محافظت از مغز در برابر ضربه
جام جم آنلاين: شايد از نظر بيشتر ما ضربات سر اگر باعث بيهوشي يا كما نشوند، خيلي مهم نيستند اما بد نيست بدانيد حتي ضربات به ظاهر ساده و بي‌اهميت هم مي‌توانند منجر به بيماري‌هاي روحي و جسمي متعددي شوند كه در بعضي از موارد بيمار تا پايان عمر از ناتواني‌هايي نظير صرع يا اختلالات رواني رنج مي‌برد.
http://www.jamejamonline.ir/Media/im...0850759701.jpg
به‌طور كلي آسيب مغزي در نتيجه برخورد ناگهاني و شديد سر با جسمي سخت پديد مي‌آيد كه مي‌تواند به صورت خفيف، متوسط يا شديد باشد.
در نوع خفيف آن شخص آسيب ديده هوشيار است و در برخي موارد ممكن است تنها براي چند ثانيه هوشياري خود را از دست دهد. در حالت متوسط و شديد شخص آسيب ديده دچار عدم هوشياري در مدت زمان طولاني‌تري مي‌شود.
فراموش نشود بسياري از ضرباتي كه در زمان وقوع حادثه علائم جدي ندارند، در سنين بالاتر مي‌توانند به بيماري‌هايي از قبيل سردرد و صرع منجر شوند.
به گفته پروفسور علي گرجي، استاد دانشگاه مونستر آلمان، ضربه به سر حتي به صورت خفيف مي‌تواند عوارض جبران‌ناپذيري به همراه داشته باشد و در واقع آسيب مغزي به دنبال ضربه به سر يكي از جدي‌ترين مشكلاتي است كه هر سال سلامت افراد بيشماري را به خطر مي‌اندازد.اين موضوع از نظر پروفسور گرجي آنقدر جدي است كه با وجودي كه حدود يك ماه پيش مصاحبه مفصل «جام‌جم» با ايشان منتشر شد اما باز هم از نظر اين چهره سرشناس جهاني در حوزه مغز و اعصاب، پرداختن به اين موضوع باعث مي‌شود مردم ديدگاه خود را نسبت به اين مساله و عواقب ان تغيير دهند و به اين ترتيب مي‌توان از بروز بسياري از اين ضربات پيشگيري كرد.
پروفسور گرجي با تاكيد بر اين نكته كه ضربه به سر يكي از دلايل عمده مرگ و معلوليت دائم بشمار مي‌آيد به عنوان نمونه به آمار ايالات متحده آمريكا اشاره مي‌كند كه نشان‌دهنده شيوع بالاي ضربه به سر است. براساس اين آمار به طور متوسط سالانه يك ميليون و 700 هزار نفر در اين كشور دچار ضربه به سر مي‌شوند كه از ميان آنها 52 هزار نفر جان خود را از دست مي‌دهند، 275 هزار نفر بستري مي‌شوند و يك ميليون و 563 هزار نفر در اورژانس تحت مداوا قرار مي‌گيرند.
متاسفانه با وجود تلاش‌هاي فراوان به منظور پيشگيري، ضربه به سر همچنان يكي از شايع‌ترين آسيب‌هايي است كه جان هزاران نفر را در سراسر جهان تهديد مي‌كند و علاوه بر مشكلات جسمي و رواني هزينه‌هاي بسياري به خانواده‌ها تحميل مي‌شود. به طوري كه طبق آمارهاي موجود، تنها در ايالات متحده آمريكا سالانه بالغ بر 70 ميليارد دلار به منظور درمان و پيشگيري هزينه مي‌شود.
تصادفات رانندگي مهم‌ترين عامل ضربه به سر در ايران
از مهم‌ترين علائم هشداردهنده پس از ضربه به سر مي‌توان به حالت تهوع و استفراغ، گيجي، سردرد، تاري ديد، از دست دادن تعادل، اختلال در خواب، مشكلات حافظه، وزوز گوش و خستگي اشاره كرد.به اعتقاد پروفسور گرجي چنانچه هر يك از اين علائم در فرد آسيب ديده مشاهده شد، فرد را بايد سريعا به مراكز درماني منتقل كرد. بنابراين فراموش نكنيد كه نبودن تورم و خونريزي بدين معنا نيست كه آسيب جدي نبوده است چرا كه عواقب و پيامدهاي اين ضربات به‌شدت و محل آسيب بستگي دارد.
از مهم‌ترين علل ضربه به سر به ترتيب مي‌توان به تصادفات رانندگي، سقوط از ارتفاع، درگيري فيزيكي، حوادث در حين كار، حوادث داخل منزل و حوادث حين ورزش اشاره كرد. البته به اعتقاد پروفسور گرجي مهم‌ترين عامل ضربه به سر در ايران، تصادفات رانندگي است كه سالانه بيش از 700 هزار نفر در تصادفات رانندگي مجروح و درصد بالايي ازآنها دچار ضربه به سر مي‌شوند. تعداد بسياري از آنها نيز به علت اين ضربات جان خود را از دست مي‌دهند.
تشنج، صرع، سردردهاي مداوم، خونريزي مغزي، عفونت مغزي، فراموشي، عقب ماندگي ذهني، مرگ مغزي، اختلالات خلقي ـ رواني و اختلالات هورموني از جمله پيامدهاي ضربه به سر هستند كه هريك از عوارض مي‌توانند تا پايان عمر همراه بيمار باقي بمانند و حتي با مصرف دارو و جراحي به‌طور كلي برطرف نخواهند شد.
بنابراين پيشگيري از بروز ضربات و درمان موثر و بموقع مصدومان مي‌تواند نقشي كليدي در زندگي فرد داشته باشد. كما اين كه در اغلب كشورهاي پيشرفته جابه‌جايي فرد آسيب ديده به بيمارستان توسط افراد متخصص و مجرب انجام مي‌گيرد.
در بسياري از موارد حمل غير صحيح مصدوم مي‌تواند به مرگ منجر شده يا مشكلات ثانويه‌اي از قبيل قطع نخاع و صدمات مغزي را براي بيمار به همراه داشته باشد.به‌طور معمول با معاينه دقيق مصدوم، گستردگي آسيب مشخص مي‌شود.
امكان دارد پس از معاينه و بررسي فرد توسط پزشك، فرد به خانه فرستاده شود، اما بايد يك فرد قابل اطمينان در كنار او بماند و مراقب بروز علائم باليني باشد. 24 ساعت اول پس از ضربه از نظر بروز علائم و عوارض جدي بسيار مهم است، اگرچه اين‌‌گونه علائم و عوارض ممكن است ديرتر (تا 6 ماه پس از آسيب) نيز ظاهر شوند.
راه‌هاي پيشگيري از وقوع فاجعه
متاسفانه به‌رغم پيشرفت‌هاي اخير در علوم اعصاب، همچنان هيچ درمان خاصي براي ضايعات مغزي نخاعي پس از ضربه وجود ندارد؛ چراكه بافت عصبي پس از آسيب ديدن قادر به بازسازي خود نيست. به همين دليل هم بهترين روش براي مقابله با ضربه مغزي پيشگيري از آن است. با رعايت كردن برخي قوانين ساده، مي‌توان احتمال وقوع آسيب‌هاي مغزي را به‌طور چشمگيري كاهش داد.
پروفسور گرجي يكي از راه‌هاي موثر در پيشگيري از بروز اين صدمات را انعكاس اطلاعاتي جامع و كاربردي از طريق رسانه‌هاي گروهي نظير راديو و تلويزيون، روزنامه‌ها و تابلوهاي تبليغاتي مي‌داند كه در بسياري از كشورهاي پيشرفته به عموم مردم داده مي‌شود.
وي همچنين تاكيد مي‌كند: با توجه به اين‌كه قشر آسيب‌پذيرتر در كشور ما كودكان هستند مي‌بايست آموزش مستمري به كودكان نيز داده شود. پيشنهاد مي‌شود تا يك واحد درسي با همين عنوان به ساير دروس اضافه شود.
اين درحالي است كه تحقيقات اوليه‌اي كه در مراكز تحقيقات علوم اعصاب رضوي و شفا انجام شده است نشان مي‌دهد در ايران هزينه درمان 20 هزار برابر بيشتر از هزينه آموزش است. طبق اين تحقيق سهم آموزش هر كودك 76 تومان برآورد شده است؛ اين در حالي است كه هزينه تحميلي سال‌هاي از دست رفته عمر ناشي از حوادث ترافيكي در ايران 373 ميليارد دلار است.
موسس مراكز تحقيقات علوم اعصاب رضوي و شفا، معتقد است بستن كمربند ايمني اصلي است كه بايد توسط تمام سرنشينان چه در صندلي‌هاي جلو و چه در صندلي‌هاي عقب خودرو اجرا شود. چرا كه استفاده از كمربند ايمني 50 درصد احتمال مرگ و مير سرنشينان جلوي ماشين و 25 درصد احتمال مرگ و مير را در ساير سرنشينان كاهش مي‌دهد.
در كودكان با قد كوتاه‌تر ازcm 140 نيز، استفاده از صندلي كودك قبل از بستن كمربند ايمني توصيه مي‌شود. صندلي كودك كمك مي‌كند تا كودك در ارتفاع بالاتري قرار گيرد تا كمربند ايمني به درستي بسته شود. صندلي كودك باعث كاهش بيش از 70درصد مرگ و مير در نوزادان و 54 درصد در كودكان يك تا 4 ساله مي‌شود.
به اعتقاد پروفسور گرجي اين والدين هستند كه در آموزش كودكان خود در بستن كمربند ايمني نقش بسزايي ايفا مي‌كنند. طبق آمارهاي موجود، بيش از 40درصد از كودكاني كه از كمربند ايمني استفاده نمي‌كنند، والدين آنها نيز از اين قانون تبعيت نمي‌كنند.در كنار اين موضوع رعايت سرعت مجاز هم از اصولي است كه نقش موثري در پيشگيري از صدمات و ضربات دارد.
چراكه سرعت بيشتر از حد مجاز بخصوص در مواقعي نظير لغزنده بودن جاده‌ها ناشي از بارندگي يكي از عوامل كاهش كنترل خودرو يا موتورسيكلت توسط راكب است كه منجر به افزايش ميزان مرگ و مير و ضربات مغزي مي‌شود. براي مثال خودرويي كه با سرعت 60 كيلومتر در ساعت در حال حركت است در مقايسه با خودرويي كه 50 كيلومتر در ساعت سرعت دارد، هنگام ترمز 8 متر مسافت بيشتري را طي مي‌كند تا متوقف شود.
در اين ميان به گفته پروفسور گرجي در ايران آزموني عملي كه جهت اخذ گواهينامه از متقاضيان گرفته مي‌شود با استانداردهاي جهاني بسيار فاصله دارد.
مواردي كه در آزمون عملي مورد سنجش قرار مي‌گيرد بيشتر روي مهارت‌هاي پارك، دور زدن و... تمركز دارد و اين در حالي است كه در كشورهاي پيشرفته بيشترين تمركز روي رعايت اصول ايمني در رانندگي از قبيل رعايت سرعت مجاز در رانندگي، استفاده از چراغ راهنما، رانندگي در بين خطوط و... است.همچنين ايران جزو معدود كشورهايي است كه تنها با انجام يك آزمون عملي اقدام به صدور گواهينامه موتور سواري مي‌كند.
اين در حالي است كه با توجه به آمار بالاي مرگ و مير موتورسواران در تصادفات، برگزاري دوره‌هاي آموزشي به صورت تئوري و عملي امري ضروري است.
استفاده از كلاه ايمني هم يكي از اصولي است كه براي پيشگيري از ضربات سر توصيه مي‌شود، هرچند بسياري از كلاه‌هاي ايمني موجود در كشورمان استاندارد نيستند. در واقع كلاه ايمني بايد هنگام ضربه بتواند قسمت اعظمي از فشار وارد شده به سر مصدوم را بگيرد. استفاده از كلاه ايمني هنگام موتورسواري احتمال بروز آسيب و جراحت را 69 درصد و ميزان مرگ و مير را 42درصد كاهش مي‌دهد.
اما در اين ميان شايد موضوعي كه كمتر مورد توجه ما قرار داشته باشد استفاده از روروئك براي كودكان است. چراكه به گفته پروفسور گرجي استفاده از روروئك در اغلب كشورهاي پيشرفته ممنوع شده است؛ زيرا 35 درصد از كودكاني كه در روروئك گذاشته مي‌شوند دچار ضربه به سر مي‌شوند كه ممكن است عوارض اين ضربات سال‌ها بعد نمايان شود. تحقيقات اخير در ايران نشان مي‌دهد، بسياري از كودكان زير 8 سال و برخي از كودكان بين 8 تا 10 سال توانايي كافي براي عبور از خيابان را به تنهايي ندارند؛ بنابراين بايد به صورت عملي به اين كودكان آموزش‌هاي لازم داده شود.
از موارد ديگري كه مي‌توان براي پيشگيري از عواقب ناشي از ضربات سر مورد توجه قرار داد رعايت اصول ايمني هنگام ورزش و ايمني در محيط كار هستند.در بعضي از ورزش‌ها مثل دوچرخه‌سواري، اسكيت، كشتي، بوكس، اسب‌سواري و اسكي استفاده از كلاه ايمني مخصوص ضروري است. هنگام دوچرخه سواري و اسكيت كه محبوبيت خاصي بين كودكان ايراني دارند، گذاشتن كلاه ايمني و محافظ‌هاي دست و پا بايد اجباري شود. همچنين كودكان بايد از كلاهي استفاده كنند تا جلوي ديد آنها گرفته نشود.
