت، گشوده، و درهاى آتش، بسته مىشوند
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: إذا کانَ أوَّلُ لَیلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ نادَى الجَلیلُ ـ تَبارَکَ و تَعالى ـ : «… یا جَبرَئیلُ، انزِل عَلَى الأَرضِ فَغُلَّ فیها مَرَدَةَ الشَّیاطینِ حَتّى لایُفسِدوا عَلى عِبادی صَومَهُم.» (۱۹) ؛ چون شب اوّلِ ماه رمضان شود، خداى با عظمت ندا دهد: «… اى جبرئیل! به زمین فرود آى و شیاطین سرکش را به بند کش تا روزه بندگانم را بر آنان تباه نسازند.»
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: إذا کانَ أوَّلُ لَیلَةٍ مِن رَمَضانَ فُتِّحَت أبوابُ السَّماءِ فَلا یُغلَقُ مِنها بابٌ حَتّى یَکونَ آخِرُ لَیلَةٍ مِن رَمَضانَ، فَلَیسَ مِن عَبدٍ مُؤمِنٍ یُصَلّی فی لَیلَةٍ مِنها إلاّ کَتَبَ اللهُ لَهُ ألفـا و خَمسَمِئَةِ حَسَنَةٍ بِکُلِّ سَجدَةٍ،… (۲۰) ؛ چون اوّلین شب (ماه) رمضان شود، درهاى آسمان، گشوده شوند. پس هیچ درى از آنها بسته نمىشود تا آن که آخرین شب رمضان فرا رسد. هیچ بنده مؤمنى در شبى از آن، نماز نخوانَد، مگر آن که خداوند براى هر سجده، هزار و پانصد حسنه بنویسد و برایش خانهاى از یاقوت سرخ که شصت هزار در دارد، در بهشت بنا کند که براى هر درى قصرى طلایى و آراسته به یاقوت سرخ است. پس چون اوّلین روز (ماه) رمضان را روزه بگیرد، همه گناهان گذشتهاش تا مثل آن روز، آمرزیده شود. و هر کس به (ماه) رمضان برسد، هر روز، هفتاد هزار فرشته از نمازِ بامداد تا آنگاه که (خورشید) پوشیده در حجاب شود، براى او آمرزش مىطلبند. و براى او در برابر هر سجدهاى که شب یا روز در ماه رمضان به جا آورده است، درختى خواهد بود که سوار، در (امتداد) سایه آن (باید) پانصد سال راه برود.
پی‌نوشت‌ها:
۱- الفردوس: ۲/۶۰/۲۳۳۹، کنز العمّال: ۸/۴۶۶/۲۳۶۸۸ نقلاً عن محمّد بن منصور السمعانی وابن مندة فی أمالیهما، الدرّ المنثور:۱/ ۴۴۴ نقلاً عن ابن مردویه و کلّها عن أنس .
۲- مستدرک الوسائل: ۷/۴۸۴/۸۷۱۰ نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب؛ کنز العمّال: ۸/۵۹۱/۲۴۲۹۳ نقلاً عن أبی الشیخ فی الثواب والدیلمی عن أنس .
۳- الدرّ المنثور: ۱/ ۴۴۴ نقلاً عن ابن مردویه والأصبهانی .
۴- سنن الترمذی: ۳/۶۷/۶۸۳، صحیح البخاری: ۲/۶۷۲/۱۸۰۲، صحیح مسلم: ۱/۵۲۴/۱۷۵، سنن أبی داود: ۲/۴۹/۱۳۷۲و لیس فیها «و قامه»، فضائل الأوقات للبیهقی:۴۰ / ۵۷؛ فضائل الأشهر الثلاثة: ۱۰۵/ ۹۴ عن ابن عبّاس و ص ۱۴۲/۱۵۴ و لیس فیه ذیله، الأمالی للطوسی: ۱۵۰/۲۴۷ کلاهما عن أبی هریرة و لیس فیهما «وقامه»، بحارالأنوار: ۹۶/۳۶۶/۴۲ و ج ۹۷/۱۷/۳۵٫
۵- تهذیب الأحکام: ۴/۱۵۲/۴۲۱ عن عبدالرحمن بن عوف عن أبیه، عوالی اللآلی: ۳/۱۳۲/۱، بحارالأنوار: ۹۶/ ۳۷۵/۶۳ .
۶- ثواب الأعمال: ۱۰۲/۱ عن أنس، بحارالأنوار: ۹۰/۳۶۳ /۱۵؛ المعجم الأوسط : ۶/۵۷/۵۷۸۴ عن أبی هریرة، کنز العمّال: ۸/۴۸۲/۲۳۷۳۳ .
۷- الدعوات: ۲۰۷/۵۶۱، بحارالأنوار: ۹۷/ ۵ / ۵ .
۸- مسند ابن حنبل: ۱/۴۱۳ / ۱۶۸۸، سنن ابن ماجه:۱/۴۲۱/۱۳۲۸، سنن النسائی: ۴/۱۵۸، مسند أبی یعلى:۱/۳۹۵ /۸۶۲ کلّها عن عبدالرحمن بن عوف نحوه؛ مستدرک الوسائل: ۷/۳۹۷/۸۵۱۶ نقلاً عن القطب الراوندی فی النوادر عن عبدالرحمن عن أبیه عنه صلىاللهعلیهوآله و فیه «شهر فرض الله صیامه و سنّ قیامه … .»
۹- مسند ابن حنبل: ۴/۱۱۰/۱۱۵۲۴، صحیح ابن حبّان: ۸/۲۲۰/۳۴۳۳ ، السنن الکبرى: ۴/۵۰۱/۸۵۰۵، مسند أبی یعلى: ۲/۱۹/۱۰۵۳ کلّها عن أبی سعید الخدری، الزهد لابن المبارک (الملحقات): ۲۴/۹۸ عن عطاء بن یسار، کنز العمّال: ۸/۴۸۱/۲۳۷۲۷؛ فضائل الأشهر الثلاثة: ۱۳۱/۱۳۸ عن أبی سعید الخدری.
۱۰- النوادر للأشعری: ۱۸ / ۲ عن إسماعیل بن أبی زیاد عن الإمام الصادق علیهالسلام، بحارالأنوار: ۹۶/۳۸۱/۶ .
۱۱- شُعَب الإیمان:۳/۳۰۳/۳۶۰۴، فضائل الأوقات للبیهقی: ۴۴/ ۶۹ کلاهما عن الحسن، کنزالعمّال: ۸/۴۷۹/۲۳۷۱۹٫
۱۲- مستدرک الوسائل : ۷ / ۴۸۴ / ۸۷۱۰ نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب .
۱۳- فضائل الأوقات للبیهقی: ۴۴ / ۶۷ عن أبی اُمامة .
۱۴- الکافی: ۴/۶۸/۷، تهذیب الأحکام: ۴/۱۹۳/۵۵۱، کتاب من لا یحضره الفقیه: ۲/۹۸ /۱۸۳۸، الأمالی للصدوق: ۱۱۳/۹۱ کلّها عن محمّد بن مروان، بحارالأنوار: ۹۶/۳۶۲/۳۱ .
۱۵- الإقبال: ۱/۲۸ عن محمّد بن مروان، المصباح للکفعمیّ: ۸۳۶٫
۱۶- الکافی: ۴/۶۷/۴، تهذیب الأحکام: ۳/۵۸/۱۹۸و ج ۴/۱۵۳/۴۲۳٫
۱۷- الکافی: ۴ / ۶۷ / ۶، تهذیب الأحکام: ۴ / ۱۹۳ / ۵۵۰، کتاب من لا یحضره الفقیه: ۲/۹۷/۱۸۳۳، ثواب الأعمال: ۸۹/۲٫
۱۸- فضائل الأوقات للبیهقی: ۳۷/۴۵، سنن النسائی: ۴/ ۱۲۹، مسند ابن حنبل: ۳/ ۸ / ۷۱۵۱ و ص۴۱۲/۹۵۰۲، الأمالی للمفید: ۱۱۲/۲ و ص ۳۰۱ /۱، بحارالأنوار: ۹۶/۳۶۶/۴۱ .
۱۹- بحار الأنوار: ۹۶/۳۴۸/۵۱، الأمالی للمفید: ۲۳۰/۳، فضائل الأشهر الثلاثة : ۱۲۶ / ۱۳۳، فضائل الأوقات للبیهقی: ۶۴/ ۲۹، تاریخ دمشق : ۵۲ / ۲۹۱، کنز العمّال: ۸ / ۵۸۶ / ۲۴۲۸۱ .
۲۰- فضائل الأوقات للبیهقی: ۴۰/۶۰، شُعب الإیمان: ۳/۳۱۴ / ۳۶۳۵، کنزالعمّال، ۸/۴۷۰/۲۳۷۰۶ .
منبع:
ماه خدا، محمدی ری شهری،ج ۱، ص
