ايـن «فـرا بنفـــش» که میگن يعـني چــه؟
http://www.bartarinha.ir/files/fa/ne.../18737_526.jpg
چند روزي است كه تب تابش اشعه فرابنفش، تهران را فرا گرفته است. از گوشه و كنار، توصيه‌هاي گوناگوني از ماندن در خانه گرفته تا تعطيلي استخرهاي روباز و استفاده از چتر، كلاه و كرم ضد‌آفتاب و... ارائه مي‌شود. گرماي هوا كم بود؛ حالا خطرناك شدن تابش آفتاب هم به آن اضافه شده! اما واقعا ماجرا از چه قرار است؟ اين «فرابنفش» كه مي‌گويند، يعني چه؟
مركز سنجش ازن موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران مي‌گويد ميزان پرتوپذيري اشعه فرابنفش معادل 9 بوده نه 11 و 12. وزارت بهداشت هم اعلام كرده كه «خطر بسيار زياد» است و نه «خطر بسيار شديد»!
البته اين داستان محدود به تهران هم نيست. ايران به‌دليل موقعيت جغرافيايي خود، در محدوده‌اي قرار دارد كه به نسبت تابش نور خورشيد به آن، به تابش عمودي نزديك‌تر است بنابراين ما هميشه در معرض تابش اشعه فرابنفش بوده و هستيم. شايعات بسيار، گرد و غبار امسال يا آلودگي هوا را مقصر دانسته‌اند اما واقعيت اين است كه به‌طور معمول، گرد و غبار و ذرات معلق در هوا باعث مي‌شوند تابش اشعه فرابنفشي كه به سطح زمين مي‌رسد كمتر شود. بنابراين، ماجراي تابش فرابنفش بسيار شديد امسال هيچ ربطي به گردو غبار و آلودگي هوا ندارد.
اما مگر چه اتفاقي افتاده است كه ناگهان وزارت بهداشت در شروع چله گرما و در روزهايي كه گرد و خاك، راه نفس همه را گرفته است از مردم مي‌خواهد به دليل خطرات تابش‌هاي خورشيدي، خانه‌نشين شوند؟ توصيه‌اي كه اين وزارتخانه حتي در روزهاي آلودگي هواي تهران هم نداشت.
در اصفهان چه خبر است؟
آن‌طور كه كارشناس دانشگاه مي‌گويد، اوضاع بحراني در لايه ازن ديده نشده كه روي تاثيرات اشعه فرابنفش تاثير بگذارد. زهرا شرعي‌پور مي‌گويد: «دستگاه اندازه‌گيري ازن ما تغيير محسوسي را نشان نمي‌دهد. در همين مورد با ايستگاه ازن‌سنج اصفهان هم تماس گرفتيم كه نشان داد تغييري در ازن وجود نداشته است.
آنها اشعه فرابنفش را هم اندازه‌گيري مي‌كنند كه گويا تغيير ناگهاني در روزهاي گذشته نداشته است».به گفته او مقايسه شرايط ازن و اشعه فرابنفش خورشيد با سال گذشته هم تغيير محسوسي را نشان نمي‌دهد: «مركز سنجش اصفهان، شاخص اشعه فرابنفش اين استان را 9 اعلام كرده است. البته در 2 ماه خرداد و تير، ممكن است حتي ميزان جذب پرتوهاي فرابنفش، بيش از 11 باشد.»
آمار چه مي‌گويد؟
اگر هميشه همين بوده، وزارت بهداشت چرا از مردم خواسته است از خانه‌ها خارج نشوند و حتي لباس مناسب بپوشند؟وزارت بهداشت و شركت كنترل كيفيت هواي تهران اوضاع را خطرناك مي‌دانند و مركز ژئوفيزيك آن را مانند سال‌هاي گذشته!به هر حال از آن‌جا كه ميزان تابش اشعه فرابنفش در هر زمان و مكان به عوامل مختلفي بستگي دارد، به‌نظر مي‌رسد در اين چند هفته همه شرايط در كنار هم به‌نحوي قرار گرفته‌اند كه ميزان تابش اشعه فرابنفش از 11 بالاتر رفته و در محدوده بسيار شديد جاي گرفته است. گزارش‌ها حاكي از رسيدن شاخص تابش اشعه فرابنفش در تهران به 7/12 است. ساير شهرهاي كشور هم از اين تابش بسيار شديد در امان نيستند و شاخص تابش اشعه فرابنفش در اغلب آنها به 10 يا بيشتر رسيده است. به همين دليل، تمام اقدامات لازم براي شاخص بالاتر از 11 را جدي بگيريد.
تابش اشعه فرابنفش، به دامنه موجي در گستره امواج الكترومغناطيس گفته مي‌شود كه دامنه طول‌موج آن كوتاه‌تر از نور مرئي است. بخش قابل‌توجهي از تابش‌هاي خورشيد در محدوده طول‌موج‌هاي كوتاه واقع شده كه به‌طور معمول پس از ورود به جو توسط گازهاي موجود در جو جذب مي‌شوند. يكي از اين تابش‌هاي خطرناك، تابش فرابنفش (Ultra Violet يا UV) است كه در محدوده بينايي ما قرار ندارد و نمي‌توانيم آن را ببينيم، به همين دليل آن را اشعه تاريك هم مي‌نامند.
فاكتور‌هاي موثر بر ميزان تابش اشعه فرابنفش به زمين
بيشترين ميزان تابش اشعه فرابنفش مربوط به زماني است كه نور خورشيد عمودتر به زمين مي‌تابد. برهمين اساس، 65 درصد تابش اشعه فرابنفش خورشيدي بين ساعت 10 صبح تا2بعدازظهر به زمين تابيده مي‌شود. برخي اين بازه زماني را بين ساعت 11 صبح تا 4 بعدازظهر مي‌دانند.
براساس اصل تابش عمودي نور خورشيد، ميزان تابش اشعه فرابنفش در استوا خيلي بيشتر از ساير عرض‌هاي جغرافيايي زمين است اما در قطب جنوب و كشورهايي مانند شيلي و نيوزلند، به‌دليل غلظت پايين مولكول‌هاي ازن كه به سوراخ لايه ازن معروف هستند، ميزان تابش فرابنفش خيلي بيشتر از حد طبيعي است.
لايه ازن مهم‌ترين سپر دفاعي زمين در برابر تابش اشعه فرابنفش است. ميزان ازن در زمان‌هاي مختلف سال و حتي در طول روز متفاوت است. همين امر باعث مي‌شود، ميزان متفاوتي از تابش اشعه فرابنفش به زمين برسد. سوراخ شدن ازن، دفاع در برابر تابش اشعه فرابنفش را با مشكلي جدي روبه‌رو كرده است.
بيشترين شدت تابش اشعه فرابنفش در فصل تابستان به‌خصوص ماه‌هاي خرداد و تير است، باز هم به اين‌دليل‌كه در تابستان، تابش نور خورشيد عمودي‌تر است. به علاوه آب‌وهواي مرطوب و وجود ابر در آسمان تا 50 درصد مي‌تواند از شدت تابش فرابنفش كم كند. كاهش رطوبت و نبود ابر در فصل تابستان هم دليل ديگري براي بالا رفتن ميزان تابش فرابنفش در اين فصل است.
هرچه ارتفاع از سطح دريا بيشتر باشد، ميزان گردو غبار و دود و ذرات معلق در هوا كمتر و در نتيجه ميزان تابش اشعه فرابنفش بيشتر مي‌شود. دامنه‌هاي كوهستاني در مناطقي مانند كشور ما كه نور خورشيد به آن به‌صورت مايل مي‌تابد، به تابش عمودي نور خورشيد كمك مي‌كنند. بنابراين مناطق كوهستاني با ارتفاع زياد بيشتر در معرض تابش اشعه فرابنفش قراردارند.
از پوست كودكان مراقبت كنيم
پوست نيمي از كودكان زير 2 سال جهان در معرض پرتوهاي فرابنفش دچار تغيير رنگ و تخريب مي‌شود. شانس ابتلاي اين كودكان به انواع سرطان‌هاي پوست 2 برابر كودكان ديگر خواهد بود.
تنها استفاده از ضدآفتاب‌ها كافي نيست. براي حفاظت از پوست و چشم‌ها در برابر پرتوهاي مخرب بايد اين نكات را رعايت كنيد:
- از لباس‌هايي با آستين‌هاي بلند، كلاه و عينك آفتابي استفاده كنيد.
- زماني كه به ساحل مي‌رويد يا براي كوهنوردي يا اسكي آماده مي‌شويد، به‌دليل انعكاس نور از محيط اطراف‌تان بايد بيشتر مراقب باشيد.
- از ساعت 10 صبح تا 4 بعدازظهر از خانه خارج نشويد يا از سايبان استفاده كنيد.
طبقه‌بندي تابش‌اشعه فرابنفش
هر نانومتر، يك ميلياردم متر است؛ هر چه طول‌موج كوتاه‌تر باشد، قدرت تابش بيشتر مي‌شود.
تابش UVC، در لايه استراتوسفر جو زمين توسط مولكول‌هاي اكسيژن جذب مي‌شود. در اثر اين جذب، مولكول‌هاي اكسيژن به 2 اتم اكسيژن شكسته مي‌شوند و مقداري گرما آزاد مي‌شود. اتم‌هاي اكسيژن آزادشده، خود با مولكول‌هاي 2 اتمي اكسيژن موجود تركيب مي‌شوند و مولكول‌هاي 3 اتمي ازن را مي‌سازند كه تشكيل‌دهنده لايه ازن هستند.
تقريبا تمام تابش UVC و تابش‌هاي كوتاه‌تر توسط اكسيژن موجود در لايه‌هاي بالايي جو زمين جذب مي‌شوند و به زمين نمي‌رسند. لايه ازني كه بدين‌ترتيب ساخته مي‌شود، به‌دليل وزن مولكولي تا ارتفاع 20-30 كيلومتري جو پايين مي‌آيد و درهمين ارتفاع گرفتار مي‌شود.
برخي دامنه‌ها از تابش‌هاي اشعه فرابنفش، اصطلاحا به «نور سياه» معروفند، زيرا به‌رغم مرئي نبودن، مي‌توانند بدون باقي‌گذاشتن هيچ اثر حرارتي يا سوختگي، (از آن نوعي كه باعث آفتاب‌سوختگي معمولي است، مانند سرخ شدن يا تاول پوست و پوسته‌پوسته شدن آن) تا اعماق زيادي در بافت‌ها نفوذ كرده و از پيري زودرس پوست گرفته تا تخريب ساختار DNA سلول‌ها و احتمالا در حالات پيشرفته، تا سرطاني كردن آن پيش بروند. هر چه طول‌موج كوتاه‌تر باشد، اشعه قوي‌تر است. پس، تابش نوع UVC از همه قوي‌تر است. اگر انسان براي مدتي در معرض اين اشعه قرار بگيرد، پوستش از بين مي‌رود. خوشبختانه لايه ازن مانند يك فيلتر اجازه نمي‌دهد كه اين اشعه به زمين برسد.
