http://vista.ir/include/articles/ima...928b6b858b.jpg
در صورتی‌که قادر نباشید ادرارخود را تا رسیدن به توالت نگه دارید، به بی‌اختیاری ادرار (کاهش کنترل مثانه) مبتلا هستید. در حالت عادی فقط هنگامی ادرار می‌کنید که بخواهید. بی‌اختیاری می‌تواند موقتی یا دایمی باشد. بی‌اختیاری ادرار در زنان، معمولاً به دلیل نقص عملکرد عضلاتی که به نگهداری و دفع ادرار کمک می‌کنند، رخ می‌دهد.
راههای مختلفی برای درمان بی‌اختیاری وجود دارد. در نظر داشته باشید زنان بسیاری مبتلا به بی‌اختیاری هستند، که اکثر انواع آن قابل درمان است و وابسته به سن نیست. اگر به دلیل نشت ادرار، از پد استفاده می‌کنید. یا به دلیل ترس از نشت ادرار، کار و فعالیت‌های اجتماعی خود را محدود کرده‌اید، تشخیص بی‌اختیاری ادرار قطعی است و باید درمان شوید.
در آمریکا بیش از ۱۳ میلیون نفر به کاهش کنترل مثانه مبتلا هستند. زنان دو برابر مردان مبتلا می‌شوند. بی‌اختیاری ادراری دومین عاملی است که موجب قرار دادن سالمندان به خانه‌های نگهداری سالمندان می‌شود. طبق آمار ۵۰ درصد ساکنان این مکان‌ها به بی‌اختیاری ادرار مبتلا هستند.
اگرچه مشکلات ناشی از کنترل مثانه در زنان مسن بیشتر از زنان جوان رخ می‌دهد، ولی کاهش کنترل مثانه همیشه با افزایش سن همراه نیست. هر سن و سالی داشته باشید، این عارضه قابل درمان است. نباید اجازه داد که شرم و آشفتگی روحی مانع از مراجعه شما به پزشک شود،. بلکه باید بدانید که این حالت یک بیماری است که نیاز به درمان دارد.
با وجود این‌که تعداد بیماران مبتلا به بی‌اختیاری ادرار در افراد مسن حدود ۸۰ درصد تخمین زده شده، تخمین شیوع این بیماری در جمعیت جوان مشکل است. میانگین مدت زمان ابتلا به بی‌اختیاری، قبل از مراجعه به پزشک، ۹ سال تخمین زده شده است. همچنین مشخص شده که تنها ۳ درصد از مبتلایان به خاطر بیماریشان به پزشک مراجعه می‌کنند.
● مثانه چگونه کار می‌کند
کنترل مثانه چیزی بیشتر از نگهداری خودتان تا رسیدن به دستشویی است. این عمل به سادگی انجام نمی‌شود، بلکه به کار تعدادی از عضلات و اعصاب در بدن بستگی دارد.
قسمت اعظم سیستم کنترل کننده مثانه، داخل لگن قرار دارد. (یعنی منطقه‌‌‌ای از شکم، که بین قسمت فوقانی استخوان‌های ران و زیر باسن قرار دارد) مثانه یک عضو عضلانی بادکنک شکل است. وقتی که ادرار می‌کنید، عضلات مثانه منقبض شده و باعث فشرده شدن مثانه و خروج ادرار می‌شود. عضلات دیگری نیز به کنترل مثانه کمک می‌کنند. دو حلقه عضلانی به نام اسفنکتر، اطراف لوله‌ای که ادرار را به بیرون آن هدایت می‌کند قرار دارد. این لوله را مجرای ادرار می‌نامند. عضلات اسفنکتر با فشردن مجرای ادرار مانع از خروج آن از بدن می‌شوند. عضلات کف لگن، حالب‌ها، راست‌روده و مثانه را در محل خود نگه می‌دارند ولی بیشتر به بسته باقی ماندن مجرای ادرار کمک می‌کنند.
وقتی که مثانه پر می‌شود، اعصاب مثانه سبب آگاهی سیستم عصبی از پر شدن آن می‌شود و احساس دفع ادرار به شما دست می‌دهد. در هنگام توالت کردن، سیستم عصبی، پیام‌هایی به عضلات اسفنکتر و عضلات کف لگن می‌فرستد، که سبب شل شدن آنها می‌شود. همچنین به عضلات مثانه دستور می‌دهد تا منقبض و فشرده شده و سبب خروج ادرار از مثانه شوند.
کاهش کنترل مثانه در زنان، بیشتر از مردان رخ می‌دهد. زیرا عضلاتی که به احتباس و دفع ادرار کمک می‌کند (عضله مثانه، عضلات اسفنکتر و عضلات کف لگن) در زنان بیشتر آسیب می‌بینند. بی‌اختیاری هنگامی رخ می‌دهد که عضلات مثانه ناگهان منقبض شوند یا عضلات مجرای ادرار ناگهان شل شوند.
● علل بی‌اختیاری ادرار
موارد زیادی می‌توانند دلیل بی‌اختیاری ادرار باشند و بسیاری از آنها موقتی هستند. برخی از این دلایل عبارتند از: عفونت مجاری ادرار، عفونت و تحریک مجاری تناسلی، عوارض جانبی داروها، ضعف عضلات کف لگن به علت حاملگی و زایمان، ضعف مثانه، ضعف عضلات اسفنکتر مجرای ادرار (عضلاتی که سبب احتباس ادرار می‌شوند)، فعالیت بیش از حد عضلات مثانه، انسداد مجرای ادرار ( گاهی به علت افزایش حجم پروستات)، عدم تعادل هورمونی ( به خصوص در زنان یائسه)، اختلالات عصبی و عدم تحرک. بسیاری از زنان نیز از نشت ادرار در دفعات نادر، مثلاً زمان ابتلا به یک سرماخوردگی شدید، یا زمانی که مثانه‌شان بسیار پر بوده، یا حتی در زمان عفونت مجاری ادراری شکایت می‌کنند. در اغلب زنان، این حالت یک مشکل جدی و همیشگی نیست.
● انواع بی‌اختیاری ادرار
▪ بی‌اختیاری فشاری:
عبارت است از تراوش مقادیر اندک ادرار در حین حرکات بدنی (مانند سرفه کردن، عطسه کردن، خندیدن، دویدن، ورزش کردن و ... ) بی‌اختیاری فشاری، شایع‌ترین بی‌اختیاری در بین زنان است. این نوع بی‌اختیاری قابل درمان است. تراوش ادرار ممکن است هنگام بلند شدن از صندلی و یا برخاستن از رختخواب یا زمانی‌که قدم می‌زنید و یا هنگام سایر فعالیت‌ها دیده شود، و احتمالاً هر روز بعد از انجام این فعالیت‌ها ناگزیر از حمام کردن هستید.
علت بی‌اختیاری ادرار فشاری، استرس‌های روحی و عاطفی نیست، بلکه علت آن عوامل استرس‌زای فیزیکی یا جسمی می‌باشند، که به مثانه فشار وارد می‌کنند مانند: کشیدگی عضلات کف لگن بعد از زایمان، افزایش وزن یا برخی اعمال جراحی. ضعف عضلات کف لگن سبب افتادگی گردن مثانه می‌شود. در این وضعیت گردن مثانه، در هنگام افزایش فشار داخل شکمی در حین صحبت کردن یا سرفه کردن باز می‌شود.
▪ بی‌اختیاری فوری:
عبارت است از تراوش مقدار زیادی ادرار در زمان غیرقابل پیش‌بینی مانند: زمان خواب، بعد از نوشیدن مقدار کمی آب، در هنگام لمس آب یا شنیدن صدای ریزش آن (مانند هنگام ظرف شستن). و علت آن انقباض و گرفتگی عضلات کنترل کننده مثانه است و می‌تواند بسیار ناراحت‌کننده باشد زیرا خروج ادرار به قدری سریع رخ می‌دهد که نمی‌توانید خود را به دستشویی برسانید. در پزشکی چنین وضعیتی را با واژه‌هایی نظیر مثانه ناپایدار، اسپاستیک یا بیش‌فعال شرح می‌دهند. در صورتی‌که این حالت، ناشی از فعالیت بیش از حد اعصاب کنترل‌کننده مثانه باشد، ممکن است آن را بی‌اختیاری ادرار بازتابی بنامند.
در صورت ابتلا به بی‌اختیاری ادرار، ممکن است حتی با نوشیدن مقدار کمی مایعات، لمس یا شنیدن صدای آب روان، دچار تراوش ادرار شوید. همچنین باید به کرات به توالت بروید (برای مثال هر دو ساعت یک بار). در صورتی‌که این اتفاق در خواب رخ می‌دهد، بهتر است بعد از ساعت ۶ بعداز ظهر مقدار خیلی کمی مایع بنوشید.
بی‌اختیاری ادرار اغلب به علت عفونت مثانه، آسیب عصب، نوشیدن الکل، یا بعضی داروها ایجاد می‌شود. علاوه بر شیوع آن در زنان یائسه (و مسن به علت کاهش هورمون‌های زنانه)، این مشکل در افراد مبتلا به دیابت، بیماری پارکینسون، مالتیپل اسکلروزیس MS ، و در کسانی که سکته کرده‌اند نیز دیده می‌شود. در اکثر مواقع یائسگی به‌دلیل مشکلات همراه با کاهش سطح هورمون‌های زنانه، سبب این گونه بی‌اختیاری ادرار می‌گردد.▪ بی‌اختیاری عملی:
عدم رسیدن به موقع به توالت به علت معلولیت جسمی، سرسختی یا مشکلاتی در تفکر یا ارتباط برقرار کردن با دیگران، که مانع از رسیدن شخص به توالت می‌شود، این نوع ناراحتی را ایجاد می‌کند. برای مثال فرد مبتلا به بیماری آلزایمر قادر به برنامه‌ریزی مناسبی، برای رسیدن به توالت در موقع لزوم نیست. یا شخصی که از صندلی چرخ‌دار استفاده می‌کند، ممکن است نتواند به موقع خود را به توالت برساند. این نوع بی‌اختیاری، علت اغلب بی‌اختیاری‌های زنان مسن در خانه سالمندان است.
▪ بی‌اختیاری لبریزی:
تراوش مقادیر کم ادرار به علت پر بودن همیشگی مثانه است. در این صورت مثانه همیشه پر است و مقادیر کمی ادرار از آن تراوش می‌کند. در صورت ابتلا به بی‌اختیاری ادرار لبریزی، احساس می‌کنید هیچ‌گاه مثانه به طور کامل خالی نمی‌شود، یا احساس می‌کنید همیشه مجبور به تخلیه ادرار هستید، ولی نمی‌توانید. اغلب مقادیر کمی ادرار در شبانه‌روز دفع می‌کنید و در طی شب مکرر به دستشویی می‌روید، ولی مقادیر کمی ادرار خارج می‌شود و هنوز احساس پر بودن مثانه را دارید. یا زمان زیادی را در توالت می‌گذرانید، ولی فقط قادر به ایجاد جریان ادرار کم یا قطره قطره می‌باشید.
بی‌اختیاری ادرار لبریزی می‌تواند در افراد مبتلا به دیابت، به علت کاهش کنترل طبیعی مثانه رخ دهد. و اغلب در مردان مسن به علت انسداد مجرای ادرار، به دنبال بزرگ‌شدگی پروستات دیده می‌شود. هورمون‌ها و سنگ‌های ادراری نیز، می‌توانند سبب انسداد مجرای ادرار گردند. این نوع بی‌اختیاری جزو وضعیت‌های اضطراری است و نیازمند درمان‌های سریع پزشکی است. در صورت عدم درمان، ادرار از مثانه به کلیه‌ها برگشت کرده و سبب افزایش احتمال عفونت‌های کلیوی و آسیب‌های دایمی آن می‌شود. بی‌اختیاری ادرار لبریزی در زنان شایع نیست.
▪ بی‌اختیاری ترکیبی:
ترکیبی از بی‌اختیاری‌های مختلف به خصوص ترکیب بی‌اختیاری فشاری و فوری است.
▪ بی‌اختیاری موقتی:
این نوع بی‌اختیاری می‌تواند به علت استفاده از داروها، عفونت مجاری ادراری، اختلالات ذهنی، کاهش تحرک و یبوست شدید ایجاد شود و در صورت قطع مصرف دارو و یا درمان عفونت‌ها قطع می‌گردد.
● تاثیر حاملگی، زایمان و یائسگی بر بی‌اختیاری ادرار
در دوران حاملگی، اضافه شدن وزن جنین و فشار آن می‌تواند سبب ضعف عضلات کف لگن شده و بر توانایی کنترل مثانه تاثیر بگذارد. بعضی اوقات وضعیت مثانه و مجرای ادرار به علت وضعیت جنین تغییر می‌کند که ممکن است مشکل‌آفرین باشد. در بعضی موارد زایمان طبیعی وpisiotomy (بریدن عضلات برای خروج راحت‌تر جنین)، سبب ضعف عضلات کنترل‌کننده مثانه می‌شود. همچنین حاملگی و زایمان می‌تواند، سبب آسیب‌دیدن اعصاب کنترل‌کننده مثانه شود،در صورتی‌که عضلات فشارنده دستگاه ادراری ضعیف شوند بی‌اختیاری ادرار رخ می‌دهد. این نوع بی‌اختیاری ادرار یک هفته قبل از عادت ماهیانه تشدید می‌شود. احتمالاً در این محدوده زمانی، کاهش سطح هورمونی زنانه به نام استروژن، موجب کاهش فشار ماهیچه‌های اطراف مجرای ادرار شده و احتمال تراوش ادرار را زیاد می‌کند.
معمولاً پس از زایمان، مشکل بی‌اختیاری ادرار به صورت خود‌به‌خود بهبود می‌یابد. ولی اگر پس از ۶ هفته، همچنان وجود داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کرد. اختلالات کنترل مثانه همیشه بلافاصله پس از زایمان ظاهر نمی‌شوند.
بعضی زنان تا سن ۴۰ سالگی، هیچ‌گونه مشکل بی‌اختیاری ادرار ندارند؛ و یائسگی موجب بروز اختلالات کنترل مثانه در آنها می‌شود. زیرا در دوران یائسه شدن، مقدار هورمون زنانه به تدریج کاهش می‌یابد.
در مورد فواید مصرف استروژن، جهت جلوگیری از بروز اختلالات کنترل مثانه، می‌توان با پزشک متخصص سیستم تناسلی، مشورت کرد. در صورت وجود سابقه سرطان سینه یا رحم در خانواده، و یا احتمال ابتلا به سرطان سینه یا رحم، باید از مصرف استروژن خودداری کرد.
● علامت‌های خطر
▪ اگر هر کدام از مشکلات مربوط به مثانه که در زیر آمده، دیده شود باید به پزشک مراجعه کنید:
ـ تراوش ادرار، که مانع از انجام فعالیت شود.
ـ ترواش ادرار، که موجب پریشانی روحی و روانی گردد.
ـ تراوش ادرار، که پس از انجام یک عمل مانند برداشتن رحم یا عمل پروستات آغاز شده و یا هنوز ادامه داشته باشد.
ـ ناتوانی در دفع ادرار
ـ تکرر ادرار بیش از حد معمول، بدون وجود عفونت ثابت شده.
ـ نیار به دویدن تا دستشویی
ـ دفع ادرار قبل از رسیدن به دستشویی
ـ احساس درد هنگام ادرار، و یا هنگام پر شدن مثانه (بدون وجود عفونت مثانه)
ـ عفونت‌های مکرر مثانه
ـ ضعف پیشرونده دستگاه ادرار با احساس تخلیه ناقص مثانه یا بدون آن
ـ ادرار کردن غیرطبیعی، یا تغییر در ادرار کردن به دنبال اختلالات سیستم عصبی مانند سکته مغزی، ضایعه طناب نخاعی MS● تشخیص و درمان
در صورت بروز بی‌اختیاری، اولین قدم مراجعه به پزشک است. پزشک با پرسیدن سوالاتی از بیمار در مورد تاریخچه بیماری، مصرف دارو، اعمال جراحی انجام شده، تعداد و نحوه زایمان و ... ، نوع بیماری را تشخیص می‌دهد و در صورت لزوم آزمایشات مخصوص بررسی بی‌اختیاری ادرار را انجام خواهد داد.
در بیشتر مواقع بی‌اختیاری ادرار می‌تواند با موفقیت درمان شود. چگونگی درمان بی‌اختیاری ادرار، بستگی به نحوه بوجود آمدن آن دارد. معالجات به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند. ۱) تمرینات و تصحیح عادات رفتاری ۲) معالجه با دارو ۳) عمل جراحی. از این درمان‌ها به تنهایی یا به صورت ترکیبی استفاده می‌شود. در این مقاله تمرینات مخصوص بی‌اختیاری ادرار شرح داده خواهد شد.
● تمرینات عضلات لگن
در سال ۱۹۸۴ آرنولد کِگل تمرینات لگنی را به عنوان یک راه درمان بی‌اختیاری ادرار فشاری شرح داد. ماهیچه‌های کف لگنی به صورت عمقی قرار گرفته‌اند و با تقویت آنها می‌توان بهتر جریان ادرار را کنترل کرد. این تمرینات، که به تمرینات کِگل معروف‌اند، ورزش‌های ساده‌ای برای تقویت عضلات نزدیک به مجرای ادرار محسوب می‌شوند. فقط با صرف چند دقیقه وقت برای انجام حرکات ورزشی در ماهیچه‌های لگن می‌توانید سبب کاهش یا درمان تراوش ادرار شوید. این ورزش‌ها شامل انقباض و شل کردن عضلات کف لگن هستند.
هدف از تمرین‌های کِگل، عبارت است از توقف تراوش ادرار در حین ورزش، سرفه، عطسه، خنده یا بلند کردن چیزی که سبب اعمال فشار بر روی مثانه می‌شود. ابتدا باید محل عضلات کف لگن را به درستی برای خود مشخص کنید. آسان‌ترین راه برای تعیین محل درست عضلات، سعی در نگه داشتن گاز روده است. همچنین می‌توانید هنگام ادرار کردن، سعی کنید جریان ادرار را متوقف کنید. (این عمل را فقط جهت تعیین محل دقیق عضلات انجام دهید و از آن به عنوان یک تمرین عمومی استفاده نکنید، زیرا می‌تواند باعث ضعف عضلات شود).
اگر هنگام فشردن این مناطق، احساس به بالا کشیده شدن داشته باشید، عضلات سالم هستند. در مردان ممکن است احساس کشیدگی آلت تناسلی به طرف بدن ایجاد شود. احساس ناشی از تمرینات کِگل، باید مثل این باشد که بخواهید جریان ادرار یا دفع مدفوع را، متوقف کنید.
پس از شناخت عضلات، برای انجام تمرین باید خیلی محکم ماهیچه‌های اطراف مهبل یا مقعد را با بالا بردن آنها به سمت داخل منقبض کرده و بکشید. با حفظ انقباض تا پنج شمرده (که به تدریج تا ده هم می‌رسد)، سپس عضلات را شل کنید. برای شروع به روی زمین دراز بکشید به طوری که سر و شانه‌ها بر روی بالش قرار داشته و بازوها در پهلو باشند. در این حالت زانوها خم بوده، پاها روی سطح زمین حدوداً سی سانتی‌متر از هم فاصله دارند. بعدها می‌توانید تمرین‌های کِگل را، در حالت ایستاده و نشسته هم انجام دهید.
تمرینات با یک دوره ده تایی، سه بار در روز شروع می‌شوند و بتدریج به دوره‌های بیست‌تایی می‌رسند و ده بار در روز تکرار می‌شوند. وقتی که شروع به تمرین کردید، باید به طور مرتب انجام آن را روی تقویم ثبت کرده، و مطمئن شوید که تمرین‌ها را به طور مرتب انجام می‌دهید.
تشخیص درست عضلات می‌تواند دشوار باشد. بیش از یک‌سوم زنان عضلات غلطی را به کار می‌برند. بنابراین بهتر است از یک پزشک یا فیزیوتراپیست بخواهید تا تکنیک‌های ورزشی شما را کنترل کند.
▪ در هنگام انجام تمرین‌های کٍگل باید به نکات زیر توجه کنید:
ـ بدون بالا بردن باسن، انقباض عضلات شکم یا حرکت پاها؛ عضلات کف لگن منقبض شوند.
ـ از انجام تمرین توقف جریان ادرار، به طور عملی خوداری شود، زیرا ممکن است باعث به‌هم ریختن الگوی دفعی شود.
ـ در حین تمرین نفس را نگاه دارید.
ـ شکیبا و صبور باشید، زیرا دورهٔ بهبودی شش تا هشت هفته طول می‌کشد، و لازم است به طور نامحدود تمرین‌های کِگل را انجام دهید. در نهایت قادر خواهید بود، این تمرین‌ها را در هر زمان و هر مکانی انجام دهید.
دکتر بهنوش وثاقی قراملکی
