گل و گلاب گیری

استاندارداسانس طبيعي گل سرخ محمدي

ويژگيها

1- هدف

هدف از تدوين اين استاندارد تعيين ويژگيها ، بسته بندي ، نشانه گذاري ، نمونه برداري و روشهاي آزمون اسانس طبيعي گل سرخ محمدي مي باشد.

2- دامنه كاربرد

اين استاندارد در مورد اسانس طبيعي گل سرخ محمدي منطقه كاشان كه به مصارف خوراكي ، بهداشتي ، و داروئي مي رسد كاربرد دارد.

3- تعريف

اسانس طبيعي گل سرخ محمدي

اسانس طبيعي گل سرخ محمدي از تقطير گل سرخ محمدي (رزداماسنا) از تيره گل سرخيان با آب به دست مي آيد.

4- ويژگيها

4-1- ويژگيهاي فيزيكي

4-1-1- وضعيت ظاهري

اسانس طبيعي گل سرخ محمدي بايد به صورت مايع يا كم و بيش متبلور باشد.

4-1-2- رنگ

اسانس طبيعي گل سرخ محمدي بايد زرد روشن يا زرد مايل به سبز باشد.

4-1-3- بو

اسانس طبيعي گل سرخ محمدي بايد داراي بوي ويژه گل سرخ محمدي باشد.

4-1-4- طعم

اسانس طبيعي گل سرخ محمدي بايد داراي طعم ويژه گل سرخ محمدي باشد.

4-1-5- وزن مخصوص نسبي اسانس طبيعي گل سرخ محمدي در30 درجه س به 15 درجه س بايد حداقل 830% و حداكثر863% باشد.

4-1-6- ضريب شكست نوري (در 30 درجه س )

ضريب شكست نوري اسانس طبيعي گل سرخ محمدي در30 درجه س بايد حداقل 4540/1 و حداكثر 4600/1 باشد.

4-1-7- چرخش نوري (در 30 درجه س )

چرخش نوري اسانس طبيعي گل سرخ محمدي در 30 درجه س بايد بين 5- درجه و 2- درجه باشد.

4-1-8- نقطه انجماد

نقطه انجماد اسانس طبيعي گل سرخ محمدي بايد حدود 19 درجه س باشد.

4-1-9- نقطه اشتعال

نقطه اشتعال اسانس طبيعي گل سرخ محمدي بالاتر از 80 درجه س مي باشد. (فقط جنبه آگاهي دهنده دارد).

4-2- ويژگيهاي شيميائي

عدد استري طبيعي گل سرخ محمدي بايد حداقل 7 و حداكثر 8 باشد.

4-2-2- عدد استري بعد از استيله شدن

عدد استري اسانس طبيعي گل سرخ محمدي بعد از استيله شدن بايد حداقل 135، برابر با 40 درصد جرمي الكلها برحسب سيترونلول و حداكثر 160 برابر با 48 درصد جرمي الكلها برحسب سيترونلول باشد.

4-2-3- نموداركروماتوگرافي

نمودار كروماتوگرافي اسانس طبيعي گل سرخ محمدي شامل مواد عمده زير مي باشد . (با كمينه درصدهاي زير)

سيترونلول 30

نرول5/0

ژرانيول5

فنيل اتيل الكل5/1

براي محاسبه نسبت اجزاء فوق ، جمع سطوح تمام منحني ها تعيين گرديده و ضريب هاي پاسخ يكسان در نظرگرفته شده است .(پيوست الف ضميمه مي باشد)



5-بسته بندی

5-1- ظرفهای اسانس طبیعی گل سرخ محمدی باید سالم ، نو ، تمیز و خشک و نسبت به نور و هوا غیر قابل نفوذ باشد و باعث تغییر کیفیت ، ترکیب و بوی اسانس نشود.

5-2- جنس ظرفها می تواند از فلز ، شیشه و پلاستیک باشد.

5-2-1- ظروفهای فلزی (از قبیل بشکه ، ظروف استوانه ای و قوطی) می توانند از جنس آهن و آلومینیوم باشد.

5-2-1-1- ظروفهای آهنی باید با قلع با یک لایه مقاوم لاک یا لعاب چینی پوشانده شده باشد.

5-2-2- ظروفهای شیشه ای

ظروفهای شیشه ای باید در برابر نور و شکسته شدن محافظت شوند.

5-2-3- ظروفهای پلاستیکی

جنس ظروفهای پلاستیکی باید روی اسانس گل سرخ محمدی بی اثر باشد.

5-3- شکل ظرفها

شکل ظرفها می تواند بصورت استوانه ، چلیک ،بطری و قوطی باشد.

5-4- گنجایش ظروفها:

گنجایش ظرفها می تواند تا 100 لیتر باشد مگر اینکه خریدار و فروشنده روی گنجایش بیشتری توافق کنند.

5-5- پرکردن ظرفها:

دربندی ظرفها می تواند با چوب پنبه ، شیشه یا هر ماده مناسب دیگری انجام گیرد درصورتیکه در پوش از نوع شیشه ای نباشد . سطح تماس در (پوشش آن ) با اسانس باید از قلع ، آلومینیوم یا هر ماده دیگری که اثری بر محصول نداشته باشد، انتخاب گردد.

درظرفهای فلزی باید بوسیله واشرها و حلقه هائی بخوبی مسدود شوند و درپوش و گردن ظرفها باید دارای حلقه هائی باشدکه بتوان سیم مهرکردن را از آن عبور داد. مهر و موم کردن ظرفها باید طوری باشد که تغییر دادن محتویات بسته مقدور نباشد.



6- نشانه گذاری

روی هر بسته نشانه های زیر باید بطور خوانا و پاک نشدنی و به زبان فارسی و در صورت صدور به زبان انگلیسی یا زبان کشور خریدار چاپ و یا برچسب گردد.

- نام کالا (اسانس طبیعی گل سرخ محمدی منطقه کاشان)

- نام تجاری (در صورت وجود)

- روش تولید (تقطیر با آب ، تقطیر با بخار آب – استخراج با حلال در ...)

- وزن خالص ، وزن ناخالص

- درصد جرمی الکل ها برحسب سیترونلول

- شرایط نگهداری

- نام و نشانی تولید کننده و یا صادر کننده

- پروانه ساخت وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی

-سری ساخت

- تاریخ تولید و انقضای مصرف

7- نمونه برداری

نمونه برداری اسانس طبیعی گل سرخ محمدی به عواملی از قبیل شمار و گنجایش ظرفهای موجود در بهر و وجود اجزاء طبیعی فراورده و ناخالصی های جدا شده بستگی دارد.

بنابراین نمونه برداری باید توسط افراد مجربی انجام گیرد تا بتوانند در موارد پیش بینی نشده از عهده نمونه برداری برآیند.

7-1- وسائل نمونه برداری :

7-1-1- همزن

7-1-2- سرنگ

7-1-3- لوله نمونه برداری

7-1-4- نمونه برداری عمقی

7-1-5- نمونه برداری طبقاتی

7-1-6- درپوش

7-1-7- پمپ

7-1-8- سینون

7-2- ظرفهای ویژه نمونه ها :

این ظرفها باید از جنس شیشه بوده و در برابر نفوذ نور و شکستگی محافظت گردند.

گنجایش ظرفها باید حداقل حدود 30 میل لیتر باشد بطوریکه پس از ریختن نمونه در آن حدود 5 تا 10 درصد آن خالی بماند و دهانه آن با چوب پنبه ای که یک ورقه قلع و یا کاغذ پارچمن پوشانده و غیر قابل نفوذ شده است ، بسته شود. کلیه وسایل مورد نیاز جهت نمونه برداری بند های 7-1 و 7-2 قبل از استفاده باید شسته و خنک شوند و در صورت امکان از نوع استاندارد شده آنها استفاده گردد.

7-3- روش کار

7-3-1- بازرسی :اولین عملی که در نمونه برداری باید انجام گیرد بازرسی از محموله می باشد شکل فیزیکی اسانس طبیعی گل سرخ محمدی می تواند یکی از حالات زیر ....

- مایع : از 25 درجه سلسیوس به بالا بصورت مایع می باشد .

- جامد : از 20 درجه سلسیوس به پائین بصورت جامد می باشد.

لازم است محتویات ظرفها را در دمای 25 در جه سلسیوس به بالا از نظر شکل ظاهری و یکنواختی و نیز از نظر وجود مواد جامد و سایر ناخالصی ها مورد بررسی قرار داد که به دلیل شکل و رنگ ظرف این عمل بدرستی امکان پدیر نباشد باید توسط یک وسیله مناسب از سطح و قسمت پائین ظرف، آزمونهایی برای بررسی جداگانه تهیه کرد. در صورتیکه ظرف دارای شیر یا منفذ درقسمت پائین باشد ، نمونه پایینی را باید از طریق آن برداشت .

7-2-2- یکنواخت کردن

نمونه باید طوری از هر ظرف برداشته شود که نمایانگر محتویات کل آن ظرف باشد (نمونه معروف) برای این منظور می توان از یکی از روشهای زیر استفاده کرد.

7-3-2-1- در مورد اسانس طبیعی گل سرخ که به صورت مایع می باشد .

محتویات ظرف را با همزن بهم بزنید یا خود را تکان دهید و یا با تزریق گاز نیتروژن یا هوائی که اکسیژن آن گرفته شده است بدرون آن ، آنرا یکنواخت کنید .

7-3-2-2- در مورد اسانس طبیعی گل سرخ که بصورت جامد می باشد.

در صورت امکان بوسیله تکان دادن ظرف ، هنگامیکه نمونه را گرم نموده اید آنرا یکنواخت کنید. حداکثر حرارتی که بدین منظور بکار می رود 30 درجه سلسیوس می باشد .

7-3-3- برداشت نمونه

7-3-3-1- باید از هر یک از ظرفهایی که دارای بیش از یکصد لیتر اسانس باشند بطور جداگانه نمونه برداری شود. از هر یک از ظرفها (مانند مخازن، ماشین های حامل مخزن و ... ) 5 نمونه مساوی (هرنمونه حدود 15 میلی لیتر با تقریب اضافی ) به ترتیب زیر از عمقهای مختلف زیر سطح نمونه برداری کنید.

الف- از یک دهم کل عمق

ب- از یک سوم کل عمق

پ- از یک دوم کل عمق

ت- از دو سوم کل عمق

ث- از نه دهم کل عمق



نمونه های برداشته شده از هرطرف (5) نمونه را با هم مخلوط کرده و از آن 3 نمونه معرف برداشت کنید.

(هر کدام 25 میلی لیتر با تقریب اضافی)

اگر ناخالصی بداشته بخوبی بهم بزنید تا یکنواخت شود و آنرا به 3 قسمت مساوی تقسیم کنید. این نمونه ها باید با 5 نمونه ای که در بالا ذکر شد مخلوط نشوند و بطور جداگانه نگهداری و نشانه گذاری شوند تا ماهیت ناخالصی ها تعیین گردد.

7-3-3-2- برداشت نمونه از سایر ظروف مانند شبکه – کوزه – تنگ دهن گشاد، ارلن ، بطری و ... برداشت نمونه از ظروف بالا باید مطابق با جدول زیر و با روش تصادفی انجام گیرد .

تعداد کل ظروفهای بهر

از 1 تا 3

از 4 تا 20

از 21 تا 60

ار 61 تا 80

از 81 تا 120

بالاتر از 120

ظروفهایی که باید نمونه برداری شوند

همه ظرفها

3

4

5

6

یکی از هر 20 ظرف

درصورتیکه در بازرسی هر ظرف هیچگونه ناخالصی و آبی مشاهده نگردد، پس از یکنواخت کردن از هر ظرف یک نمونه بخشی برداشت نمود.

اما در صورت وجود ناخالصی یا آب در سطح و یا پایین ظروف چنانچه در بند 7-3-3-1- آمده از آنها بطور مجزا نمونه برداری و بطور جداگانه نگهداری و نشانه گذاری کنید. در مورد ظرفهای بزرگ ممکن است به برداشت بیش از یک نمونه بخشی نیاز باشد، در اینصورت تعداد نمونه های بخشی (عمق نمونه برداری) بستگی به اندازه ظرف دارد. عمق برداشت نمونه ها نباید از سطح بالائی و پائینی کمتر از 10 درصد ارتفاع اسانس فاصله داشته باشد. در هر یک از موارد نمونه های بخشی هر ظرف را با هم مخلوط و یکنواخت کنید تا نمونه بخشی معرف هر ظرف تهیه شود. سپس قسمتی از تمام ظرفهای بخشی هر یک از ظرف را روی هم بریزید ، با هم مخلوط و یکنواخت کنید (بطوریکه مخلوط حاصل کمتر از 75 میلی لیتر نباشد). و از مخلوط بدست آمده سه نمونه آزمایشگاهی معرف بردارید و نشانه گذاری کنید.

بر حسب تعداد ظرفها طبق محاسبه مي توان مقدار نمونه بخشي هر ظرف را بطور تقريب اضافي برداشته و پس از مخلوط كردن به 3 نمونه آزمايشگاهي تقسيم كرد.

7-3-3-3- نمونه هاي معرف اسانس طبيعي گل سرخ محمدي

حداقل مقدار هرنمونه اسانس طبيعي گل سرخ محمدي 25 ميلي ليتر در نظر گرفته شده كه اين مقدار نمونه برا ي انجام حداقل يكبار آزمونهاي ذكر شده در اين استاندارد كافي مي باشد.

در كليه موارد بايد سه نمونه معرف برداشته شود.

يك نمونه آزمايشگاهي براي آزمايش

يك نمونه براي صاحب كالا

يك نمونه دارو در آزمايشگاه

نمونه ديگر در صورت نياز به جاي يكي از دو موارد بالا جايگزين مي گردد و يا به دلائل مقتضي ديگر مورد استفاده قرار مي گيرد.

7-3-3-4- بسته بندي و نشانه گذاري نمونه ها

نمونه هاي معرف فوق بايد در ظرفهاي دردار غير قابل نفوذ كه محكم بسته مي شوند ،‌ قرار گيرند و در حضور صاحب كالا توسط نمونه بردار مهر و موم گردند.

براي جلوگيري از فساد نمونه ها ، مومي كه براي مهركردن بكار مي رود نبايد تحت هيچ شرايطي مستقيماً با در چوب پنبه اي ظرف تماس پيدا كند. با در نظر گرفتن روش حمل و نقل بايد 5 تا 10 درصد حجم ظرف را خالي گذاشت . همه ظرفها بايد حاوي برچسبي باشند كه نشانگر اطلاعات زير براي تضمين صحت و شناسايي نمونه باشد.

الف : شماره نمونه

ب : نوع و مقدار نمونه

پ : نام نشاني صاحب كالا و يا نماينده مجاز او

ت : تاريخ نمونه برداري

ث : شماره،‌ نوع و مشخصات ظرفها

ج : امضاء صاحب كالا يا نماينده مجاز او

چ : نام و نشاني و امضاء نمونه بردار

7-4- ترابري و نگه داري نمونه ها .

نمونه هاي آزمايشگاهي به محض نمونه برداري بايد به آزمايشگاه فرستاده شوند . ترابري ظرفها بايد با مراقبت ويژه ( دربرابر دماي بالا و نور و شكستن ) انجام گيرد . نمونه ها تا هنگام آزمايش بايد در محل خنك دور از نور و تغييرات زياد دما نگهداري شوند و از شكستن آنها نيز محافظت گردند.

8- روشهاي آزمون

روشهاي آزمون اسانس طبيعي گل سرخ محمدي طبق استاندارد شماره 2274 ايران انجام مي گيرد.

تعریف اسانس

اسانس‌ها يا روغن‌هاي فرار از جمله مواد موثره گياهان هستند كه شامل مخلوط پيچيده‌اي از مواد شيميايي آلي مثل ترپينوئيدها، آلدئيدها، الكل‌ها، استرها و ستن‌ها و ... مي‌باشند. اسانسها نوعي تركيبات فرار بوده كه از تقطير مواد فرار موجود در اندامهاي مختلف گياهان تازه يا خشك همراه با بخار آب بدست مي‌آيد و وزن مخصوص آنها غالباً از آب كمتر است. به طور كلي تركيبات بي‌رنگي هستند به خصوص اگر تازه تهيه شده باشند ولي بر اثر مرور زمان در اثر اكسيد شدن رنگ آنها تيره مي‌گردد. بطور كلي اسانسها در الكل كاملاً حل مي‌شوند، در صورتي كه با آب غير قابل اختلاط هستند اما به اندازه كمي در آب حل شده و بوي خود را به آن انتقال مي‌دهند (مانند عرقيات گياهي، گلاب) كه ماده اصلي موجود در آن بر اثر حرارت، گرما و هوا تغيير مي‌يابد، همچنين طعم اسانسها نيز با يكديگر متفاوت است. اسانس‌ها داراي خصوصيات مشتركي بوده و عمدتاً ترپينوئيدهايي هستند كه قابل تقطير بوده، لكه ثابت روي كاغذ بجا نمي‌گذارند، برخلاف روغن‌هاي ثابت با قليائيها صابوني نمي‌شوند آنها داراي طعمهاي گس، ملايم، سوزاننده، تلخ و شيرين مي‌باشند و به سه دسته طبيعي، مشابه طبيعي و مصنوعي تقسيم مي‌شوند.

4ـ1ـ1 اسانس‌هاي طبيعي و تركيبات وابسته (اولئورزين، گام رزين، اولئوگام رزين)

فرآورده‌هايي هستند كه از مواد خام گياهي معطر با يكي از روشهاي تقطير (آب، بخار، آب و بخار و ...) فشردن (فشردن بخش برون‌بر و لايه بيروني پوست مركبات) و استخراج با حلال بدست مي‌آيند.



4ـ1ـ2ـ اسانس‌هاي مشابه طبيعي:

فرآورده‌هايي هستند كه حاصل از تركيب مواد اوليه معطر بوده و از نظر بو مشابه اسانس‌هاي طبيعي مي‌باشند.



4ـ1ـ3ـ اسانس‌هاي مصنوعي:

فرآورده‌هايي هستند كه بطور تجاري از مواد شيميايي آلي مشابه اسانس‌هاي طبيعي تهيه مي‌گردند و بوئي مشابه اسانس‌هاي طبيعي را دارا مي‌باشند.

درباره گل سرخ

تاریخچه:

Rosa در لاتین به معنای گل سرخ می باشد . از آغاز تاریخ ، گل سرخ بیش از همه گلها در قلوب بشر جای جای گرفته و از وقتی که مردم از زیبایی درخشان گل ، آگاهی یافته اند ، گل سرخ یک سرو گردن از آنها بلند تربوده است. گل سرخ میراث بزرگی از افسانه وتاریخ را به همراه دارد . این درختچه زیبا ، میلیونها سال قبل از بوجود آمدن بشر در روی زمین ، زیسته و زیبائی و عطر را در همه جا گسترده است فسیلهائی که از شکوفه های گل سرخ در آرگون (Oregon)و کولورادو(Colorado)بدست آمده ، محتملاً به 35 تا 70 میلیون سال قبل ، مربوط بوده است. رزهای خشکیده ای از 300 سال قبل ازمیلاد از گورهای مصریان بدست آمده تصور میرود که نشان اولین آشنائی مصریان با گل سرخ باشد. معهذا تحقیقات وسیعتر نشان می دهد که این گل بومی مصر نبوده ، بلکه از آسیای صغیر به آنجا آورده شده است.تاریخ افسانه وار گل سرخ طی قرنها توسط هنرمندان ، صنعتگران ، نویسندگان و درختکاران بوجود آمده که بوسیله این گل زیبا افسون شده اند و شرح فریفتگی شان را برای آیندگان نگه داشته اند تا از آن لذت ببرند . از جمله شاعرانی که افسانه های اساطیری پیرامون گل سرخ در مدایح و ستایشگرها گفته ، می توان به اثر اناکرئون (Anaceron) قرن 6 میلادی شاعر غزل سرای یونانی پی برد و رو نسازد (P.de Ronsard) 1585-1524، شاعر فرانسوی ، فرانسوادومالحرب (F.de Malherbe) 1555-1648 ، شاعر فرانسوی در باره هنری چهارم ولوئی سیزدهم و بالاخره غزلهای سلیمان (Cantiouses des cantiques) را می توان نام برد.اپوله (Apuless)180-125 نویسنده لانتی در داستان خر زرین می گوید، چگونه بصورت آدم در می آید گه گل سرخ می چرد . پیندار (Pindar)438-518 قبل از میلاد ، شاعر غزل سرای یونانی، دیونیزیوس باکوس (Diony sios Bacchus) گل سرخ را به رب النوع شراب یاد گشته است و در روم باستان ، گل سرخ مطلقاً وابسته و تقدیم به دیونیزیوس باکوس و ونوس محسوب میگشت ، برای مثال عید سالانه دختران شادی که در بهاران برگزار شده است ، در این روز که متعلق به ونوس (Venus Erycina) بوده، درباریان کوچه و خیابانها و باغات را با گل سرخ و مورد (Myrtus communis) تزئین می کردند. در میهمانیها جشن گل سرخ می گرفتند و همه جا را با این گل افسونگر می آراستند و از قدحها شربت گل سرخ می نوشیدند ، امپراطوران و همسرانشان روی تختخوابهایی از گل سرخ می خوابیدند و در حمامهایشان از عطر گل استفاده می کردند. در تراس ( Thrace) (محلی بین یونان و ترکیه ) گل سرخ به مانند سمبل ویژه اصلی خداوندی بوده است و در دوران تسلط رومیان در آن سرزمین ، یکی ازاعیاد دیونیزی باکوس ، بنام روزالیا (Rosalia) نام داشت. افسانه هایی که درباره گل سرخ نقل شده ، نسبت به سرزمینها ، نواحی ، عادات و رسوم، فرهنگها و معتقدات مردم زیاد و متنوع است . مسلمانان معتقدند که گل سرخ از قطره عرق جبین پیغمبر بوجود آمده است . بنا به افسانه ای ، گل سرخ در بهشت عدن برنگ سفید بوده است و هنگامی که حوا آنها را بوسید رنگشان قرمز شده و تا به حال بدان رنگ باقی مانده است. در افسانه های یونانی آمده است که گل سرخ از چند قطره خون افرودیت ، الهه ی زیبائی و عشق که در اثر خار و خس ها ( کیهه کوتی Ronce) جنایتکار مجروح گشته بود ، برنگ قرمز در آمده است.


همچنین تعریف کرده اند که رنگ گل سرخ بر اثر خون ادونیس(Adonios) خدای زیبائی و جمال فینیقیان است که بوسیله خوک وحشی مجروح گشته و افرودیت او را بصورت گل شقایق نعمائی (Anemone)در آورده است . گل سرخ را یونانیها برای رومیها به ارمغان آورده اند که مجذوب آن شدند و پرورش داده و گلهای خوبی بار آوردند .در ایام نرون(Neron) استعمال تزئینی گل سرخ در جشنهای رومی به حد دیوانه وار رسیده بوده .چنانکه گویند ، نرون 40 میلیون سسترس (Sesterce) خرج تهیه گل سرخ برای یک مهمانی گل سرخ برای یک مهمانی کرده بوده. بطور کلی هر جائی که مراسم یا جش رومی بطورخصوصی یا عمومی برگزار می شد ، مشکل می نمود که گل سرخ جلب توجه نکند. گل سرخ را 40 قرن قبل از میلاد در آسیا روی سکه ها و 16 قرن قبل از میلاد مسیح در اروپا روی گچ بریها و سکه ها نقش می شد. نقش معماری گل رز در بابل و آسور نشان می دهد که این تمدنها ، گل سرخ را می شناخند .نسخه های خطی قبلی از پرورش گل سرخ را ملکه گلها می نامیدند . شعراء ، تاریخ نویسان ، گیاهشناسان یونان باستان احساس خود را از گل سرخ در نوشته هایشان ثبت کرده اند ، سافوی شاعره (Sappho) در 600 سال قبل از میلاد مسیح ، لقب ملکه گلها برخود نهاد .

هومر در ادیسه از گل سرخ در توصیف سپیده دم نام می برد و در ایلیاد به روغن گل سرخ اشا ره می کند . شاعر حماسی سرای یونانی نیز فجر سحر گاهی (اورورAurore) را به مانند یک دختر جوان در حال پخش کردن گل سرخ نمایانده است. کلیساهای رومی مسیحی روم با روش استفاده رومیان از گل سرخ مخالفت کرده ولی بزودی آن را به عنوان نشانه تسلی جهت باز ماندگان مرده ها پذیرفت . از آن موقع گل سرخ در مراسم مذهبی ، نقاشی و نشانهای کلیسائی و مجسمه سازی بکار می رود . تابلوی"تولد ونوس"که توسط بوتیچلی (Botticelli) نقاشی شده ، افسانه ای را که باز می کند ، این است که گل سرخ هنگام ظاهر شده ونوس از دریا در نزدیک جزیره قبرس بوجود آمده تاکید می کند.در قرون وسطی ، در باغها و دیرهای انگلستان ، گل سرخ را برای مراسم و اجتماعات مذهبی پرورش می دادند ، روی شیشه های رنگی پنجره های کلیساها ، طرحها ، نقشهای گل سرخ به چشم می خورد.پنجره مشهوری از این توع در کلیساهای یورک میینستر(York Minster)امت اتحاد خانواده های یورک و لنکاستر(Lncaster) بعد از جنگ زرها است. گل سرخ طلائی کلیسائی روم از قرن چهارده باقی مانده است. رزهای "رزساندی " (Rose-Sunday) بوسیله پاپ متبرک و گاهی به اشخاص که در مذهب کاتولیک به مقام ارجمندی نائل شده اند، سپرده می شود . از اولین روزهای سلحشوری و قهرمانی ، گل سرخ به عنوان نشان نجات خانوارگی نیم تاجها ، پرچمها و سپردهای شوالیه ها و پادشاهان انگلیس نقش می شد .


برخی از خانواده های سلطنتی انگلستان آن را به عنوان نشان اختیار کردند و هنوز هم نشان انگلستان است. گلهای سرخ در عروسها ، مراسم دفن ، آئین اعطای نشان های لشکری ، عطرسازی و پزشکی بکار می رفت . رسم عاشقان بود که حلقه ای از گل سرخ ترتیب داده ، به در خانه زنی مورد پسند و علاقه شان می آویختند. در مجموع می توان گفت در دوران قدیم ، گل سرخ سمبل عشق ، زیبایی و شادی محسوب می گشت. بطوریکه در داستانهای کهن و قدیم هندی گل سرخ به منزله دلپذیری ، خدای مهر (خورشید 9 معرفی شده بود. اما پس از پیدایش مسیحیت این سمبل تغییر یافته و مادونا (Madona) مریم مقدس همیشه باکره، در افسانه های ونوس یونان که فراموش شده بود ، جانشین گردید. گل سرخ را نشانه پاکیزگی معرفی گردیدو ماه ششم تقویم حیوانی ، سنبله را به ماه مریم باکره تبدیل کردند که برابر ماه مه میلادی یا اردیبهشت شمسی است و در آغاز نیز ماه گل سرخ می گفتند.در ایتالیا به عید بهاره پانته کوت (Pantecote) که نزد یهودیان تحت عنوان روزی است که خداوند قوانین یهود را بر موسی پیامبر انسان نازل کرده است که به آن عید الخمسین (عید انعصره) است.


مدتها به نام پاسکو آروزاتا (Pasqua rosata) شهرت داشت و بزرگان دینی مسیحیان ، گل سرخ رزین را تغییر نام دادندو هم اکنون نیز زنان عابد و مقدسه ای مسیحی میوه های خشک و قرمز گل سرخ را به نخ کشیده ، همانند تسبیح با آن عبادت می کنند که روزیه (Rosaire) یا تسبیح دانه درشت گل سرخ نامید. به تدریج گل سرخ ارزش و مقام خدائی دیرینه ای را از دست داده و از آن در مراسم تشییع جنازه ها بیشتر استفاده می کنند و حتی در برخی نقاط آن را روی گوره های می کارند و چه بسا در برخی از نوشته ها از ارتباط گل سرخ و برگ سخن به میان آورده شده است . به عنوان مثال ، در یک داستان افسانه ای ایرلندی که اشاره دارد به ... اگر بیماری در خواب بیند گل سرخ را همراه می برد ، نشانه آن است اجلش فرا رسیده و خواهد مرد.در قرون وسطی ، اروپائیان گلهای بونه گل سرخ وحشی یا نسترن را شوم و نحس و شیطانی می پنداشتند . شاید این کج اندیشی از نوشنه ای مولنتوف (Mullenthof)از داستان Sehlewing ناشی شده باشد که می گوید ...شیطان می خواست به آسمانها دست یابد برای به ثمر رسیدن این مقصود ، نردبانی از ساقه های نسترن ساخت و از آن نردبان شروع به بالا رفتن کرد ، ولی خدا وند مانع گردید و نردبان پاره شده و با سر به زمین سقوط کرد و تیغهای گل بدنش را مجروح ساخت.



پیدایش و توسعه رز

اروپا تا اوائل قرن 12 میلادی گل سرخ را نمی شناخت و در آن هنگام بود که جنگجویان صلیبی آن را از سوریه امروزی به اروپا انتقال دادندو در آن زمان به این بوته گل شام می گفتند . نهالهائی از این گل به اروپا رفت و نام گل گال به آنها نهادند. رنگ این گل در آن زمان قرمز روشن بود اما گل دیگری به نام گل دمشق که رنگ مخملی و عطری دلپذیر داشت نیز به اروپا انتقال یافت که تا آن هنگام چنین رایحه ای دل انگیز در اروپا به مشام نرسیده بوده و تا به امروز این گل به نام داماسک رز یا گل سرخ دمشقی شهرت دارد.رزهای بورین با گل محمدی (Rosa damascena) وRosa gallica و سایر رزها ، پیوند داده شدند تا خانواده بزرگی از رزها به نام دو رگه یا پیوندهای دائمی نیز به نوبه خود با رز چای (Tea) یا رز ادراتا(Rosa odorata) پیوند داده شدند تا هیبریدهای دائمی نیز به وجود آمد . اولین دو رگه های چای فرانسه نام دارد که به سال 1876 در فرانسه به دست آمد. نخستین دو رگیری چای ، گلهای زرد خالص ندادند.تا در سال 1900 میلادی .ژوزف پرند دوشه (Joseph pernet Doucher)نخستین گل کاملاً زرد خالص ، را وارد بازار کرد. این کارشناسان موفق شدند با پیوند زدن گلها به یکدیگر ، صدها بلکه هزارها گل را به رنگهای متفاوت و به نامهای و کد های معین را روانه بازارکنند.اوایل قرن نوزدهم میلادی ، در واقع آغاز پیدایش علاقه مندی عمومی برای پرورش گل شرخ ، علاوه بر جنبه های زینتی ، به منظور های صنعتی و داروئی می باشد . فعالیت زیاد در این زمینه در فرانسه صورت پذیرفت و مشوق این کار امپراطریس ژوزقین (Empress josephne) آماتور بزرگ پرورش گل رز بود .


اندکی بعد از سال 1800 ، امپراطریس دوستاران رز را به باغهای خود در مالمزون (Malmaison) دعوت کرد و با کمک آنها کلکسیونی بالغ بر 256 نوع رزجمع آوری نمود.امپراطریس گروهی از هنرمندان را نیز برای یادداشت ، شکل و رنگ رزهایش فرا خواند ، در میان این اشخاص یکی ، رافائل گلها پ-ژ-ردونه (P.J.Redoute) بود که بعدا نقاشیهای آبرنگ ، وی در سه مجله تحت عنوتن رزها (Les Roses) 1817-1824 منتشر گردید. اکنون علاقه مندان تابلوها یا نسخه های آنها را به عنوان گنجینه های با ارزشی مورد ملاحظه و بررسی قرار می دهند . علاقه بیشتر به پرورش رز موجب پیوند زدن ، گردید و انواع جدید از آن ، بوجود آمد و اکنون نیز این انواع وجود دارد . در سال 1829 ، نام 2000 نوع در کاتاوگ آن زمان نوشته شده بود . در حدود 1600 نوع رز نام برده که از 1815 تا کنون بوجود آمده و از بین رفته است . کل سرخ امروز با رزهای قرنهای گذشته خیلی متفاوت اند. آنها در رنگ ، شکل ، بو، طول مدت گل دهی با اجداد خود بواسطه هیبریدهای انجام گرفته ، فرق دارند. در اوایل سال 1800 ، تمام رزها ، فقط در تابستان گل می دادند به غیر از رزمانتلی چینی (Monthly) که در پاییز نیز گل می دادند.با رونق گرفتن کشت گل رز در سراسراروپا ، نمایشگاههای مخصوص گل ترتیب داده شد ولی ازهمه بالاتر فستیوال گل در ژنومی باشد . که در هر سال در سراسر دنیا برگزار می شود و بی نظیر است . حتی گروهی از افراد با سلیقه و ذوق آن را در ردیف مراسم برگزاری جوایز اسکاردر هالیوود می دانند .

از طرفی ، نمایشگاه گل سرخ منحصر به ژنونبوده ، بلکه در اقصی نقاط جهان بر پا می گردد ، مانند وست بروک پارک (هلند) پارک دلی در مادرید "سن" در دوبلین پایتخت ایرلند ، دورتموند در آلمان و غیره ، در سال 1987 یک مسابقه بزرگ رقابت انگیز با شرکت هزاران غلاقمند به رز درشهرپاریس با حدود 400 نوع گل مختلف به معرض نمایش درآمد و در واقع بهشتی از گل، عطر و رایحه مطبوع مشام بینندگان را معطر ساخت. یک نوع گل که پیوندی از چندین نوع گل رز بود به عنوان << آلن مید لانت >> تعلق گرفت. گل او که پیوندی از چند گل بئد به نام ( شری میدلنو) شهرت یافت . پدر این شخص ، گلی را ابداع کرد به نام گل صلح (Pease) اشتهار پیدا کرده است. اما با توتیکه برنده بهترین گلها شد، یک خانم ایرلندی بود و جایزه بزرگترین گل به یک گلخانه انگلیسی تعلق گرفت و هرمان کورس جایزه کوچکترین گل و خانواده پل سن دانمارکی جایزه معطر ترین گل را به خود اختصاص دادند.

خواستگاه و انتشار جغرافیائی

گل سرخ یکی از پنج پایه اصلی رز در دنیا است . منشأ اصلی این گل آسیای جنوب شرقی و ایران گزارش شده است . امروزه در تمام نقاط دنیا کشت می گردد و قسمت اعظم گل سرخ از کشورهای بالکان ، فرانسه ، ترکیه ، مراکش و ایران تولید و صادر می گردد. کشت و کا رآن در ایران ، در زمانهای پیش متداول بوده است. درسالهای اخیر محصول گل بریده یکی از محصولات عمده باغبانی کشور به شمار می آید و این محصول در تمام فصول به بازار عرضه می شود.

مورفولوژی

ساقه و برگ :

گل سرخ درختچه ای بوته ای است که به مقتضای انواع اقلیمها ارتفاعی بین یک تا دو متر متغیر ، دارای ساقه های خاردار ، خارهای ریز و فراوان ، برگهای مرکب ، غالبا پنج برگچه ای و دندانه دار سطح روئی برگ سبز تیره و سطح پشتی آن کدر است . ساقه های گل محمدی به جوانب و بالا رشد می کند.

گل ، میوه ، بذر:

گل رز دارای گلهای درشت ، معمولاً پرپر و به رنگهای صورتی ، سفید ، قرمز، متمایل به ارغوانی، درروی ساقه بطور منفرد و یا خوشه های سه تا پنج تائی ظاهر میشود.

موارد استفاده

گل سرخ ، مظهر محبت است و زیبائی، عطر دل انگیز آن از دوران باستان آن را ستوده اند و حکمای یونان مصارف فراوانی ( مخصوصا در عطر سازی و پزشکی ) برای آن ذکر کرده اندو در طب شرق جایگاه ویژه ای داردگل محمدی که در واقع گل سرخ پرپر ، صورتی رنگ مظهر زیبائی و جمال طبیعت به شمار می آید گویند پیامبر اسلام به عطر گل سرخ علاقه وافر داشتند و آن را زیاد استعمال می فرمودنداکنون نیز عطر و گلابی که از گل سرخ تهیه می کنند، در مجالسی با ختم صلوات مصرف می کنند.

عمده قسمتهای مورد استفاده این گیاه گلها و میوه های آن می باشد .گلبرگها و میوه های گل سرخ ، کمی قابض بوده و از این رو آن را به عنوان داروی قابض ملایم به کار می برند. دانشمندان انگلیسی در حین جنگ جهانی دوم متوجه شدند که میوه های گل رز ، به عنوان منابع بسیار غنی از ویتامین ث به شمار می آید ، به طوریکه سه عدد میوه متوسط گل سرخ یه اندازه یک پرتغال معمولاً ویتامین ث دارد. روی همین اصل از قدیم در روستاهای مناطق معتدل ایران ، از میوه گل سرخ و نسترن ، آش ، شربت و ترشی درست می کردند و یا نوعی ازآن که در مازندران << کلیک >> ودر آذربایجان<<گلدیک >> می گویندو بعد از ریختن گلبرگها رنگشان قرمز روشن و نرم می باشد به شکل خام نیز مصرف می گردد.از گلبرگهای گل محمدی در نواحی غربی و شمال کشور ، مربا و شربت درست می کنند که به علت داشتن املاح ملین و مفید است.میوه های گل رز حاوی اسید اسکوربیک به مقادیر 5/0 تا 7/1 درصد می باشد ولی مقدار ویتامین موجود در آن بستگی تام به منشا ء گیاهی ، محل کشت ، آب و هوای منطقه ، زمان جمع آوری و طریقه خشک شدن محصول دارد. در حقیقت میوه های گل سرخ موجود در بازار اغلب فاقد ویتامین ث می باشد، حتی اگر بپذیریم که میزان اسید اسکوربیک موجود در میوه گل محمدی بالا و در حدود یک درصد باشد و تمام این مقدار کاملاً وارد فراورده ها ی تهیه شده مانند دمکرده ، سوپ و مربا مصرف شود ولی قیمت ویتامین ث این فراورده ها در حدود 25 برابر قیمت ویتامین صناعی ( سنتزی )خواهد بود ، چون اغلب خصوصیات فوق ممکن است ، صحیح نباشد و چون از نظر جذب و متابولیسم ویتامین ث طبیعی و صناعی فرقی با یکدیگر ندارد ، بنابراین میوه گل سرخ ، نمی تواند به عنوان یک منبع اقتصادی برای ویتامین ث محسوب شود و در قرصهای ویتامین ث محتوی میوه گل سرخ و ویتامین ث صناعی است ، اغلب ذکری از ویتامین ث طبیعی نمی شود و در اکثر موارد مقدار ویتامین ث طبیعی نیز بسیار ناچیز است.

گلاب و اسانس

همزمان با بهار و ماههای اردیبهشت و خرداد ، گلهای محمدی با عطری دل انگیز محیط پیرامون را عطر آگین می کنند. در این زمان کارگاههای سنتی و صنعتی مختلف گلابگیری در اقصی نقاط ، با وسایل تقطیر ، گلها را هر روز صبح زود ، قبل از باز شدن کامل غنچه ، چیده و به همراه بخار آب در دیگهای مخبلف ، تقطیر می نماید.اسانس حاصله که در قسمت فوقانی پارچه جمع آوری شده ، تجمع می یابد را جدا و پس از آبگیری در درون شیشه های در بسته ، دور از نور نگهداری می کنند ، اسانس را در ظروفی که اطراف آن توسط نمد پوشیده شده است ، عرضه می نمایند، آب باقیمانده حاصل از عمل تقطیر را به عنوان <<گلاب >> به مصارف مختلف می رساند .از هر 3000 کیلوگرم ، حدود یک کیلو اسانس به دست می آید . اسانس رز یکی از عطرهای بسیار معروف می باشد که به طوروسیع در عطر سازی و سایر فراورده ها ی آرایشی ( پودر دندان و انواع پمادها) به عنوان خوشبو کننده به کار می رود . قسمت اعظم اسانس گل محمدی در گلاب ، به عنوان تقویت کننده قلب و تهیه شربت مصرف می شود . کشورهای بالکان ، فرانسه ، ترکیه ، مراکش ، اسپانیا و ایران تولید می شود.براورد قابل قبول مصرف میکرو گرم به ازاء هر کیلو وزن بدن برای ستیرال ژرانیل استات ، سیترونلول ، لینالیل ، استات بر حسب سیترال می باشد.

صنعت کلابگیری

ایران باستان ، از دوران های بسیار گذشته ، به صنعت گلابگیری اشتهار داشته و این کشور مرکز اصلی گل سرخ و گیاهان معطر به شمار می رفته است.بیشترین کارگاههای تولید گلاب در میمند و فیروز آباد فارس بوده است . حمله مغولان همراه با نابودی همه چیز، این صنعت را نیز دچار رکورد نمود ، به طوریکه از آن تاریخ تا کنون این صنعت رواج قبلی خود را باز نیافته است. هنر گلابگیری در قرن دهم میلادی توسط اعراب به اروپا بده شد و اولین کشور اروپائی که این هنر را در خدمت گرفت ، اسپانیا بود.عطر و گلاب گل سرخ ایران به علت شرایط مناسب آب و هوائی ، از مرغوبیت خاصی برخوردار است. به جهت اینکه به مقدار کم تولید و بیشتر در داخل کشور مصرف می شود. از شهرت جهانی برخوردار است. اکثر کشورهای عربی حوضه خلیج فارس ، انواع مختلف عرقیات وگلاب را از ایران تهیه می کنند . متأسفانه اکثر مراکز و کارگاههای گلابگیری کشور به صورت سنتی انجام می گیرد . کمتر تولید کننده ای با شیمی ترکیبات مواد تولید شده آن آشنائی دارد .

آب مقطر ( گلاب ) گل سرخ

آب مقطر حاصل از تقطیر گل سرخ را گلاب می نامند. تفاوت گلاب ایران با سایر کشورها در این است که گلاب ایران در واقع از تقطیر گلهای تازه محمدی با آب مقطر تهیه می شود ، در صورتیکه گلاب سایر کشورها ، از طریق حل کردن اسانس گل محمدی در آب مقطر به دست می آورند.هنگامی که آب مقطر گل سرخ به طریقه مصنوعی تهیه شود . ژرانیول با درصد زیادی در آب حل شده ، ولی استرها روی صافی باقی می مانند. به عبارت دیگر ، یکی از مشخصات گل سرخ حضور هیدروکربنهای دارای 15 تا 22 اتم کربن است که نسبت 9/22 درصد در آن موجود هستند. این هیدروکربنها ( استرها ) به مقدار زیاد در هنگام تهیه آب مقطر به روش مصنوعی توسط صافی گرفته شده و به هدر می رود.

گلاب قوی (Stronger rosewater)

محلول اشباع شده استاندارد خوشبو از گلهای محمدی که از تقطیر گلهای تازه با آب و جدا ساختن اسانسهای اضافی از قسمت آب زلال حاصل از تقطیر به دست می آید.برای اینکه بوی معطر آن حفظ شود ، بهتر است که آن را درظرفهائی که مقداری هوای تازه اضافی در بالای آن است، نگهداری نمود، به این نوع گلاب ، اصطلاحاً گلاب قوی گویند، این آب مقطر جزء محصولات ثانوی اسانس گل سرخ است و آن را با هم حجم خود آب مقطر ساده مخلوط می کنند و آب مقطر معمولی گل سرخ را گلاب سه برابر (Triple Rosewater) به دست می آورند.گلاب تجاری رقیق نشده ، به وسیله تقطیر گلهای تازه گل محمدی حاصل می شود و محلول آبی اشباع شده از اسانسهای حاصل می گردد، آب باقیمانده حاصل از تقطیر گلهای محمدی که به گلاب مشهور است را یا به همین صورت به مصرف می رساند یا اینکه برای تقطیر مجدد گلبرگهای تازه ( به جای آب مقطر ) به کار می برند.

ترکیبات شیمیایی

اسانس گل محمدی ، مایعی است فرار ، بیرنگ ، یا زرد رنگ ، نیمه جامد ، درجه حرارت 20 درجع سانتیگراد مایع بوده و در اثر سرد شدن تدریجی، شکل توده کریستالی یا متبلور به خود می گیردو در اثر گرم شدن مجدد به حالت مایع در می آید . ماده اصلی این اسانس ، حاوی الکل بوده که مهمترین الکلهای ترپنی آن عبارتند از: ژرانیول ، رودینول ، نرول(Nerol) 5 تا 10 درصد لینالول و اوژنون و مقدار قابل ملاحضه ای استرژرانیل استات می باشد . وزن مخصوص اسانس در درجه حرارت 30 درجه ، 861/0 گرم است.به طور کلی اسانس گل محمدی شامل دو قسمت جامد و مایع است. قسمت جامد کریستالی به نام استئاروپتن (Stea roptene) بدون بو بوده و در گرمای 33 درجه ذوب می شود.

قسمت مایع اسانس گل محمدی اولئوپتین (Oleoptene) نام دارد.آمریکا و اسپانیا، اسانس گل محمدی (Damask Rose) را مجاز می دانند. بوی اسانس ، معطر قوی و مزه آن کمی شیرین است. قسمت اعظم اسانس شامل الکلهای ترپنی مانند ژرانیول ( C10 H18O) 40 تا 70 درصد و درحدود 20 تا 40 درصد ال سیترونلول یا رود ینول (C12 H22O) تشکیل می شود . این دو ماده که بخش قابل ملاحظه ای از اسانس را شامل می شود ، به حالت مایع وبوئی مطبوع و ملایم دارد. قسمت مایع اسانس گل محمدی ، علاوه بر دو ماده ذکر شده ، حاوی فارند سول ،نرول، لینالول، اوژنون(به مقدار 5 تا 10 درصد اثر بسیار مشخصی روی اسانس دارد) سیترال، آلدئیدتونیلیک و سایر ترکیبات است.وزن هر میلی لیتر آن در 30 درجه ، 852/0 تا 862/0 می باشد که با الکل یک محلول کدر می دهد. ال لینالول ، اوژنونو استئاروپتین ، بیرنگ که در حرارت معمولی جامد است.

لزوم توجه به دانش بومی گل محمدی و گیاهان دارویی در منطقه کاشان

تنوع زیستی عبارت است از اشکال گوناگون زندگی که شامل موجودات زنده و زیست بومهای این موجودات است که ارزش اقتصادی آنها قابل برآورد نیست و در سه سطح ژنتیکی ، گونه ای واکوسیستمی مطرح است .منطقه کاشان به علت وجود گونه های متعدد جانوری و گیاهی و زیستگاههای مختلف آنها از مناطق غنی و ارزشمند کشور در اولویت های بعدی محسوب می شود .تنوع میکروکلیماهای موجود در این منطقه و اتخاذ تدابیر هوشمندانه مردم این اقلیم های خرد در بهره برداری پایدار از تنوع زیستی موجود باعث می شود معادن و ذخایر معدنی این منطقه در مقایسه با تنوع زیستی و دانش بومی موجود در آن در دید کلان و در دراز مدت از حیث ارزشی دراولویت های بعدی قرار گیرند دستاوردهای تجری مردم منطقه در مورد گیاهان ،بخشی از غنای فرهنگی کشور را تشکیل می دهد که حفاظت ازآن به عنوان بعد چهارم تنوع زیستی از ارزش و اعتبار زیادی برخوردار است.

همچنین گلستانهای کاشان تامین کننده نیازهای روحی، روانی وزیبایی بخش محیط زیست کویر نشینان و تفرجگاه مردم در ماههای گرم سال است . ارزش فرهنگی گلاب با عمیق ترین اعتقادات دینی مردم یعنی مساجد عجین شده و تطهیر خانه خدا با گلاب از جنبه های شاخص اهمیت گل محمدی است. طبق اسناد بین المللی مبدا تولید گلاب (rose water) ایران و مبدأ تولید روغنهای معطر (fragrant oil) و عصاره گلبرگهای تازه (extract) یونان ذکر شده است . در بوندهشن (دایره المعارف زرتشتی ها ) از گل سرخ به تکریم یاد شده است.ابو منصور موفق در قرن دهم میلادی ضمن تعریف خواص دارویی گل رز خاطر نشان نموده است که بهترین گلها، گل سرخ ایرانی است .

گل محمدی به علت رایحه فوق العاده و تنوع ارقام در بسیاری از مناطق دنیا کشت می گرددو در آثار تاریخی و ادبی ملل مختلف جایگاه ویژه ای دارد. علاوه بر موارد فوق الذکر که نشان دهنده توانایی گل محمدی در ارائه خدمات بوم شناختی است دانش بومی استحصال عرقیات مختلف ، کاربردهای دارویی آن و توجه به دیگر گیاهان دارویی در درمان از جنبه های ارزشمند و قابل توجه فرهنگی است . جنبه اخیر در تأمین اهداف آموزشی ،تحقیقاتی و گردشگری برای کلیه آحاد جامعه و گردشگران علاقمند کار آمد است و زمینه مناسبی جهت سرمایه گذاری خواهد بود . نکته قابل توجه آنکه زمینه فرهنگی چنین توجهاتی در بین صاحبان صنایع تبدیلی گل محمدی و دیگر گیاهان دارویی در منطقه موجود است و توجه بیش از پیش مسئولات شتاب دهنده روند رشد آن است .

در کنار این حرکت تلاش در جهت ثبت حقوق مالکیت معنوی این دانش بومی در مجامع معتبر بین المللی ضمن مطرح نمودن غنای فرهنگی کشور ،منبع تأمین درآمدهای مستمر خواهد شد.

بررسي عملكرد گل و صفات مورفولوژيكي در تعدادي از ژنوتيپهاي گل محمدی1

سید رضا طبایی عقدایی ، محمد باقر رضایی ، مریم جبلی

ژنوتيپهاي گياه Rosa damascena Mill از نقاط مختلف كشور جمع‌آوري و در مزرعه مؤسسه تحقيقاتي جنگلها و مراتع در قالب يك طرح بلوكهاي كامل تصادفي با سه تكرار كشت شدند. در ميان نمونه‌هاي فوق تعداد 11 ژنوتيپ از نظر عملكرد گل در يك دوره گلدهي، تعداد گل در شاخه، وزن متوسط گل، و صفات مورفولوژيكي بر اساس نتايج تجزيه واريانس، ژنوتيپها از نظر عملكرد، تعداد گل در متر مربع و وزن متوسط گل، اختلاف بسيار معني‌داري نشان دادند. مقايسه ميانگينها نيز ژنوتيپها را بر اساس صفات عملكرد گل، تعداد گل و وزن متوسط گل به ترتيب در 3، 4 و 3 گروه قرار داد. ژنوتيپهاي شماره 6 و 2 از لحاظ عملكرد گل در هكتار، ژنوتيپهاي شماره 6 و 18 از نظر تعداد گل در واحد سطح بيشترين مقادير را به خود اختصاص دادند، در حالي كه ژنوتيپ شماره 26 با عملكرد و تعداد ناچيز گل، بيشترين وزن متوسط گل را نشان داد و پس از آن ژنوتيپهاي شماره 3 و 2 قرار گرفتند. تفاوت بسيار معني‌داري نيز از نظر صفات مورفولوژيكي از قبيل ارتفاع، زاويه شاخه، تعداد برگ، تراكم خار، طول خار، تعداد گل در شاخه، طول و عرض نهنج ميان ژنوتيپها مشاهده شد. همچنين ژنوتيپها بر اساس مقايسه ميانگين صفات ارتفاع و تعداد گل در شاخه، به 4 گروه، قطر تاج پوشش و طول غنچه به 2 گروه، زاويه شاخه و تعداد برگ به 5 گروه و تراكم خار و طول خار، طول و عرض نهنج، عرض غنچه به 3 گروه مجزا تقسيم شدند. نتايج تجزيه همبستگي ميان صفات نيز نشان داد كه تعداد گل در واحد سطح، طول غنچه و عرض نهنج با عملكرد همبستگي مثبت و معني‌داري دارند، تفاوت ميان ژنوتيپهاي تحت مطالعه از نظر عملكرد و وجود ظرفيت و پتانسيلهاي وسيع براي اصلاح صفات مورد نظر در جهت توسعه كشت، افزايش بازده و بهره‌برداري تجاري گل محمدي در كشور مي‌باشد.



مقدمه

اين گياه با نام علمي . Rosa damascena Millاز مهمترين گونه‌هاي معطر است كه در شرايط مختلف آب و هوايي كشور مي‌رويد. گل محمدي ابتدا به صورت وحشي روييده و هنوز هم به صورت خودرو در مراكش، سوريه و استراليا رويش دارد. همچنين از كشورمان به عنوان منشأ اين گياه ياد شده است (Chevallier، 1996)، اما از آنجا كه اولين بار از دمشق به اروپا آورده شده است رز دمشقي نام گرفته است (Gault و Synge، 1971). اين گياه به احتمال زياد دورگ حاصل از R. gallica L. و R. canina L. مي‌باشد (Guenther، 1952).

بخش قابل مصرف اين گياه گلهاي آن مي‌باشد كه به صورتهاي مختلف از قبيل گلاب، مربا و گل خشك در غذاي انسان به مصرف مي‌رسد. از عصاره بدست آمده از تقطير گل محمدي در قرون وسطي و عهد رنسانس براي درمان افسردگي استفاده مي‌شده است (Chevallier، 1996). از فرآورده‌هاي گياهان جنس Rosa در طب سنتي استفاده مي‌شود و تا دهه‌هاي اول قرن بيستم نيز به عنوان دارو استفاده مي‌شد (Ody، 1995). از اسانس گل محمدي در عطر درماني و صنايع عطرسازي و آرايشي استفاده مي‌گردد. اسانس، گلاب و گل خشك آن از محصولاتي است كه اكنون علاوه بر مصرف داخل كشور به خارج از كشور نيز صادر مي‌شوند.

اين بررسي به دنبال اجراي طرح كلي در رابطه با مطالعه ژنتيكي ژنوتيپهاي مختلف گل محمدي مناطق مختلف ايران ارائه مي‌شود تا با ارزيابي تنوع ژنتيكي و ويژگيهاي مطلوب ژنوتيپهاي گوناگون در نقاط مختلف جغرافيايي كشور، اطلاعات لازم را در جهت گزينش و اصلاح ارقام مورد نظر و براي كشت و كار انبوه و توليد فرآورده‌هاي اين گياه فراهم گردد.



مواد و روشها

ژنوتيپهاي مختلف گل محمدي جمع‌آوري شده از مناطق مختلف كشور در يك طرح بلوكهاي كامل تصادفي با 3 تكرار در مزرعه تحقيقاتي مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع واقع در 15 كيلومتري شمال غربي تهران با طول جغرافيايي 51 درجه و 10 دقيقه شرقي، عرض جغرافيايي 35 درجه و 44 دقيقه شمالي و ارتفاع 1320 متر از سطح دريا، كشت و از نظر تنوع موجود در صفات مختلف مورد بررسي قرار گرفتند.

در هر تكرار 3 نهال از هر نمونه در چاله‌هايي با قطر و عمق 1 متر غرس شد. فاصله نهالها روي رديف 5/2 متر و فاصله رديفها 2 متر در نظر گرفته شد. بستر كاشت با مخلوطي از خاك زراعي، ماسه و كود حيواني فراهم و براي عمليات آبياري روش قطره‌اي بكار گرفته شد. در مواقع لزوم وجين علفهاي هرز با دست انجام شد. مبارزه با كرم سرشاخه‌خوار با قطع شاخه‌هاي آلوده و از ميان بردن آنها صورت گرفت. در اين مقاله عملكرد يك دوره گلدهي، تعداد گل در واحد سطح، وزن متوسط گل و صفات مورفولوژيكي شامل ارتفاع گياه، قطر تاج تاج پوشش، زاويه شاخه، تعداد برگ در شاخه، طول و عرض نهنج، طول و عرض غنچه و تراكم خار ژنوتيپهاي 1، 2، 3، 6، 7، 8، 12، 18، 19، 21، 26 به ترتيب از نواحي آذربايجان شرقي، آذربايجان غربي، اردبيل، ايلام، تهران، چهارمحال و بختياري، زنجان، قزوين، كردستان، كرمانشاه و لرستان در فصل بهار مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند.

در طول دوره گلدهي شمارش و توزين دقيق روزانه گلهاي برداشت شده انجام و وزن متوسط گل با استفاده از فرمول زير محاسبه شد:

تعداد گل در يك دوره گلدهي ÷ عملكرد يك دوره گلدهي = وزن متوسط يك گل

محاسبات آماري با تجزيه واريانس داده‌ها، مقايسه ميانگينهاي صفات مورد مطالعه و تعيين همبستگي آنها انجام گرفت. محاسبات و تجزيه‌هاي فوق با استفاده از نرم‌افزارهاي كامپيوتري SPSS، SAS، EXCEL و MSTATC انجام گرفت.



نتايج

به منظور مقايسه عملكرد گل و صفات مورفولوژيكي در ژنوتيپهاي گياه Rosa damascena Mill از خصوصيات مهم اين گياه ياداشت‌برداري شد و داده‌هاي بدست آمده مورد تجزيه آماري قرار گرفت.

آزمون F براي تمامي صفات به جز قطر تاج پوشش معني‌دار بود (جدول شماره 1) كه بر تنوع ژنتيكي ميان ژنوتيپهاي مختلف دلالت دارد. مقايسه ميانگينها از نظر ميزان عملكرد گل، ژنوتيپهاي 1، 2، 6، 18، 19 با بيشترين ميزان عملكرد را در يك گروه، ژنوتيپهاي 3، 8، 12 و 21 را در گروه دوم و ژنوتيپهاي 7 و 26 با كمترين ميزان عملكرد در گروه سوم قرار گرفتند. از نظر ارتفاع، ژنوتيپهاي 6، 8 و 26 با بيشترين مقدار در يك گروه و ژنوتيپهاي 1، 2، 3، 19 و 21 در گروهي ديگر و ژنوتيپهاي 12 و 18 نيز در يك گروه و ژنوتيپ 7 در يك گروه مجزا قرار گرفتند. از لحاظ تعداد برگ، ژنوتيپ 26 در يك گروه، ژنوتيپ 7 در گروهي ديگر و ژنوتيپ 1 نيز در گروه مجزا، ژنوتيپهاي 6 و 19 نيز در يك گروه و ژنوتيپهاي 2، 3، 8، 12، 18 و 21 در يك گروه مجزا قرار گرفتند. از لحاظ تراكم خار ژنوتيپ 21 با بيشترين تعداد در يك گروه، ژنوتيپهاي 26، 19، 8، 6 و 3 در گروهي ديگر و ژنوتيپهاي 1، 2، 7، 12 و 18 در گروه مجزا قرار گرفتند. از نظر طول خار ژنوتيپهاي 6، 7، 8 و 21 در يك گروه و ژنوتيپهاي 1، 12، 18 در گروهي ديگر و ژنوتيپهاي 2، 3، 19 و 26 در يك گروه مجزا قرار گرفتند. از لحاظ گل در شاخه ژنوتيپهاي 6 و 7 در يك گروه، ژنوتيپهاي 3 و 21 در گروهي ديگر و ژنوتيپهاي 2، 8، 12 و 18 در گروه سوم و ژنوتيپهاي 1، 19 و 26 در يك گروه مجزا قرار گرفتند. از لحاظ طول نهنج ژنوتيپهاي 6 و 19 در يك گروه، ژنوتيپهاي 1، 2، 7، 3، 8، 12، 21 و 26 در گروهي ديگر و ژنوتيپ 18 در يك گروه مجزا قرار گرفتند. از لحاظ عرض نهنج ژنوتيپهاي 2، 3، 6، 19 و 21 در يك گروه، ژنوتيپهاي 8، 12 و 18 در گروهي ديگر و ژنوتيپهاي 1، 7 و 26 در يك گروه مجزا قرار گرفتند. از لحاظ وزن متوسط گل، ژنوتيپهاي 2، 3، 7 و 26 در يك گروه مجزا قرار گرفتند. از لحاظ وزن متوسط گل، ژنوتيپهاي 2، 3، 7 و 26 در يك گروه، ژنوتيپهاي 1، 6، 8، 12، 18 و 19 در يك گروه و ژنوتيپ 21 در يك گروه قرار گرفتند. از لحاظ طول غنچه ژنوتيپهاي 2، 6، 8، 12، 19 و 21 در يك گروه، ژنوتيپهاي 1، 3، 7، 18 و 26 در يك گروه قرار گرفتند. در مجموع از لحاظ عملكرد ژنوتيپهاي 1، 2، 6، 18 و 19 در يك گروه، ژنوتيپهاي 3، 8، 12 و 21 در گروه دوم ژنوتيپهاي 7 و 26 در گروه ديگري قرار گرفتند.

با توجه به ضرايب همبستگي (جدول شماره 3)، ميزان عملكرد گل با تعداد گل در واحد سطح و عرض نهنج همبستگي معني‌داري در سطح 1 درصد (به ترتيب r = 0.97 و r = 0.66) نشان داد و ميان عملكرد و طول غنچه نيز يك همبستگي معني‌دار در سطح 5% مشاهده گرديد.



بحث

از آنجايي كه گل ارزشمندترين اندام گياه گل محمدي مي‌باشد، در غالب برنامه‌هاي به‌نژادي، ژنوتيپهاي اين گياه را در درجه اول بر مبناي عملكرد كمي و كيفي گل انتخاب مي‌كنند. وجود تنوع ژنتيكي نيز به منظور اصلاح صفات مورد نظر از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار است و دامنه تغييرات ژنوتيپي ارقام برتر را افزايش مي‌بخشد. در اين بررسي اجزاء مختلف عملكرد از قبيل وزن متوسط گل، تعداد گل در شاخه و تعداد گل در واحد سطح و نيز خصوصيات مورفولوژيكي از قبيل ارتفاع گياه، قطر تاج پوشش، زاويه شاخه، تعداد برگ، طول و عرض نهنج، طول و عرض غنچه، و تراكم خار مورد ارزيابي قرار گرفتند، كه با پيشنهاد Dwer و همكاران (1991)، William و همكاران (b و a1987) و و همكاران (1994) مبني بر امكان حصول پيشرفت بيشتر در عملكرد با استفاده از اجزاي عملكرد و صفات مورفولوژيكي يا فيزيولوژيكي مناسب به عنوان شاخصهاي غير مستقيم، موافقت دارد. همچنين در ميان خصوصيات مورفولوژيكي گياه حدالامكان صفاتي مورد بررسي قرار گرفتند كه در رشد و بهره‌برداري و عملكرد گياه نقشي اساسي داشته باشند. منظور نمودن صفات ويژه در مطالعه همبستگي، موافق با توصيه Wallace و همكاران (1972) مي‌باشد كه كاربرد عملي بعضي از صفات را در اصلاح براي عملكرد گزارش كرده‌اند.

نتايج بدست آمده از تجزيه و تحليل واريانس داده‌هاي اين تحقيق در جدول شماره 1، نشان مي‌دهد كه ژنوتيپهاي مورد بررسي براي تمام خصوصيات ارزيابي شده به جز قطر تاج تاج پوشش، داراي تفاوت معني‌داري بوده و ژنوتيپها تنوع كافي براي صفتهاي ارزيابي شده را دارا مي‌باشند. تنوع در ژنوتيپهاي گل محمدي از نظر صفات مختلفي نظير ميزان اسانس و اجزاء گل (طبايي عقدايي و همكاران، 1380، طبايي عقدايي و همكاران، 1382)، ريشه‌زايي قلمه‌ها (طبايي عقدايي و رضايي، 1370)، عملكرد گل (طبايي عقدايي و رضايي، 1382) و تحمل خشكي (طبايي عقدايي و بابايي، 1380، 1381 و 1382) نيز گزارش شده است. مقايسه ميانگين صفات (جدول شماره 2) نيز تنوع گسترده‌اي را در ژنوتيپها نمايان ساخته و آنها را بر اساس عملكرد و اجزاء آن و هر يك از صفات مورفولوژيكي، در گروههاي مجزا قرار داد. بررسي ضرايب همبستگي صفات اندازه‌گيري شده در ژنوتيپهاي مورد مطالعه (جدول شماره 3) نشان داد كه علاوه بر وجود همبستگي ميان برخي از صفات، تعداد گل، طول غنچه و عرض نهنج همبستگي مثبت و معني‌داري با عملكرد گل داشتند. بنابراين، انتظار مي‌رود كه ژنوتيپهاي با تعداد گل بيشتر و يا غنچه طويلتر، عملكرد گل بيشتري داشته باشند. معهذا، از آنجايي كه در بسياري از گياهان، دانه و يا در برخي گونه‌ها ميوه به عنوان عملكرد محسوب مي‌گردد، در غالب بررسيها رابطه صفات مختلف با دانه (Poneleit و Egli، 1997) گياه مورد مطالعه قرار مي‌گيرد. از اين رو تعيين و استنباط نحوه تأثير مستقيم و غير مستقيم صفات مختلف گياهي بر تشكيل و رشد گل به عنوان عملكرد مفيد گل محمدي به بررسي و مطالعات خاص خود نياز دارد، كه لازم است در برنامه‌هاي تحقيقاتي با هدف اصلاح عملكرد و صفات مطلوب مرتبط با آن مورد توجه قرار گيرد.

سپاسگزاري

بدين وسيله از مسئولان محترم مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع و بخش تحقيقات گياهان دارويي كه امكان اجراي اين طرح را فراهم آوردند سپاسگزاري مي‌شود.

خصوصیات ریز مورفولوژی اندامهای مورد استفاده گل محمدی در تولید گلاب و اسانس

درایران جهت تولید عطر و گلاب از گل محمدی اجزاء مختلف گل شامل گلبرگ ، کاسبرگ ، نهنج ، پرچمها و بخشی از دمگل مورد استفاده قرار می گیرد. میزان اسانس موجود در اجزاء گل متفاوت است .در گل محمدی ، عمدتا روی گلبرگ ها جمع می شود و در تقطیر و تهیه گلاب و یا اسانس معمولا از این قسمتها استفاده می گردد. مطالعه کیفیت گلبرگهای گل محمدی نشان داده است که گلبرگ ها حاوی مواد روعنی اسانسی مهمی مثل سیترونلول، نرول وژرانیول هستند که از ارزش بالای اقتصادس در عطر سازی برخوردارمی باشند .مطالعه مقدماتی اجزای گل از لحاظ کمی نشان داد که میزان اسانس در نهنج 10% درصد در گلبرگ 57% درصد بوده است بدین معنی که میزان اسانس گلبرگ حدود 6برابر بیشتر از نهنج است .مطالعات کیفی اسانس در اجزای گل نیز نشان داده است که استفاده که از گلبرگ به تنهائی کیفیت اسانس و ارزش اقتصادی آن را بالا می برد .بنابراین توصیه می شود در نهیه اسانس و گلاب ،از گلبرگ و از سایر اجزای گل برای تولید اسانس و گلاب با کبفیت پائین استفاده گردد. مطالعات ریزمرفولوژی انجام شده نشان می دهد در گل محمدی کاشان کرکهای حفاظتی و ترشحی متعددی بر روی نهنج ،گلبرگها و دمگل وجود دارد که از گل به سمت ساقه از تراکم این کرکها کاسته می شود .در اندازه گیری بعمل آمده در گلهای کاشان با میانگین وزن 5/2 گرم سهم وزنی گلبرگها و پرچمها نسبت به کل گل 70-65 درصد است .لازم است کمیت و کیفیت اسانس حاصل از دیگر اجزاء گل مورد بررسی قرار گیرد .همچنین ارزش اقتصادی افزایش کیفی اسانس در مقایسه با کاهش وزن ناشی از جداسازی نهنج و گلبرگ و همچنین هزینه کارگری لازم برای جداسازی مورد مقایسه قرار گیرد.

تكثير گل محمدي عمليات كشت و برداشت گل محمدي

تكثير اين گياه از طريق پاجوش، قلمه و تقسيم بوته مي‌باشد. عمليات تكثير در مرحله خواب و استراحت گياه صورت مي‌گيرد. عمده‌ترين روش تكثير از طريق پاجوشهاي ريشه‌دار صورت مي‌گيرد بدين ترتيب كه پاجوشهاي ريشه‌دار را از پايه مادري جدا كرده و پس از آماده‌سازي زمين آنرا در زمين اصلي به فاصله 4*3 متر كشت مي‌نماييم و بعد از كشت بايد بلافاصله آبياري شود.

عمليات كشت در دو فصل صورت مي‌گيرد. يك مرحله اواخر پاييز بعد از خزان كردن پايه‌هاي مادري و يك مرحله هم در بهار قبل از بيدار شدن پايه مادري.

كشت پاييزه بر كشت بهاره برتري دارد. زيرا امكان استفاده از نزولات جوي را بيشتر و استقرار بهتر نهالها را باعث شده و خطر گرماي بهار را در عدم استقرار نهالها كاهش مي‌دهد.



برداشت گل محمدي معمولاً در صبح زود و با تعداد كارگر زياد شروع مي‌شود. قسمت برداشت شده گلبرگها، نهج و قسمتي از دمبرگ مي‌باشد. يك كارگر بطور متوسط روزانه 30-25 كيلوگرم مي‌تواند گل برداشت نمايد. ميزان گل توليد شده در هكتار 3500 كيلوگرم مي‌باشد.

از تقطير با آب گل محمدي گلاب و اسانس (عطر) استحصال مي‌شود. گلاب حاصل جهت شستشوي اماكن متبركه، شيريني‌سازي، مرباجات و از اسانس آن در صنايع داروسازي و غذايي استفاده ميشود. اسانس آن داراي اثرات ضد ويروسي و باكتري، ‌ضد اسپاسم، آنتي سپتيك و آرام بخش ميباشد.

مواد اصلي تشكيل دهنده اسانس گل محمدي عبارتند از:

سيترنلول 55-34%،‌گرانتول 40-30%،‌ استاروپنين 26-22%، و فنيل اتانول 3-5/1%

حال با توجه به امكان توليد و فرآوري اين محصول در كشور بايد به برنامه صادرات آن بيشتر و جدي تر فكر كرد. يكي از مهمترين مشكلاتي كه در امر گسترش صادرات وجود دارد يكسان و استاندارد نبودن اسانسهاي تهيه شده در كشور است. در تحقيقات به عمل آمده كه با تكنيك گاز كروماتوگرافي انجام شده است اسانسهايي كه از مناطق كاشان، كرمان، اصفهان و ونيز بازار داخلي جمع آوري و مورد بررسي قرار گرفتند بررسيها نشان ميدهد كه اين اسانسها از نظر مواد متشكله و غلظت باهم تفاوت دارند.

دلائل اين موضع ميتواند يكسان نبودن گلهاي محمدي در گلستانها، اثر اقليم و فصل در توليد اسانس،‌استاندارد نبودن روشهاي توليد اسانس و غيره باشد. متأسفانه در اين مورد هنوز تحقيقات مناسبي به عمل نيامده است لذا پيشنهاد ميشود كه در وضعيت توليد نهالستانهاي جديد در جهت سلكسيون آنها برنامه‌ريزي شده همچنين به روش كشت بافت بهترين گونه‌ها را تكثير نمود و نيز بهترين روشهاي اسانسگيري مطالعه و استاندارد شوند.

درباره گل محمدی ومشخصات گياهشناسي گل محمدی

رزها درختچه‌هايي از خانواده گل سرخ (Rosaceae) مي‌باشند. اين خانواده متجاوز از 2000 گونه و حدود 100 جنس را دربرمي‌گيرد.

گل محمدي يا گل گلاب با نام علمي Rosa damasena درختچه‌اي است خزندار (Decideous) و شايد بندرت در بين آنها هميشه سبز (Evergreen) يافت شود.

جنس Rosa داراي 250 گونه بوده كه مهمترين آنها به غير از گل محمدي از نظر تهيه اسانس و گلاب عبارتند از :‌

R.centrifolia و R.alba و R.moschata (نسترن) و R.caninal و (گل سرخ) R.galica. عدد پايه كروموزومي كليه رزها 14=n2 است. رزهاي اهلي جهان اكثراً اكتاپلوئيد هستند و 56= n8 كروموزوم دارند.

گل محمدي از اواخر قرن شانزدهم از آسياي صغير و به احتمال زياد از دمشق به اروپا برده شده است.

اين درختچه توليد گهاي بسيار معطر مي‌نمايد كه خاصيت دارويي دارد.

گل محمدي در بيشتر مناطق و استانهاي كشور به خصوص آذربايجان، اصفهان، مركزي، كرمان، فارس، چهارمحال و بختياري، همدان، سمنان،‌ گنبد و گرگان و يزد سابقه كشت دارد و از آن گل خشك، گلاب و اسانس تهيه مي‌شود كه مصارف خوراكي، دارويي و عطرسازي دارند.

بر اساس آخرين اطلاعات حدود 2500 هكتار به كشت گل محمدي اختصاص دارد و حدود 1350 تن گل تر و 190 تن گل خشك، 1350 تن گلاب و حدود 200 كيلوگرم اسانس از آن استحصال مي‌شود. اسانس گل محمدي، بي رنگ، زرد و يا سبز رنگ است و در 20 درجه سانتيگراد حالت روان دارد و در 12 درجه سانتيگراد منجمد ميگردد و كريستال ميشود.

با توجه به وضعيت اكولوژيكي كشور ما در بسياري از زمينهاي درجه 2 و 3 اقدام به كشت و كار گل محمدي مي‌شود.



مشخصات گياهشناسي گل محمدی :

گل محمدي درختچه‌اي داراي شاخه‌هاي گل دهنده تيغ دار، استوانه‌اي شكل، بدون شيار و داراي برگهاي مركب شانه‌اي كه داراي 5-3 برگچه متقابل دندانه‌دار مي‌باشد. رگبرگهاي پشت برگ مشخص و بهم رفته، برگچه چرمي و بيضي شكل، نوك تيز به طول 5-3 سانتي متر، و روي برگها صاف و سبز و پشت آنها سبز كمرنگ و دمگبرگهايش خزي و نمدي است و با كركهاي غده‌اي پوشيده شده و تا انتهاي جام گل كشيده شده است.

گلها به شكل صورتي خوشرنگ با 32 گلبرگ صورتي مشابه و يكدست كه در اوائل صبح شروع به ظاهر شدن مي‌نمايند.

كاسبرگها به تعداد 5 عدد كه حداقل سه تاي آنها داراي زوائد بزرگي در لبه‌ها هستند.

پرچم‌ها زرد رنگ به تعداد 100 عدد در تركيب گل وجود دارند.

ميوه آن پس از ريزش گلبرگها گوشتي گرد و يا تخم مرغي به طول 5/1 سانتي متر كه در داخل برجستگي كوزه‌اي شكل زير گلبرگها قرار دارند.

زمان باز شدن گلها در اوائل ارديبهشت تا اوائل تيرماه مي‌باشد. و در هر منطقه مدت زمان باز شدن گلها 30-20 روز طول مي‌كشد. دوام گل حداكثر يك روز بوده و بعد از آن رنگ صورتي خوشرنگ گلبرگها به سفيد مي‌گرايد و با اندك نسيمي گلبرگها پرپر شده و مي‌ريزند. لذا توصيه مي‌شود كه گلها در اوائل صبح و حتي قبل از طلوع آفتاب برداشت شوند تا از پر پر شدن آنها جلوگيري شود و همچنين درصد مواد مؤثره آن حفظ شود.

مركز مقالات كشاورزي كشاورز تنها