سرّ تأثیر نماز و روزه بر دعا

گفتاری از آیت الله مجتبی تهرانی

سرّ تأثیر نماز و روزه بر دعا

اینجا بحث این نیست كه نماز نسبت به دعا مقتضی درست می كند كه به اجابت برسد. در خودِ دعا مقتضی برای اجابت وجود دارد. نماز این مقتضی را یا تشدید می‎كند یا به فعلیت می‎رساند و یا به اجابت سرعت می‎دهد.[
ریشه كار چیست كه صوم و صلاه روی دعا اثر می گذارند؟ سرّ آن چیست؟ سرّش این‎ است كه این كارها، روح عبد را از نظر اتصال به ربّش تقویت می كند كه این اتصال به خدا اهمّ امور در دعا است؛ یعنی "انقطاع عَن غیر الله و اتصال بالله تعالی ". اخلاص در دعا مهم‎ترین مسأله برای مستجاب شدن دعا است.

"اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ نِدَائِی إِذَا نَادَیْتُكَ وَ اسْمَعْ دُعَائِی إِذَا دَعَوْتُكَ وَ أَقْبِلْ عَلَیَّ إِذَا نَاجَیْتُكَ
فَقَدْ هَرَبْتُ إِلَیْكَ وَ وَقَفْتُ بَیْنَ یَدَیْكَ "[1]
خدایا بر محمد و خاندانش درود فرست و صدایم را بشنو هنگامی كه تو را صدا می زنم؛ به دعایم گوش فرا ده، آن هنگام كه تو را می خوانم و رو به من فرما در آن زمان كه با تو نجوا می كنم. همانا من به سوی تو فرار كرده‌ام و در مقابل تو ایستاده-ام.

مروری بر مباحث گذشته
-----------------------------
بحث ما راجع به دعا بود و جلسه گذشته عرض كردم كه در باب دعا چند تقسیم بندی وجود دارد كه یكی از آن ها دعای مأثور و غیر مأثور است. دعای مأثور به این معنا است كه از ناحیه اولیای خدا قالب ریزی شده است و انسان نمی تواند در آن ها دخالت و تصرف كند. ما بعداً وارد این بحث می شویم و ادعیه ای را كه از ائمه و معصومین (صلوات الله علیهم اجمعین) وارد شده است، بررسی خواهیم كرد. ـ ان‌شاءالله ـ دعای غیرمأثور هم دعایی است كه انشا و قالب ریزی آن به عبد واگذار شده است. یعنی هركس می تواند خواسته هایش را در قالبی بریزد و از خدا تقاضا كند. این را می‌گوییم دعای غیرمأثور. بحث من در سال گذشته بر روی ادعیه غیرمأثوره متمركز بود.

این را هم عرض كردم كه این طور نیست كه دعای غیرمأثور به طور مطلق باشد و هیچ شرایطی نداشته باشد؛ بلكه دارای یك سری آداب و شرایطی است كه من در جلسات گذشته شاید در بیش از بیست جلسه اموری را نسبت به قالب های دعا و نوع تقاضاهایی كه بنده از خدا می خواهد مطرح كردم كه عبد باید آن شرایط را رعایت كند.

بررسی امور تأثیرگذار بر استجابت دعا
------------------------------------------
اما آنچه كه می خواستم به آن اشاره كنم این است كه ما به طور كلی در معارفمان به دستوراتی برخورد می كنیم كه از ناحیه اولیای خدا در باب دعا كردن صادر شده است و می بینیم كه این دستورات را در روابط گوناگون مطرح می‌كنند.[2] اولیاء خدا در این روایات اموری را در رابطه با دعا مطرح می كنند كه گویی بر روی دعا اثر دارند. اصل بحث من این است كه اثر این امور بر روی دعا چگونه اثری است؟[3]

تأثیر ماه مبارك رمضان بر دعا
-------------------------------
یك مثال می زنم برای اینكه سطح مطلب تقریباً تا حدودی عمومی شود. مثلاً در جلسه گذشته ما روایتی را مطرح كردیم كه دعا در ماه مبارك رمضان مستجاب است. این روایت مسأله "زمان " را در اینجا مطرح می كند. یعنی زمان روی دعا مؤثر است. یا در مسأله ضریب پاداش تلاوت قرآن نازل، یك آیه از آن اگر در این ماه خوانده شود، پاداش آن مساوق با تلاوت یك ختم قرآن در ماه‌های دیگر است. جلسه گذشته من این روایات را خواندم. هم نسبت به قرآن نازل داریم كه این ماه در پاداش آن بسیار تأثیر دارد، هم درباره قرآن صاعد -یعنی دعا- داریم كه این زمان خاص، تأثیرگذار است. قرآن سخن ربّ با عبد است و دعا سخن عبد با ربّ است. در این قرآن صاعد هم دوباره می‌بینیم كه همین زمان، مؤثر است و دعا در این ماه مستجاب می شود.

تأثیر زمان و مكان بر دعا
--------------------------
بحث من به صورت كلی است. یك وقت بحث "زمان " مطرح است، یك وقت بحث "مكان " است كه بر روی دعا تأثیر می گذارد؛ مثل مسجد، حرم های مطهره ائمه(علیهم السلام) و حرم و حائر حسینی (علیه السلام).[4] بعد هم می‌بینیم كه یك سنخ اعمال را هم مطرح می‎كنند كه مثلاً اگر قبل از دعا انجام شود، روی دعا اثر می‎گذارد. حالا من سرآمد اعمال را مطرح می‎كنم، روایاتِ آن را هم مطرح می‎كنم. بحث در این است كه این امور بر روی دعا اثر دارد. این یعنی چه؟

تأثیر نماز و روزه بر دعا
-------------------------
من دو عمل را كه بخصوص در ماه مبارك رمضان بیشتر مورد ابتلاء ما هست، مطرح می‎كنم. ما در روایات بسیار داریم كه كسی كه حاجتی دارد، اگر نماز بخواند و در نماز یا بعد از نماز دعا كند، دعایش مستجاب است.

- طهارت و نماز
این روایت را شاید من قبلاً خوانده باشم. دیلمی این روایت را در ارشاد القلوب نقل می‎كنند كه پیغمبر اكرم (صلّی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: "یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى مَنْ أَحْدَثَ وَ لَمْ یَتَوَضَّأْ فَقَدْ جَفَانِی وَ مَنْ أَحْدَثَ وَ تَوَضَّأَ وَ لَمْ یُصَلِّ رَكْعَتَیْنِ فَقَدْ جَفَانِی وَ مَنْ أَحْدَثَ وَ تَوَضَّأَ وَ صَلَّى رَكْعَتَیْنِ وَ دَعَانِی وَ لَمْ أُجِبْهُ فِیمَا سَأَلَنِی مِنْ أَمْرِ دِینِهِ وَ دُنْیَاهُ فَقَدْ جَفَوْتُهُ وَ لَسْتُ بِرَبٍّ جَافٍ "؛[5] خداوند فرموده است اگر كسی مُحدِث شود و وضو نگیرد، به من جفا كرده است؛ اگر مُحدِث شد و وضو گرفت ولی دو ركعت نماز نخواند و دعا نكرد و از من چیزی نخواست، به من جفا كرده است؛ اگر كسی وضو گرفت و نماز خواند و از من چیزی درخواست كرد و من به او عطا نكردم، من به او جفا كردم. -حالا درخواست او می خواهد امر دینی باشد یا امر دنیایی باشد؛ هرچه باشد، باشد- اگر من به او عطا نكنم به او جفا كرده‎ام و من هم پروردگاری جفاكار نیستم. در این روایت نماز را مطرح می‎كند.

- نماز و حمد و ثنای الهی
یك روایتی از امام صادق (علیه السلام) است كه حضرت فرمود: "إِذَا كَانَتْ لَكَ حَاجَةٌ فَتَوَضَّأْ وَ صَلِّ رَكْعَتَیْنِ ثُمَّ احْمَدِ اللَّهَ وَ أَثْنِ عَلَیْهِ وَ اذْكُرْ مِنْ آلَائِهِ ثُمَّ ادْعُ بِمَا تُحِبُّ ".[6] اگر حاجتی داشتی وضو بگیر و دو ركعت نماز بخوان و حمد و ثنای الهی را به جا آور، نعمت های خداوند را یادآور شو و بعد، از خدا تقاضا كن. در این صورت دعایت به اجابت می رسد.

- نمازهای واجب
عرض كردم در این باب روایات زیاد داریم. در یك روایتی از پیغمبر اكرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم) است كه حضرت فرمود: "مَنْ أَدَّى فَرِیضَةً فَلَهُ عِنْدَ اللَّهِ دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَ ".[7] اگر كسی نماز واجبی را بخواند، نزد خداوند یك دعای مستجاب دارد. گویی از خدا به اندازه یك دعای مستجاب طلبكار می شود.

- نماز حاجت در مصلّای خانه
این روایت را خوب دقت كنید! روایت از امام ششم (علیه السلام) است كه به مِسمَع می‎گوید: "یَا مِسْمَعُ مَا یَمْنَعُ أَحَدَكُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیَا أَنْ یَتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدْخُلَ مَسْجِدَهُ وَ یَرْكَعَ رَكْعَتَیْنِ فَیَدْعُوَ اللَّهَ فِیهِمَا أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة ".[8] حضرت به مِسمَع می فرماید چه مانعی وجود دارد كه وقتی شما یك ناراحتی و گرفتاری دنیوی پیدا كردید، بروید وضو بگیرید و بروید در محلی كه معمولاً در آنجا نماز می‎خوانید، آنجا دو ركعت نماز بخوانید و بعد در نمازتان از خدا بخواهید كه خدا این گرفتاری تان را برطرف كند؟! آیا نشنیده‎ای كه خداوند در قرآن می گوید: "وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة "[9].

معنای كمك گرفتن از نماز و روزه
-------------------------------------
در این روایت از نظر طلبگی مفسّر تمام روایاتی است كه در باب دعا وارد شده و می‌فرماید "نماز بخوان، بعد دعا كن ". این روایت، مفسّر تمام آن ها است. من این ها را پشت سر هم و به ترتیب خواندم تا آن‎هایی كه اهل فضلند، دقت كنند. این روایت، مفسّر آن روایت‎ها است.[10] اینجا دارد: "إِستَعینوا " إستعینوا از "عون " به معنی كمك است. عون و اعانه، یعنی "كمك كردن " و إستعانت یعنی "كمك گرفتن ". "اِسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة " یعنی از نماز و روزه كمك بگیرید. حضرت این را كجا می فرماید؟ در آن‎جایی كه می‎خواهی دعا كنی و باید تیر دعای تو به هدف استجابت بخورد، می گوید این‎جا از نماز كمك بگیر.

معنای كمك گرفتن چیست؟ معنایش این است كه مثلاً من كاری را می خواهم انجام بدهم و اینجا به تنهایی نمی‎توانم موفق شوم. یعنی آن كاری كه می‎خواهم انجام دهم، بُرد و كاربرد دارد، اما من را به مقصد و هدفی كه می‎خواهم نمی‎رساند. لذا باید از یك چیز دیگری كمك بگیرم تا كاربرد آن تأمین شود. باید برای اینكه به هدف برسم، كمك بگیرم. معنای "إستعینوا " این است. از صبر و نماز برای اینكه دعایت به اجابت برسد، كمك بگیر.

نقش نماز و روزه در تشدید مقتضی، به فعلیت رساندن یا تسریع اجابت دعا
----------------------------------------------------------------------------------
اینجا بحث این نیست كه نماز نسبت به دعا مقتضی درست می كند كه به اجابت برسد. در خودِ دعا مقتضی برای اجابت وجود دارد. نماز این مقتضی را یا تشدید می‎كند یا به فعلیت می‎رساند و یا به اجابت سرعت می‎دهد.[11] یكی از این سه مورد است. خود دعا مستقلاً كاربرد دارد. دعا كاربرد دارد، اما این امور كمك هستند برای دعا؛ یا برای اینكه مقتضی را تشدید كنند، یا به فعلیت برسانند و یا سرعت در اجابت ایجاد كنند. جمع بین تمام روایات و آیاتی كه ما در این باب داریم این است كه من عرض كردم. آن‌وقت در این‎جا حضرت می گوید كه از نماز كمك بگیر! یعنی در خودِ دعا مقتضی به اجابت رسیدن هست. اما از نماز كمك بگیر. این‌ها كمكند.

روزه، مصداق بارز صبر
--------------------------
در باب صبر هم در ذیل همین آیه شریفه ما روایات بسیاری داریم؛ نه یكی دو مورد. روایات زیادی هست كه مراد از صبر همان صوم و روزه است. روایت از امام هفتم (علیه السلام) است كه: "الصَّبْرُ الصَّوْمُ إِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ الشِّدَّةُ أَوِ النَّازِلَةُ فَلْیَصُمْ إنَّ اللَّهُ یَقُولُ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ ".[12] یا امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: "الصَّبْرُ الصِّیَامُ ".[13] و یا در روایت دیگری دارد: "إِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ النَّازِلَةُ وَ الشَّدِیدَةُ فَلْیَصُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ یَعْنِی الصِّیَامُ ".[14] روایت متعددی هست، آن هایی كه اهل این مباحث هستند، بروند و در این روایات دقت كنند. این روایات می‌گوید از روزه و نماز كمك بگیر. دعا كاربرد دارد، اما عواملی هستند كه در تقویت مقتضی، یا به فعلیت رساندن، یا تسریع در اجابت بر روی دعا اثر می گذارند.

سرّ دعاهای بعد از نماز
---------------------------
من اوّل این دو عمل را مطرح كردم كه شما نگاه كنید به آدابی كه راجع به ماه مبارك رمضان هست، ببینید اوّلین دعاهایی كه مخصوص این ماه وارد شده است، دعاهای بعد از نماز است. "اللّهُمَّ ارزُقنِی حَجَّ بَیتِكَ الحَرَام... "، "یا عَلِی ُّیا عَظِیمُ یا غَفُورُ یا رَحیم... "، "اللَّهُمَّ أدخِل عَلَی أهلِ القُبُورِ السُّرُور... "؛ این دعاها همه، برای بعد از نماز است؛ آن هم در ماه رمضان كه انسان روزه است. دقیقاً همه این‎ها حساب شده است. چون كاربرد دعا با نماز و روزه بیشتر است. هم روزه كاربرد دارد، هم نماز و هم ایام این ماه كاربرد دارد و همه این عوامل در مستجاب شدن دعا كمك می‎كنند. همه این‎ها كمك می كنند كه دعا به مقصد و هدف اجابت برسد.[15]

سرّ تأثیر نماز و روزه بر دعا
------------------------------
اما ریشه كار چیست كه صوم و صلاه روی دعا اثر می گذارند؟ سرّ آن چیست؟ من فقط یك اشاره كنم و بگذرم؛ جلسه گذشته هم گفتم كه سرّش این‎ است كه این كارها، روح عبد را از نظر اتصال به ربّش تقویت می كند كه این اتصال به خدا اهمّ امور در دعا است؛ یعنی "انقطاع عَن غیر الله و اتصال بالله تعالی ". اخلاص در دعا مهم‎ترین مسأله برای مستجاب شدن دعا است. اینكه می‎گوید از روزه كمك بگیر، از نماز كمك بگیر، كمك آن ها چیست؟ كمك آنها این است كه انسان را بیشتر به خدا متوجه می‎كند. لذا درخواستی كه می‎خواهی بكنی، با نماز و روزه محكمش كن تا خالص‎تر شود و قوی‎تر شود. این كار برای این است.

چون مطلبم كلّی بود، می‎خواستم این را عرض كنم كه این عواملی كه در بحث دعا وارد شده است -چه زمانی، چه مكانی، چه عملی- این ها همه جنبه های كمكی دارند. خود دعا كاربرد دارد، اما من و تو ناقصیم و اگر یك انسان كامل دعا كند، ردخور ندارد و حتماً مستجاب می‎شود.


_________________________________________
پی نوشت:

[1]. بحارالأنوار 91 96
[2]. ما در مأثوره هم حتی می بینیم كه ادعیه موقته و غیرموقته داریم. موقته هم روزانه، شبانه و ماهانه دارد كه بعداً باید جداگانه بحث كنیم.
[3]. اصل بحث من همین است. بعداًوارد جزئیات آن می‎شوم. من امشب یك طرحی را می خواهم بریزم كه ـ ان‌شاءالله ـ جلسه آینده تعقیبش كنیم.
[4]. بعداً می رسم و همه این‌ها را جداگانه بحث می‎كنم، چون این ها هر كدام بحث جداگانه‎ای برای خودش دارد. من امشب دارم مطالب را به صورت كلی می‎گویم، می‎خواهم یك بحث كلی مطرح كنم و بعد سراغ مصادیق بروم.
[5]. وسائل‏الشیعة 1 382
[6]. وسائل‏الشیعة 8 132
[7]. وسائل‏الشیعة 6 432
[8]. مستدرك‏الوسائل 6 319
[9]. سوره بقره، آیه 45
[10]. یك روایت دیگر هم داریم كه الآن اشاره نمی‎كنم.
[11]. من این ها را می گویم، چون این حرف ها می خواهد بماند.
[12]. بحارالأنوار 93 254
[13]. وسائل‏الشیعة 10 407
[14]. الكافی 4 63
[15]. بحث "صوم از مصادیق صبر است " را من متوجه می شوم نه اینكه متوجه نمی شوم. ولی الآن این موضوع بحث من نیست.
منبع : فارس