آب بندان ها، منشأ زندگی و سرسبزی شمال
آب بندان های شمال علاوه بر تأمین آب کشاورزی و صید ماهی، نقش مهمی در طراوت طبیعت دارد. آب بندان ها همچنین زیستگاه میلیون ها پرنده مهاجر در فصول مختلف است.
● اهمیت حیاتی آب بندان ها در توسعه استان های شمالی
آب بندان ها یکی از منابع مهم تأمین آب برای اراضی شالیزاری است که به ازای هر هکتار آب بندان ۵ تا ۶ هکتار زمین شالیزاری آبیاری می شود. در این آب بندان ها پرورش ماهی شغل سودآوری است که بخشی از ساکنان شمال کشور به آن مبادرت می کنند.با توجه به این اطلاعات به نظر می رسد آب بندان ها در ایجاد اشتغال و درآمد برای روستاییان نقش مهمی ایفا می کند.
پراکنش نامنظم باران در استان های شمالی کشور موجب می شود تا در فصل تابستان که اغلب زمین های کشاورزی زیرکشت انواع محصولات است با کمبود رطوبت موجود در خاک مواجه شوند، شدت بالای تبخیر، تعرق و کمبود بارندگی سبب به هم خوردن تعادل رطوبتی خاک و گیاه می شود.
آب رودخانه ها و هرز آب ناشی از بارندگی در فصل های غیرکاشت از طریق کانال ها و پمپاژ به آب بندان ها هدایت شده و در فصل بهار و تابستان برای آبیاری مورد استفاده قرار می گیرد. با حداکثر بازدهی به ازای هر هکتار تا ۵ هکتار از اراضی شالیکاری مشروب می شود. مساحت کل آب بندان های استان های گلستان، مازندران و گیلان ۳۲ هزار و ۹۷۳ هکتار است که آب آبیاری ۸۱ هزار هکتار اراضی شالیزاری را تأمین می کند.
براساس اطلاعات به دست آمده مورخان ساخت آب بندان ها را به ۳ هزار سال پیش نسبت می دهند. اما بررسی ها نشان می دهد که تلاش برای ساخت آب بندان ها و ذخیره آب برای کشاورزی از حدود ۲۰۰ سال پیش بسیار جدی تر شده و حتی نام برخی از مناطق روستاها اکنون با کلمه آب بندان ترکیب شده است.
هم اکنون آب بندان های شمال کشور یکی از منابع تأمین کننده مواد پروتئینی بوده و سالانه علاوه بر تولید قابل ملاحظه آبزیان، تعداد کثیری از ساکنان شمال کشور به پرورش ماهی مشغول هستند.
به گفته مسئولان سازمان جهادکشاورزی در برخی سال ها میزان صید ماهیان گرمابی در آب بندان ها بیشتر از صید ماهیان در دریای خزر بوده است. برای مثال تنها در استان مازندران سهم تولید ماهیان پرورشی در آب بندان ها نسبت به ماهیان گرمابی استان ۸۲ درصد و نسبت به ماهیان گرمابی کل کشور حدود ۲۵ درصد است.
تولید ماهی در آب بندان های استان مازندران در سال ۱۳۸۶ بالغ بر ۲۴ هزار تن اعلام شده است. از سوی دیگر پوشش های گیاهی، مأمن مناسبی برای ایجاد پناهگاه و امنیت پرندگان و شرایط خوبی برای آشیانه سازی و زادآوری انواع پرندگان، پستانداران و گونه ای موجودات بی مهرگان آبزی است.مهندس ساعدی، رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی نیز بر اهمیت آب بندان ها برای تأمین آب کشاورزان و ایجاد اشتغال برای جوانان تأکید دارد.
وی می گوید: آب بندان ها یکی از اصلی ترین دلایل جلوگیری از مهاجرت جوانان روستایی به شهرها هستند. وقتی اشتغال پایدار در روستاها ایجاد شود دیگر آنان نیازی به ترک محل زندگیشان نمی بینند.وی از ضرورت اختصاص بودجه مستقل به آب بندان ها در برنامه آینده دولت خبر داد و گفت: تمام تلاشمان را انجام می دهیم تا از سال ۸۹ در برنامه پنجم توسعه ردیف مستقل بودجه ای برای این مکان ها درنظر بگیریم. به گفته این نماینده مجلس، هم اکنون ۶۶۵ قطعه آب بندان در شمال کشور وجود دارد که ۱۶۰ هزار هکتار از مساحت ۳ استان مازندران، گیلان و گلستان را دربرمی گیرد و سالانه ۳۶۱ میلیون لیتر آب ذخیره می کند.مهندس زنده رود، قائم مقام معاونت صنایع و امور زیربنایی نیز معتقد است: بیش از ۵۰ درصد از تولیدات کشاورزی مازندران به آب بندان ها ارتباط دارد. وی ضمن تأکید بر ساماندهی این مناطق برای استفاده بهینه، تحقق و پژوهش را در این زمینه لازم می داند.
مهندس زارع، مدیرکل تأمین آب و بهینه سازی مصرف استان نیز با اشاره به این که ۶۰ درصد از آب بندان های شمال کشور در استان مازندران واقع شده اند، می گوید، ۲/۵ درصد از خاک این استان را آب بندان تشکیل می دهد.مهندس شفقت، استاندار مازندران نیز در جلسه هم اندیشی، توسعه و بهسازی آب بندان ها خطر کم آبی در استان را جدی می داند.وی عقیده دارد: اگر ما مدیریت خوبی بر آب استان داشته باشیم، می توانیم علاوه بر تأمین محصولات کشاورزی موردنیاز کشور، قطب صادرات نیز باشیم.در یک جلسه نقش حیاتی آب برای کشاورزی ایجاب می کند تا منابع آب سطحی و زیرزمینی تا منطقه ای که به دلیل قابلیت های فراوان طبیعی عهده دار تولید قابل توجهی از محصولات کشاورزی است، از نظر کمی و کیفی کنترل شده و در بهره برداری بهینه از این منابع کوشش کافی به عمل آید. چرا که بیش از ۹۰ درصد آب های استان از دسترس خارج شده و اراضی در فصول زراعی با کمبود آب و کاهش راندمان بهره برداری در فصول غیرزراعی با معضل آبگرفتگی مواجه می شوند.
