مزیتهای نسبی ایران در زمینه گیاهان داروئی
مزیتهای نسبی ایران در زمینه گیاهان داروئی
-قدمت یكهزار ساله طب سنتی، وجود حكمای نامی در تاریخ طب ایران، تمدن و فرهنگ غنی ایران و جایگاه ویژه آن در مبانی طب اروپا و امریكا
-از نظر اكولوژیكی و اقالیم جهانی، 11 اقلیم از 13 اقلیم و شرایط آب و هوایی جهان را بخود اختصاص داده، در نتیجه تنوع آب و هوایی را شامل گردیده است.
-اختلاف دما بین سردترین و گرمترین نقاط حدود 40 تا 45 در جه سانتیگراد
-دارای حدود 300 روز آفتابی
-به تبع تنوع آب وهوائی، تنوع و فراوانی جوامع گیاهی به تعداد 10000-7500 گونه (معادل 2 تا 3 برابر گیاهان تمام قاره اروپا)
-از نظر تنوع گونه‌ای با خواص متعدد داروئی و ارزش صنعتی در زمره مهمترین كشورهای دنیاست. این گونه ها در عرصه‌های منابع طبیعی (بانك ژن طبیعت) وجود داشته و قابل الگو برداری است.
تعداد قابل توجهی از گونه‌ها در زمینهای كم بهره، محصول كافی تولید می‌كنند. باتوجه به روند كم آبی در كشور با تغییر الگوی كشت و به منظور افزایش بهره‌وری از منابع آب و خاك، بعنوان محصولات جایگزین قابل كشت می‌باشند (تعمیم كشت در اراضی كم بازده (كم بهره) و درجه 2 و 3 از نظر حاصلخیزی).
-مواد مؤثره گیاهان (متابولیت های ثانویه) نتیجه محتوم تنشهاست. فرآورده‌های حاصل از گیاهان برخلاف محصولات كشاورزی كه در اثر تنش خسارت می‌بینند، تحت تنش تولید شیمیایی بیشتر و بازدهی اقتصادی بهتر خواهند داشت.
-بسیاری از مواد مؤثره گیاهی مورد نیاز از منابع غنی گیاهی كشور قابل تولید می‌باشد كه درآمد اقتصادی قابل توجه عاید می‌نمایند.
-تحقیقات انجام شده در كشور نشان میدهد كه با كشت گیاهان دارویی مختلف در نقاط مناسب و مستعد دستیابی به مواد مؤثره به میزانی خواهد بود كه در هیچ كجای دنیا یافت نمی‌شود.
-كشت سنبل‌الطیب در نقاط مستعد كشور با عملكرد 2 تن ریشه خشك در هكتار با بالاترین تركیبات ایروئیدی و ترپنی.
-كشت بابونه با تولید یك تن گل خشك در هكتار و 14 % كامازولین در اسانس آن
-در كشت آویشن باغی از سال سوم به بعد، مقدار تیمول به بالاترین مقدار خود می‌رسد كه تاكنون گزارش نشده است.
-مارتیغال كشت شده در ایران بالاترین مقدار سیلی بین و سیلی مارین را دارد.
-رازیانه كشت شده در ایران بیشترین عملكرد دانه و بیشترین مقدا ر اسانس و آنتول را دارد.
-كشت سرخارگل كه اخیراً وارد فلور ایران شده مناسب‌ترین كمیت و كیفیت مواد مؤثره را دارد.
-باریجه خراسان دارای بیشترین میزان اسانس (20%) و بیش از دو برابر استاندارد و مقادیر ذكر شده در منابع.
وضعیت گیاهان داروئی و داروهای گیاهی در ایران
كشور ما علیرغم مزیتهای نسبی اشاره شده و امكان تولید متابولیت‌های داروئی ویژه و گرانبها كه می‌تواند علاوه بر تأمین مواد اولیه داروئی، یكی از مهمترین منابع صادرات غیرنفتی و تأمین ارز محسوب گردد، با محدودیت‌ها و مشكلات ذیل مواجه است:
1-سالانه 400 تا 600 میلیون دلار از بودجه عمومی كشور صرف پرداخت یارانه برای تأمین داروهای مورد نیاز می‌شود. (در حال حاضر ایران از نظر مواد اولیه داروئی بصورت 100% وابسته است).
2-متأسفانه در حال حاضر عمده گیاهان دارویی و محصولات فرعی صادراتی و یا مصرفی در داخل از جنگلها و مراتع برداشت میگردد كه ادامه این روند و بهره‌برداری بی‌رویه وغیر اصولی منجر به تخریب و انهدام گونه‌ها خواهد شد.
3-شیرابه و محصولات تولیدی از مراتع بصورت خام و بدون فرآوری و با قیمت نازل به كشورهای مختلف صادر میگردد.
4-بعلاوه برداشت گیاهان دارویی از طبیعت بعلت: نابودی و انهدام ژرم پلاسم و تخریب و فرسایش شدید ژنتیكی گونه‌ها، تفرق شدید در میزان مواد مؤثره گیاهان مراتع، ناچیز بودن و بعضاً نبود ماده مؤثره لازم و كافی در بعضی گیاهان مرتعی مورد برداشت، هزینه بالای برداشت و عدم توجیه اقتصادی بسیاری ازمحصولات و فرآورده‌های مرتعی بعلت پراكندگی زیاد و تراكم كم آنها و نهایتاً جوابگو نبودن گیاهان دارویی مراتع برای صنایع داروسازی مقرون به صرفه نمی‌باشد.
5-در حال حاضر تعداد حدود 72 شركت تولیدی و كشت و صنعت و 16 لابراتوار در ارتباط با تولید و فرآوری گیاهان داروئی (تهیه اسانس، عصاره، افشره، عرقیات، رنگهای گیاهی و سایر بسته‌بندیهای داروئی بصورت قرص، دراژه، پودر، گرانول،كرم، پماد، شربت و مایعات دیگر) فعال هستند و تعداد 80 قلم‌داروی گیاهی با مواد مؤثره استاندارد (مورد تأیید وزارت بهداشت) وارد بازار داروئی گردیده است كه متأسفانه بعلت عدم حمایت دولت (فاقد ارز حمایتی) از قیمت تمام شده بالائی در مقایسه با داروهای شیمیایی برخوردار بوده و تحت پوشش بیمه نیز قرار ندارد.
6-سطح زیركشت گیاهان داروئی (برای 60 گونه) در كشور حدود 50 تا 70 هزار هكتار می‌باشد و میزان تولید بطور متوسط حدود 40 هزار تن می‌باشد. این مقدار تولید نه تنها ارزش صادرات ندارد، بلكه در تأمین نیازهای داخل كشور نیز بسیار ناچیز است.
7-در حال حاضر مقدار صادرات فرآورده‌های گیاهی بالغ بر 25 هزارتن وارزش صادرات حدود 20 میلیون دلار می‌باشد. بنابراین تولید و فرآوری گیاهان داروئی در كشور مراحل اولیه را طی می كند و سهم بسیار ناچیزی در بازار جهانی دارد.
