تاریخ و فرهنگ استان گلستان

استان گلستان Golestan استان گلستان

http://www.irden.com/upload/iblock/f...Iranortho2.jpg

موقعیت : شمال ایران
مجاورت : شمال: جمهوری ترکمنستان جنوب:استان سمنان غرب:استان مازندران و دریای خزر
آب و هوا: بیشتر آب*وهوای معتدل مدیترانه*ارد ولی جلگهٔ گرگان به لحاظ مجاورت با صحرای ترکمنستان، دوری از دریا و کاهش ارتفاعات، آب و هوای نیمه بیابانی و گرم دارد.
وسعــــت: 22 هزار کیلومتر مربع
جمعـیــت:
تقسیمات: 16 شهر و 16 بخش و 45 دهستان
شهرستانها: گرگان، بندر ترکمن، بندر گز، علی آباد ،کردکوی ، گنبد کاووس و مینو دشت
مرکـــــز : گرگان

استان گلستان در یک نگاه

استان گلستان با بیش از 20000 کیلومتر مربع وسعت؛ از شمال به جمهوری تركمنستان، از جنوب به استان سمنان، از غرب به استان مازندران و از شرق به استان خراسان محدود شده است. بخش بیشتر استان گلستان آب*وهوای معتدل مدیترانه*ای دارد ولی جلگه گرگان به لحاظ مجاورت با صحرای ترکمنستان، دوری از دریا و کاهش ارتفاعات، آب و هوای نیمه بیابانی و گرم دارد.
استان گلستان از نظر ناهمواری به سه ناحیه زیر تقسیم می*شود:
ناحیه کوهستانی: این ناحیه از ارتفاع 500 متری تا بیش از 3000 متر را در بر گرفته و پوشیده از گونه*های جنگلی و مرتعی است.
ناحیه کوهپایه*ای: این ناحیه شامل تپه*های کوچک بادرفت، تپه*ماهورها و بدبوم*ها است که پوشیده از اراضی جنگلی هستند.
ناحیه جلگه*ای و اراضی پست: ارتفاع این ناحیه در حاشیه دریای مازندران و خلیج گرگان پایین*تر از سطح دریای آزاد است و به تدریج به سمت شرق به ارتفاع افزوده می*شود. این منطقه محل استقرار شهرها و اکثر روستاهای استان است. این ناحیه به لحاظ تراکم جمعیت، اراضی کشاورزی، صنایع و دامپروری از اهمیت بسزایی برخوردار است.
زبان*های رایج در این استان عبارت*اند از فارسی، ترکمنی و مازندرانی. فارسی*زبان*ها در مرکز استان سکونت دارند. مازندرانی*ها در روستاهای نیمه غربی استان و ترکمن*زبانان در بخش شرقی، مرکزی و شمالی استان و همچنین در گرگان (مرکز استان) سکونت دارند.
گلستان نام جدید سرزمین تاریخی است كه در طول تاریخ و تا سده هفتم هجری قمری به نام ایالت گرگان و از آن پس تا آغاز سده دهم به نام استرآباد و در نوشته های دوران اولیه اسلامی به نام "جرجان" و از اسفند 1316 گرگان نامیده شده است. پیشینه تاریخی این سرزمین به 7 هزار سال پیش و در غار كیارام واقع در روستای "فرنگ" بخش گالیكش به دوران پارینه سنگی بر می گردد. استان گلستان در دوران تمدن اسلامی؛ دانشمندانی همچون عبدالقاهر جرجانی، سید اسماعیل جرجانی و بزرگانی چون سید محمد باقر داماد استرآبادی (میرداماد)، میر فندرسكی و سراینده بزرگ پارسی؛ فخر الدین اسعد گرگانی (سراینده دیوان وزین "ویس و رامین") را در دامان خود پرورانده است.

زیبایی ها و جاذبه های بكر و منحصر به فرد طبیعی در كنار آثار تاریخی، فرهنگی و باستانی استان، گردشگران را كه به قصد گردشگری تاریخی و آشنایی با سایت های باستانی پیش از تاریخ و دوران تاریخی استان و لذت بردن از شگفتی های آفرینش خداوند به پهن دشت سبز گرگان یا جنگل ها و تفرجگاه های طبیعی استان وارد می شوند خرسند خواهند ساخت.

سواحل دریای خزر

مهمترین منابع آبی جذب جهانگرد در استان گلستان، دریای خزر و سواحل زیبای آن با چشم اندازها و مناظر بسیار بدیع، دلنشین و دیدنی است و همواره مسافران بسیاری را از دور و نزدیك به سوی خود جلب کرده است. دریای مازندران از ظرفیتها و قابلیتهای بسیار بالایی در زمینه بهره برداریهای جهانگردی برخوردار است كه در نوع خود شاید كم نظیر باشد. سواحل و كرانه های دریای خزر در پیوند با جلگه سرسبز و كوههای بلند سر به فلك كشیده البرز، از دیدنی ترین و جالبترین نقاط استان است. دریاچه خزر 438 هزار كیلومتر مربع و سعت دارد و بزرگترین دریاچه جهان به شمار می رود. سواحل جنوبی آن از خلیج حسینقلی تا آستارا به خط ساحلی ایران مربوط است. سواحل گوشه جنوب شرقی، به استان گلستان (شهرستانهای بندر تركمن و كردكوی) محدود است.
كنارههای دریا عموما پست و ماسه زار و در بعضی نقاط به صورت تپه های ماسه ای ساحلی درآمده است. دریای خزر نقش تعیین كننده ای در آب و هوای سواحل شمال ایران دارد. می توان گفت كه زیبایی*های كم نظیر گرگان به موجودیت و حفظ شرایط زیستی این دریا بستگی دارد. در محدوده استان گلستان دو اسكله بندر گز و بندر تركمن با كاركرد تفریحی و تفرجی، از تفرجگاههای مهم استان و از اماكن مطلوب جهت گذران اوقات فراغت شهروندان و مسافران محسوب می شود.

آب‌هاي استان گلستان آب‌هاي استان
ميزان بارندگي در استان گلستان هر چند از دو استان شمالي مازندران و گيلان كم‌تر است، اما نسبت به استان‌ها ديگر بسيار بهتر است و ميانگين بارش سالانه‌ي آن 3 برابر ميانگين بارش سالانه كشور است. مجموع حجم آب‌هاي سطحي و زيرزميني استان بيش از 2400 ميليون متر مكعب است كه 52 درصد آن را آب‌هاي سطحي و 48 درصد آن را آب‌هاي زيرزميني تشكيل مي‌دهند. آب‌ها سطحي در بيش از 40 شاخه رود جاري هستند كه بيش‌تر آن‌ها از جنوب به شمال و از شرق به غرب جريان دارند. رود اترك، گرگان‌رود و رود قره‌سو، سه رود مهم استان گلستان هستند.
1. رود اترك: اين رود از كوه‌هاي هزارمسجد خراسان سرچشمه مي‌گيرد و نزديك 120 كيلومتر آن، مرز آبي ايران و تركمنستان را مي‌سازد. اين رود سرانجام در خليج حسين‌قلي به درياي خزر مي‌ريزد.
2. گرگان‌رود. اين رود از دامنه‌هاي شمالي البرز شرقي و دامنه‌هاي غربي بلندي‌هاي خراسان سرچشمه مي‌گيرد و پس از گذشتن از شهرهاي گنبد كاووس و آق‌قلا، در غرب روستاي خواجه‌نفس با تشكيل دلتاي بزرگي به درياي خزر مي‌ريزد. رودهاي كوچك زيادي، مانند زاو، دوغ، تيل‌آباد، راميان و محمدآباد، به گرگان‌رود مي‌پيوندند و آن را رود بزرگي مي‌سازند. تا كنون سد‌هاي وشمگير(گرگان) و گلستان 1 و 2، كه هر سه از گونه‌ي سدهاي خاكي هستند، روي اين رود و شاخه‌هاي آن ساخته شده است كه در بهبود كشاورزي استان سودمند بوده‌اند.
3. رود قره‌سو: اين رود از كوه‌هاي النگ در كوه‌هاي البرز شرقي سرچشمه مي‌گيرد و رودهاي نومل، زيارت، گرماب‌دشت، ناهارخوران و چند رود كوچك ديگر به آن مي‌پيوندند و سرانجام به خليج گرگان مي‌ريزد.
استان گلستان به دليل بارندگي مناسب از سفره‌هاي آب زيرزميني سرشاري بهره‌مند است. اين آب‌ها را از راه چاه و قنات به سطح زمين مي‌آورند يا خود به صورت چشمه به بيرون راه پيدا مي‌كنند. نزديك 4 هزار چاه عميق، 10 هزار چاه نيمه‌عميق، بيش از 260 قنات و 384 چشمه در استان وجود دارد كه از آب آن‌ها براي كشاورزي، پرروش ماهي و آب نوشيدني شهرها و روستاهاي استان بهره‌برداري مي‌شود. از 3 تالاب مهم استان، تالاب آلماگل، تالاب آجي‌گل و تالاب آلاگل نيز در زمان پرآبي براي كشاورزي و پروش ماهي بهره‌برداري مي‌شود.

جاذبه هاي طبيعي استان گلستان عبارتند از:

پارک ملي گلستان، تالاب گميشان، پناه گاه حيات وحش ميان كاله، آبشارلو، آبشار شيرآباد، آبشارباران كوه، آبشار زيارت، آبشار كبودوال، پارک جنگلي دلند، پارک جنگلي قرق، جزيره آشوراده، منطقه جنگلي نهارخوران و منطقه حفاظت شده جهان نما.

بناهاي تاريخي و ديدني اين استان نيز عبارتند از:

مسجد جامع، آرامگاه مختوم قلي فراغلي، امام زاده روشن، پل آقا قلا، امام زاده نور (اسحاق)، امام زاده هنديجان، بازار قديمي، برج رادكان باختري، پنج شنبه بازار قلا، تورنگ تپه، جمعه بازارگرگان، جمعه بازار گنبد، دوشنبه بازارتركمن، سد اسكندري (ديوار دفاعي)، قلعه ماران، كاخ اختصاصي، كاخ شاهين، كاخ آغا محمد خان، مدرسه سردار، مدرسه دارالشفاء، مسجد گلشن، مسجد امام حسن عسگري (ع)، مسجد و مدرسه كريم آبشار، موزه گرگان و ميل گنبد قابوس.
جاذبه هاي طبيعي و تاريخي بالا به همراه جلوه هاي زندگي مردم و عشاير منطقه که ديدني هاي جذاب استان گلستان هستند در مجموع اين منطقه را از توان بالاي گردشگري برخوردار کرده است.

صنايع استان گلستان به دو بخش صنعتي و دستي تقسيم مي شوند.مهم ترين صنايع دستي استان گلستان شامل قالي و قاليچه، پشتي هاي تركمن، جاجيم هاي كوهستاني و صنايع دستي روستايي است. از مهم ترين صنايع كارخانه اي مي توان به كارخانه پنبه پاک كني، آرد، نئوپان، قند، كنسرو، فيبرعايق، شير پاستوريزه و مجموعه اي از كارگاه هاي ساخت ماشين آلات كشاورزي اشاره كرد.

گلستان يكي از قطب هاي اقتصادي مهم كشور در زمينه كشاورزي، دامداري و صنايع وابسته به آن ها است. در اين منطقه، شهر گرگان نقش مركزيت اداري و بازرگاني دارد و جريان توسعه اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي استان را هدايت مي كند. مهم ترين محصولات کشاورزي استان گلستان عبارتند از پنبه، گندم، جو، دانه هاي روغني (سويا و آفتابگردان)، و سيب زميني. هم چنين باغ هاي سيب، آلو، قطره طلا و مركبات به فراواني در اين منطقه وجود دارند. دام داري نيز در کنار كشاورزي گسترش يافته و پرورش گاو بيش تر در كوه پايه هاي جنوبي و پرورش گوسفند و بز بيش تر در اراضي جلگه اي و مرتفع رواج دارد. پرورش زنبور عسل، به علت شرايط مساعد گياهي و اقليمي درنواحي كوه پايه اي و كوهستاني رواج و توسعه يافته و مراكز متعددي را به خود اختصاص داده است. توليد عسل در اين استان به خصوص در شهرستان گرگان، قسمتي از احتياجات منطقه را تامين مي كند. با توجه به شرايط آب و هوايي مناسب و رويش درختان توت، پرورش كرم ابريشم از گذشته هاي دور در اين استان رواج داشته است. به طوري كه در شهرستآن هاي گنبد و مينودشت پرورش كرم ابريشم از اهميت خاصي برخوردار است.

استان گلستان نام خود را از گرگان به گلستان تغيير داده و به نظر مي رسد به علت آباداني و صفاي طبيعي اين منطقه؛ نام گلستان به آن داده شده است. استان گلستان محل سكونت اقوام تركمن است كه بخش ديگري از اين ايل بزرگ نيز در جمهوري تركمنستان زندگي مي كنند.
نام تركمن نخستين بار در دايره المعارف چيني قرن هشتم ميلادي آمده است. هم چنين تركمن را نام قومي از اقوام زرد پوست ترک زبان دانسته اند كه از چندين هزار سال پيش در شمال درياچه «ايسيک گول» (بالخاش) در شمال مغولستان زندگي مي كرده اند. نويسندگان ايران براي نخستين بار در قرن پنجم هجري قمري به قومي ترک نژاد به نام ترک يا تركمانان كه در آسياي مركزي ساكن بوده اند، اشاره مي کنند.
طوايف تركمن «گوگلان»، «يمرلي» و «آل علي» در جلگه هاي «كوپت داغ» و بعدا «ساريق» ها، «ارساري» ها و «سالر» ها در اطراف قوچان و بجنورد از شهرهاي خراسان سكني گزيدند و «يموت» ها به سمت شمال خراسان و رود اترک روي آورده و در قرن شانزدهم ميلادي، طوايف تركمن تمام ساحل خاوري خزر تا گرگان را تصرف کردند. در سال هاي بعد كه از اقتدار شاهان ايران و خوانين كاسته شد، تركمن ها به ترديج سلطه خود را به طرف خاور تا مرو گسترش دادند. بدين گونه اين سرزمين در طي چند قرن پهنه تاخت و تاز طوايف غز شده و توده هاي وسيع آن ها همراه مغول ها به ايران آمدند. با لشكركشي تيمور به ايران و ديگر كشورهاي مجاور، به همراه ديگر ايلات جا به جا شدند و با گذشتن از اين سرزمين، بار ديگر همراه صفويه به ايران بازگشتند. پس از تيمور، سلسله هاي تركمانان «قراقويونلو» وسپس «آق قويونلو» به عنوان نيرومند ترين گروه ها به ترتيب در باختر و شمال ايران و سپس در ايران مركزي و جنوبي ظهور كردند.
در زمان صفويه، شاه عباس صفوي براي حفظ ايالات خاوري از تاخت و تاز تركمن ها و ازبكان، كردهاي جنگ جو را از ولايات باختري به اين سامان كوچ داد و پنج ولايت كرد نشين در امتداد كليه مرزها از استرآباد تا چناران به وجود آورد. اما كوچ كرد ها مانع تاخت و تاز تركمنان نشد چرا كه آن ها حريفاني هم زور بودند و هيچ يک از طرفين نمي توانستند به فتح نهايي دست يابند و اين خطه هم چنان درگير هرج و مرج باقي ماند. با وقوع جنگ هاي بين قبيله اي از يک سو و يورش خان هاي بخارا و خيوه از سوي ديگر، آشوب مناطق تركمن نشين را فرا گرفت. اين منازعات همراه با فشارهاي امپراطوري روسيه به ويژه در مرزهاي جنوب باختري، سبب افزايش سيل مهاجرت تركمن ها به نواحي رود گرگان شد و اين مهاجرت منجر به جنگ هايي بين ساكنان قبلي اين نواحي با مهاجمان شد. براثر فشار طوايف يموت كه به تازگي به اين نواحي آمده بودند، طوايف گوگلان به سمت كوه هاي گلي داغ رانده شدند. باوجود مخالفت و نزاع بين تركمن ها و همسايه هاي آن ها، تركمن ها به تدريج تا قره سو و شمال خراسان را به تصرف خويش درآوردند. اين طوايف كه دربيش تر اوقات نقش مهمي در تعيين و تغيير حكومت هاي وقت ايفا مي كردند، به سبب شيوه معيشت عشايري (دام داري و كوچ )، دراندک زماني به مهاجميني تبديل مي شدند كه هر حاكميتي ناگزيراز مقابله با آن ها مي شد. ماموران سلسله قاجار كه خود به كمک عشاير، به ويژه تركمنان به حاكميت رسيده بودند، با دست آويز قرار دادن شكايت مردم، بر تركمن هاي يک جا نشين ظلم و ستم روا مي داشتند. جنگ مرو بزرگ ترين حادثه سياسي در تاريخ تركمن ها در عصر قاجار به سال 1276 هجري قمري است. تمايل دولت روس به تصرف خانات خيوه، بخارا و نيز تحريكات انگليس در افغانستان و لشكركشي دولت ايران به منظور گرفتن ماليات و خراج از تركمن ها را مي توان از جمله دلايل شروع اين جنگ دانست. تركمن ها كه قادر به پرداخت خراج نبودند به كمک خان خيوه ارتش قاجار را شكست دادند. در نتيجه از نفوذ دولت ايران بيش از پيش كاسته شد و اين نواحي تحت تسلط ترکمن ها باقي ماند و تا مدت ها بعد از اين واقعه، خان نشين هاي خيوه به همراهي تركمن ها تا ناحيه خراسان مي تاختند و پس از غارت شهرهاي اين نواحي، مردم زيادي را به اسارت مي گرفتند. اين تهاجمات را عباس ميرزا قاجار با آزاد كردن تعداد زيادي اسير ايراني از چنگ تركمن ها و به اسيري بردن عده زيادي از آن ها پاسخ داد.
اين لشگركشي دولت مركزي كه با خون ريزي توام بود به آرامش نسبي در منطقه منجر شد. پيش از آن كه قرن نوزدهم پايان يابد، آخرين تزارهاي روس با فتح تاشكند، بخارا، خان نشين خيوه و فرغانه، خان نشين هاي آسياي ميانه را خراج گزار روسيه كردند و تنها بخشي از سرزمين تركمن ها در كنار مرز ايران باقي ماند. در اين زمان دولت روسيه طوايف يموت را كه عمده ترين نيروي تركمن ها محسوب مي شد، با دست آويز تامين امنيت راه هاي تجاري سركوب كرد. با شكست بزرگ تركمن در سال 1300 هـ . ق، آخرين نقطه تركمنستان و بقيه نواحي شمال خراسان (از درياي خزر تا رود تجن) به امپراطوري روسيه اضافه شد. امضا قرارداد تحديد مرز آخال (1301 هـ . ق) بين دولتين ايران و روس، مرز ميان دو كشور را از روي نشانه هاي جغرافيايي تعيين كرد و زندگي تركمن ها را كه در آن هنگام در دو طرف مرز به امر كوچ مشغول بودند، مختل نمود.
با تحديد مرزها، تركمنان حالت مردمي را يافتند كه به دو دولت ماليات مي دادند و در يک سو بخشي از خانواده و در سوي ديگر احشام و چوپانان تركمني زندگي مي كردند. تركمن ها كه نمي خواستند مالياتي به دولت روسيه بپردازند به ايران مهاجرت نمودند، اما دراين جا نيز با حكومت ايران كه مايل به جمع آوري ماليات و محدود كردن قدرت نظامي و پايان دادن به اغتشاشات تركمن ها بود، مواجه شدند. با اين همه، گرچه پس از تحديد مرزها، تركمن هاي اترک و گرگان رسما ايراني محسوب مي شدند، اما چنين مي گفتند كه هيچ ايراني از مرز قلمرو آنان نمي گذرد، مگر اين كه ريسماني به گردن داشته باشد.
درعرصه نبرد مشروطه خواهان و مستبدان، تركمانان در صف مستبدان و مخالفين مشروطه قرار گرفتند و به غارت شهرها و روستاهاي طرف دار انقلاب پرداختند. محمد علي ميرزا- پادشاه قاجار- كه بر ضد مجلس و مشروطه دست به كودتا زده بود، پس از بركناري، در ميان تركمن ها هم دستاني يافت و آن ها نيز به اميد غارت و گسترش نفوذ خود به ولايات هم جوار، با او همراه شدند كه با شكست تركمن ها و پيروزي قواي مجاهدين مشروطه خواه، تركمن ها به سرزمين هاي محل سكناي خود عقب نشيني كردند.
در دسامبر 1916 ميلادي، سپاهيان روس با آتش و شمشير در ادامه تعقيب تركمن هاي ساكن آسياي ميانه كه دست به شورش زده بودند، از ولايت استر آباد گذشته و بي رحمانه يموت ها و زنان و كودكانشان را سركوب كردند. حكومت ايران كه قادر به برخورد با اين مداخله نظامي روسيه نبود، درمقابل تصرف اين نواحي و نيز برخوردهاي نظامي عكس العمل نشان نداد و اين نواحي عملا به دست روس ها افتاد.
پس از انقلاب اكتبر(1917. م) در روسيه، حكومت شوروي در سال (1918. م) سپاهيان روس را از ايران خارج كرد و مناطق اشغالي را به دولت ايران باز گرداند. تركمن ها را در درازاي تاريخ سراسر جنگ و ستيز، از آن هنگام كه در متن هاي تاريخي براي نخستين بار نام آن ها ذكر شده، همه حكومت ها (حتي آن ها كه خود تركمن بودند) پس از به قدرت رسيدن سركوب كرده اند. آن ها سال ها بين دو مرز ايران و شوروي سابق در حال رفت و آمد بودند و عملا در تابعيت هيچ كدام قرار نداشتند، گاه خراج گذار اين دولت ها بودند و گاه مردم ساكن آن نواحي را غارت كرده و آنان را به عنوان برده خريد و فروش مي كردند. تركمن ها در ميان خود نيز با دشمني، جنگ و ستيز پايان ناپذيري بر سر چراگاه روبرو بودند. چنان که دشمني بين آتاباي ها و گوگلان ها، آتاباي ها و جعفرباي ها، تكه ها با گوگلان ها و …. پايان ناپذير به نظر مي رسيد. اين منازعات تا زماني كه اقدامات حكومت ايران يعني گسيل ارتش به سوي تركمن هاي يموت و گوكلان در سال 1303 هـ . ش به آخرين شورش تركمن ها انجاميد، ادامه داشت.
در اين شورش، تركمن ها در پي كسب استقلال سرزمين هاي تركمن نشين بودند، كه اين امر به اتحاد تمامي قبايل تركمن (يموت و گوكلان) منجر شده بود. از آن رو قبايل تركمن كه قرن ها بر سر آب و مرتع دام با يک ديگر درگير بودند، دشمني را كنار نهادند و به منظور ايجاد خود مختاري در نواحي تركمن نشين، به نفاق بين ايل ها و طوايف پايان دادند. با اين همه، با وجود قدرت نظامي قابل توجه تركمن ها، دولت مركزي ايران در سال 1304 هـ . ش با روش هاي مختلف و حمله نظامي و استفاده از سلاح هاي مدرن و تحريم اقتصادي، آن ها را سركوب كرد. عده اي ازسران شورشي اعدام شدند و گروهي به آن سوي مرزها گريختند. حكومت مركزي سركوب خود را با سوزاندن آلاچيق ها و تخته قاپو كردن تركمن ها تسريع كرد. گرچه با آغاز جنگ جهاني دوم و اشغال ايران توسط متفقين و تضعيف دولت مركزي، فرصتي كوتاه به دست آمد و گروهي از تركمن ها نيز به زندگي كوچ نشيني روي آوردند، اما دوران آن كوتاه بود و با قدرت گيري مجدد دولت پايان گرفت. سرانجام فشارهاي حكومت بر تركمنان تعديل يافت و به سبب جاذبه هاي اقتصادي و كشاورزي بعد از اصلاحات ارضي (سال 1341 هـ . ش)، گروهي از تركمن ها به كشت و زرع و عده اي به شهرها روي آوردند. اين قوم هم اکنون در صلح و صفا در محدوده استان گلستان زندگي مي کنند و بيش تر آن ها يک جا نشين شده اند.