روش روزمره نمونه برداري آب
استاندارد روش روزمره نمونهگيري آب
1 ـ هدف
هدف از ارائه اين دستورالعمل بيان و چگونگي روشهائي است كه مناسب نمونهگيري روزمره از آب جهت آزمونهاي تجزيه شيميائي , فيزيكي و ميكروبيولوژي ميباشد .
2 ـ دامنهكاربرد
2 ـ 1 ـ كاربرد اين روشها فقط در مقياس عمومي و براي آزمونهاي روزمره كنترلي در جهت شناخت تغييرات ويژگيها آب در رسيدن به حدود بحراني مناسب بوده و در موارد داوري و يا مورد خاص كه به دقت عمل بيشتري احتياج دارد بايد از استاندارد روش نمونهگيري آب ( استاندارد شماره 2347 ايران ) استفاده شود .
2 ـ 2 ـ با حذف سترون كردن ظروف نمونهگيري روشهاي نمونهگيري اين استاندارد در مورد آزمونهاي شيميائي و فيزيكي نيز بكار ميرود .
3 ـ نكات عمومي
3 ـ 1 ـ هدف از نمونهگيري بدست آوردن قسمت كوچكي از آب است كه نمايانگر خصوصيات واقعي منبع اصلي باشد و عوامل مهم آن عبارتند از :
نقاط نمونهگيري , زمان و تناوب نمونهگيري حفظ تركيبات نمونه تا لحظه آزمون
3 ـ 2 ـ در هر روش نمونهگيري قواعد زير بايد بكار رود .
الف ـ نمونهها بايد نمايانگر وضعيت موجود در نقطه نمونهگيري باشد .
ب ـ حجم نمونه بايد در حدي باشد كه تكرار آزمون به تعداد مورد نظر ميسر گردد .
ج ـ نمونهها بايد طبق روشي جمعآوري بستهبندي و حمل و نقل شود كه پيشبيني و مراقبتهاي لازم جهت عدم تغيير در تركيبات و خصوصيات ويژه آن تا مرحله اجراي آزمايش صورت پذيرد .
3 ـ 3 ـ نمونهها را بايد بطور معمول بدون جداكردن ذرات معلق برداشت و درصورتيكه آب موجود در منبع اصلي داراي مواد كلوئيدي و يا مواد معلق بهم پيوسته باشد . بايد نمونهها بطور نسبي نمايانگر اين مواد نيز باشد .
4 ـ ظروف حمل نمونه
اين ظروف بايد از نوع پلاستيك خشك ( پلياتيلن ) و يا شيشهاي باشد كه بدليل نشكن بودن ظروف پلياتيلن معمولا به نوع شيشهاي برتري دارد . ولي در مورد نمونههائي كه داراي تركيباتي مانند فسفر است در غلظتهاي بالا بايد از نوع شيشهاي استفاده نمود . ( نوع ظرف زمان نگهداري و شرايط آن در جدول شماره يك جهت هر آزمون بيان شده است .)
4 ـ 1 ـ ظروف پلياتيلن را در محلول 5 درصد يد در محلول 8درصد يدور پتاسيم بمدت يك هفته قرار دهيد تا بصورت غير فعال درآيد .
4 ـ 2 ـ ظروف شيشهاي را نيز بمدت 8 روز در محلول %5درصد اسيد فلوئوريك قرار دهيد .
4 ـ 3 ـ در جمعآوري نمونه براي آزمونهاي باكتريولوژي لازم است ظروف حمل نمونه در ابتدا سترون شده و سپس بكار رود . و اينگونه نمونهها بايد بفوريت مورد آزمون قرار گيرد و در غير اينصورت با قرار دادن نمونهها در محل تاريك و درون يخ مسائلي مانند تكثير و يا ازميان رفتن خصوصيات ميكروبيولوژي تا حدود 24 ساعت پس از جمعآوري بحداقل ميرسد .
ولي در هر صورت اولويت دارد تا شش ساعت اوليه آزمايش گردد .
4 ـ 4 ـ در هنگام نمونهگيري از آبهاي كلردار بايد چند قطره از محلول ده درصد تيوسولفات نيز به ظرف نمونهگيري اضافه نمود .
5 ـ روشهاي نمونهگيري
5 ـ 1 ـ روش نمونهگيري از آبهاي زير زميني
5 ـ 1 ـ 1 ـ وسائل مورد نياز
الف : بطري دهان گشاد شيشهاي و يا پلاستيكي ساخته شده از مواد غير سمي به حجم 200 تا 500 ميليليتر كه قبلا استريل شده و درپوش آن از نوع پيچي و يا توپي بوده و اين درپوش نيز بوسيله ورقه آلومينيومي و يا كاغذي ضخيم استريل پوشيده شده و بوسيله كش و يا نخ محكم ميشود .
ب : يخدان
5 ـ 1 ـ 2 ـ نمونهگيري از شير و يا پمپ آب
الف : بمنظور بدست آوردن يك نمونه نمايانگر خصوصيات اصلي منبع آب از شير و يا پمپ , جريان آب را بمدت يك تا دو دقيقه برقرار كنيد . ( لازمست در ابتدا بوسيله شعله گاز و يا چراغ الكلي محل خروج آب را حرارت داد )
ب : كاغذي محافظ و سرپوش بطري نمونهگيري را بطور يكجا با گرفتن كاغذ محافظ از روي بطري برداريد .
ج : بطري را تا حدود 3 الي 4 سانتيمتري لبه آن از آب پر كنيد .
د : سرپوش و كاغذ را بجاي خود گذاشته و پس از محكم كردن بطري را درون يخدان قرار دهيد .
5 ـ 1 ـ 3 ـ نمونهگيري از چشمه : مطابق روش فوق رفتار كرده و دهانه بطري را در زير آب چشمه در محلي كه آب آن بپائين ريخته ميشود بدقت طوري بگيرد كه مشابه برداشتن آب از شير باشد .
5 ـ 1 ـ 4 ـ نمونهگيري از چاههاي سرباز كمعمق :
الف : هنگام نمونهگيري از چاه و يا يك منبع سرباز كمعمق , در پوش بطري را طبق روش بيان شده قبلي برداشته و بطري را واژگونه طوري در آب فرو بريد كه در عمق 25 تا 40سانتيمتري سطح آب قرار گيرد .
ب : بطري را بآرامي طوري كج كنيد كه دهانه و گردن آن بسمت بالا قرار گيرد و در حين پرشدن از آب آنرا در جهت مخالف خود را بطور افقي حركت دهيد .
ج : چنانكه آب داراي جريان باشد , دهانه بطري را متستقيمأ در مقابل آب قرار دهيد .
د : بطري را از آب خارج كرده و مقداري از آب آنرا خالي نمائيد بطوريكه سطح آب به 3 الي 4 سانتيمتري لبه برسد .
ه : بطري نمونه را درون يخدان قرار دهيد .
5 ـ 2 ـ روش نمونهگيري از رودخانه , استخر , مرداب و پلاژ : جمعآوري نمونه معمولا از كنار منبع آب و يا از روي پل و يا كمك قايقهاي كوچك انجام ميگيرد و بدليل فاصله بين منبع آب و نمونهگير معمولا از وسايل مخصوص بايد استفاده شود .
5 ـ 2 ـ 1 ـ وسايل مورد نياز :
الف : بطري دهان گشاد شيشهاي و يا پلاستيكي با ويژگيهاي بيان شده در بند (5 ـ 1 ـ 1 ـ الف .)
ب : وسيله نمونهگيري 1
ج : يخدان :
5 ـ 2 ـ 2 ـ جمعآوري نمونه :
الف : چنانكه نمونهها به كمك قايق جمعآوري ميشود , آنرا جدا از جريان آب ايجاد شده در كنار قايق برداريد .
ب : پوشش محافظ و درپوش بطري را يكجا برداشته و با دقت بر روي سطح محكمي قرار دهيد .
ج : بطري نمونهگيري را در داخل وسيله نمونهبرداري بطور واژگون در حالي كه دهانه آن رو به پائين است بگذاريد .
د : وسيله نمونهگيري را عمود بر سطح آب نگاهداشته و بسرعت در عمق مورد نظر فرو بريد ( نيم متر , يك متر و يا1/5 متر ) سپس با كشيدن دسته وسيله نمونهگيري بطري را معكوس و نمونه را جمعآوري كنيد .
ه : وسيله نمونهگيري را از آب خارج و بطري را از درون آن برداشته و مقداري از آب آنرا خالي كنيد تا سطح آب درون بطري به 3 الي 4 سانتيمتري لبه برسد .
و : درپوش و پوشش محافظ را بجاي خود گذارده و پس از محكم كردن برچسب بزنيد .
ز : بطري نمونه را در يخدان قرار دهيد .
نمونهگيري از آبهاي عميق و درياچه .
روش مشروحه در زير مقدار 800 ميليليتر نمونه را با تفاوتهاي 5 متري و يا كمتر از عمق مورد نظر جمعآوري مينمايد كه در اين روش از يك قايق نسبتأ بزرگ بعنوان پايگاه نمونهگيري و كابل فلزي با طول كافي و يك جرثقيل براي انتقال نمونه استفاده ميشود .
وسايل مورد نياز :
الف : قايق مجهز به جرثقيل دستي و يا موتوري كه طول كابل را به متر مشخص نمايد ( يا كابل نشاندار باشد ) و كابل سيمي با قطر 0/25 سانتيمتر به بالا بسته به طول كابل كه در انتهاي آن يك وزنه 25 تا 50 كيلوگرمي آويزان است .
ب : حبابهاي استريليزه شده و شمارهدار به حجم يك ليتر
ج : نگهدارنده بطري
د : پمپ خلاء
ه : گيره لوله لاستيكي غير فنري
و: يخدان
جمعآوري نمونه :
الف : لنگر قايق را بياندازيد :
ب : نمونهگيري بايد در محلي انجام پذيرد كه آب آن قسمت بوسيله حركت قايق مفشوش نگرديده است .
ج : با بكار انداختن پمپ خلاء از طريق لوله لاستيكي پمپ انتهائي , حباب نمونهگيري را تا حد امكان تخليه كرده و سپس لوله لاستيكي را توسط گيره مسدود نمايند .
د : حباب نمونهگيري را در نگهدارنده آن قرار داده و وزنههاي كنترل كننده سربي و يا برنجي را وصل نمايند .
ه : حباب را به كابل متصل كرده و از كناره قايق به عمق موردنظر بفرستيد .
و : پس از طي زمان پنج دقيقه جهت تثبيت شرايط معمول در محل نمونهگيري وزنه كنترلي را رها نمائيد تا با برخورد به ماشه وزنههاي كنترل كننده حباب , باعث رهائي آن و در نتيجه چرخيدن و شكستن لوله شيشهاي ته بسته شده و لوله جمعآوري در فاصله 25 تا 35 سانتيمتري كابل شروع به جمعآوري نمونه نمايند .
ز : كابل را بسته به عمق مورد نمونهگيري پس از گذشت زمان پنج تا ده دقيقه جمعآوري كنيد .
ح : حباب نمونهگيري را از نگهدارنده جدا كرده و با گيره , لوله لاستيكي جمعآوري كننده نمونه را ببنديد .
ط : شماره حباب و عمق نمونهبرداري را ثبت كرده و حباب را در صندوق يخ قرار دهيد .
يادآوري : روشهاي نمونهگيري ديگري نيز وجود دارند كه اين عمل را در عمق موردنظر انجام ميدهند ولي نكته مشترك آنها باز شدن دريچه حباب و يا بطري نمونهگيري بروشهاي مختلف پس از رسيدن به عمق لازم ميباشد كه بدين طريق تنها آب در آن نقطه جمعآوري ميشود .
6 ـ برچسبگذاري
پس از جمعآوري نمونه بر روي بطري بايد بشرح زير برچسبگذاري شود :
6 ـ 1 ـ نام و نام خانوادگي نمونهگير :
6 ـ 2 ـ محل نمونهگيري ( باجزئيات در حدي كه با در دست داشتن اين مشخصات فرد ديگري نيز بتواند از همان نقطه نمونهگيري نمايد .
6 ـ 3 ـ درجه حرارت آب در نقطه نمونهگيري :
6 ـ 4 ـ زمان نمونهگيري ( ساعت , روز , ماه و سال )
6 ـ 5 ـ موادي كه براي نگهداري خصوصيات نمونه تا زمان آزمون به آن اضافه شده است .
