تهران شناسی
همه چیز در مورد تجریش
محله تجریش مرکز شهرستان شمیرانات استان تهران به شمار می‌آید و در منطقه ۱ شهر تهران واقع شده است. میدان تجریش که نقطه پایانی خیابان ولیعصر تهران است یکی از مکان‌های تجاری و شلوغ تهران بشمار می‌رود. بازار قدیمی، تکیه بزرگ تجریش و امامزاده‌ای به نام امامزاده صالح و مرکز خرید تندیس از نقاط دیدنی محله تجریش‌اند.
محله تجریش مرکز شهرستان شمیرانات استان تهران به شمار می‌آید و در منطقه ۱ شهر تهران واقع شده است. میدان تجریش که نقطه پایانی خیابان ولیعصر تهران است یکی از مکان‌های تجاری و شلوغ تهران بشمار می‌رود. بازار قدیمی، تکیه بزرگ تجریش و امامزاده‌ای به نام امامزاده صالح و مرکز خرید تندیس از نقاط دیدنی محله تجریش‌اند.
هزار سال پیش تجریش، طجرشت خوانده می شد. چنانکه راوندی مورخ تاریخ در شرح سلطنت طغرل سلجوقی آورده است: «آنگاه سلطان از تبریز به سوی ری رفت تا زفاف به دار الملک باشد. اندک مایه رنج بر وی مستولی شد، به قصران بیرونی، به در ری به دیه طجرشت از جهت خنکی هوا نزول فرمود، چه حرارت هوا بغایت بود ( به سال ۴۵۵ ق). جالب اینجاست که طغرل در همان تجریش وفات یافت و جنازه اش برای دفن به ری منتقل شد.
گذشته‌ای از شمیران قدیم
کهنسالان درباره محل قدیمی تجریش اعتقاد دارند که نزدیک پل رومی در جاده قدیم شمیران رو به شمال طرف راست، روی تپه باغی بزرگ به نام «گِلِ باوکان» بود. (ظاهراً محلی که نماز عید فطر سال ۵۶ در آن برگزار شد.) دو دهکده تجریش و دزاشیب سابقا آنجا بودند. از گل باوکان تا امامزاده قاسم هم باغی دیگر به نام «جنت گلشن» بود. در اراضی اطراف این باغها گرگهای زیادی بودند که باعث زحمت اهالی تجریش می شدند، بدین لحاظ اهالی این منطقه دهکده را ترک کردند و به حوالی امامزاده صالح در جنت گلشن منتقل شدند و تجریش فعلی شکل گرفت.
این دهکده کم‌کم رونقی گرفت و چنان شد که حتی طغرل نیز برای فرار از گرمای منطقه جنوب کوههای البرز و ری به آنجا پناه آورد. صدها سال بعد طهران پایتخت قاجاریان شد و این منطقه به ییلاق اهالی آنجا تبدیل گردید و اشراف این شهر باغهای زیادی جهت اقامت تابستان در آنجا احداث کردند.
تجریش قدیم دارای سه محله بود و هر کدام شامل مناطق مختلفی به شرح زیر می‌شدند:
محله بالا شامل: باغ فردوس، چهار راه حسابی، زعفرانیه، الهیه
محله پائین شامل: ظهیرالدوله، سه راه دزاشیب، سه راه قیطریه، اسدی و فردوسی
محله قلعه نو و حومه که شامل: زعفرانیه، محمودیه، ناودانک، جعفرآباد و …
کم کم کوچ مردم از سایر مناطق کشور به طهران و حومه آن افزایش یافت به طوری که تعدادی از آنان در تجریش سکنی گزیدند. در آمارگیری نفوس سال ۱۳۳۵ اهالی آنجا و تیره های مهاجر از افراد زیر تشکیل شده بود:
بومی‌ها، ترقی‌ها، نائینی‌ها، اصفهانی‌ها، خراسانی‌ها، شیرازی‌ها، یزدی‌ها، طالقانی‌ها و لرها.
ساختمانهای تجریش قدیم مانند روستای تاریخی ماسوله بود. یعنی ساختمانهای روستا طوری بود که مردم از روی بامهای یکدیگر طی مسیر می کردند. جمعیت در تجریش قدیم در دو محله به صد و پنجاه خانواده می‌رسید. از محله بالا حدود بیست خانوار تابستان‌ها بر سر باغهای خود می‌رفتند و زمستان‌ها به ده باز می‌گشتند. کوچه‌ها و معابر بسیار تنگ و پر پیچ و خم بود. شاید نمونه‌ای که بتوان با آن قیاس کرد روستای فعلی «پس قلعه» در دربند باشد. خانه‌های خشت و گلی یا چینه‌ای تجریش، در زیر دست و سمت شرق پل تجریش تا زیر دست ایستگاه جاده‌ی قدیم بنا شده بود.
مرکز تجریش امامزاده صالح بود. این امامزاده مرکزیت معنوی این ناحیه بود. بازار شکل گرفته در حاشیه‌ی آن کانون اقتصادی این محل است. حسن ملقب به صالح از نوادگان امام موسی کاظم علیه السلام است. درباره‌ی امامزاده صالح می گویند که وی تحت تعقیب حسن نامی از پل کَرَخ یا کرج امروزی بود.
تعقیب کننده بالاخره وی را در باغ جنت گلشن زیر چنار بزرگ نزدیک چشمه ساری گرفتار کرده وی را شهید می کند. اهالی محل به احترام انتساب وی به ائمه برای وی مرقد و بارگاهی می‌سازند که در طول زمان منشا خیر و برکت برای اهالی این منطقه گردید. بنای اصلی این مرقد را هلاگو میرزا فرزند فتحعلی شاه به سال ۱۲۱۰ ق بنا کرده است.
چنار امامزاده صالح کهنسال‌ترین چناری است که تاکنون دیده شده است. این چنار حتی اعجاب مسافرین خارجی را نیز بر می‌انگیخته است. چنانکه دیالافوا در سفرنامه اش در ایران به سال ۱۸۸۱ م دربارۀ این درخت می نویسد:
«در مسجد (بقعۀ امامزاده صالح) تجریش چنار عجیب و غریبی است که کمتر نظیر آن در دنیا پیدا می شود. قطر فوق العاده آن را نمی توان دقیقاً با رقم معین کرد. تقریباً محیط آن به پانزده متــر می رسد. هریک از شاخه های آن مانند تنه درخت کهنسالی در بالای بنای مسجد و سایر اطراف سر به آسمان کشیده است . این درخت عده کثیری را در سایة خود پناه می دهد. مؤمنین در زیر آن نماز می خوانند.. مکتبدار اطفال را در آنجا جمع کرده درس می دهد. قهوه چی سماور و استکان و لوازم خود را در درون آن قرار داده است. سقا هم کوزه های پر آب خود را در گوشه ای از تنه گذارده است.»
این چنار عظیم تا سالیانی پیش نیز در حیاط امامزاده به چشم می خورد ولی به علتهای مختلف چه طبیعی و چه تخریب انسانی از آن چیزی باقی نمانده است.
سالها پس از این دیدار دیولافوا از تهران، منطقه تجریش و سر پل آن به محل تفرجگاه تهرانیان فراری از گرما تبدیل شد. این محل که سالها محل سکنای اشراف قاجاری و ییلاق سفارتخانه‌های خارجی در تهران بود از دوره‌ی رضا شاه رو به گسترش رفت. جاده قدیم آن (دکتر شریعتی)، آباد شد و سنگفرش گردید و راههای دسترسی آسان شد. ماشین‌های کرایه افزایش یافت، بسیاری از باغهای آباد و معمور آن تبدیل به ویلا شد و در سالهای اخیر این ویلاها نیز به حامیان آن وفا نکرد. ویلاها تخریب شد و باغچه های آن تبدیل به برجهای بلند گردید. این روزها تقریباً از محله تجریش چیزی باقی نمانده بجز ساختمانهای سر به فلک کشیده که به جای چنارهای بلند سر برآورده‌اند. تتمه آن دربند و ارتفاعات تهران است که باز مجالی برای تنفس تهرانیان فراهم می‌کند.
خیابان‌ها و اماکن پیرامون
خیابان‌ها و کوچه‌هایی که به میدان تجریش می‌پیوندند به ترتیب ساعتگرد عبارت‌اند از خیابان شهرداری، فناخسرو، جعفری، جلالوند، ملکی، ولیعصر، دربندی، ثقفی و کوگل. خیابان شهرداری بین میدان تجریش و میدان قدس قرار دارد و کوگل کوچه‌ای است که به امامزاده صالح ختم می‌شود. خیابان‌های:بوعلی، صاحبی، آشتیانی منفرد و حکمت از جمله خیابان‌هایی هستند که دارای استاندارد خیابان سازی نیستند و نیز این خیابان‌ها جزء مناطق قدیمی و فرسوده تجریش قرار دارند.
اماکن مهم پیرامون میدان تجریش:
امامزاده صالح
اداره پست تجریش
بازار تجریش و حسینیه آن
بیمارستان شهدا
بنیاد شهید شمیرانات
سازمان تأمین اجتماعی
مرکز خرید تندیس
مرکز خرید قائم
مرکز خرید البرز
مرکز خرید میری
در شمال تجریش محله‌های جعفرآباد و سعدآباد و در شمال غربی آن محله زعفرانیه قرار گرفته است.
منبع : ویکیپدیا + بلاگ اول
