سفر به سرزمين نادر جهانگشا
كلات كه به نام نادر رقم خورده و در ميان كوه‌هاي هزارمسجد، روزگاري هزار هزار گنجينه در دلش جاي داده است و هم‌اكنون نيز به عنوان ميراث‌دار تاريخ استوار ايستاده است.
كلات نادري
از مشهد كه به سمت شمال شرق خارج مي‌شوي، آرام‌‌آرام كوه‌هاي هزار مسجد رخ مي‌نمايد. كوه‌هايي كه گويي رنگ تاريخ به خود گرفته است و قدمت و تاريخ را مي‌توان از چين و چروك‌هاي گونه كوهستانش خواند. آرام آرام وقتي از گذرگاه‌هاي كوهي عبور مي‌كني، مي‌رسي به كلات نادري كه علاوه بر كوهستان، فراواني آب و رودخانه آن هم تعادل طبيعت را برايش هديه آورده است و هم هوايي مطبوع با بهاري دلگشا.
كلات در لغت به معني «آبادي و زيستگاه بر فراز كوه» است. براي نخستين بار، نام كلات در شاهنامه فردوسي در داستان حماسي فرود، پسر سياوش آمده است، اما در هر صورت به رغم اين كه در دوره‌هاي مختلف تاريخي، منطقه كلات مورد توجه حاكمان بوده است، اما كلات نادري همان‌گونه كه از نامش هويداست، هويتش را از نادر مي‌گيرد و فراز و فرودهاي تاريخي‌اش را با نادر تجربه كرده است كه در ادامه به برخي از آنها اشاره خواهيم كرد.
نادر، كلات نادري و كاخ خورشيد
نادرشاه افشار، زندگي پرفراز و فرودي داشته است، از يك‌سو در دوره‌اي از عمرش براي ايرانيان نماد اتحاد و دوام و جهانگشايي و حتي سخاوت بوده، اما از سوي ديگر بويژه در پايان عمرش تصويري خشن از او در تاريخ باقي‌مانده است تا جايي كه پسرش نيز از آسيب وي در امان نمانده و پسر خود رضاقلي ميرزا را كور مي‌كند.
هنگامي كه نادرشاه افشار در خراسان به حكومت مي‌رسد، ايران با آسيب جدي ضعف حكومت مركزي روبه‌رو بوده است، آنگاه نادر نه‌تنها اين اتحاد را براي ايرانيان به ارمغان مي‌آورد بلكه مهاجمان ايران را نيز به عقب مي‌راند و كشورگشايي‌اش را تا هندوستان ادامه مي‌دهد.
در تاريخ از نادرشاه همواره به عنوان جنگجويي دلاور و بي‌باك ياد شده است. ادوارد براون در توصيف نادرشاه چنين مي‌گويد:او يكي از بي‌باك‌ترين نوابغ نظامي ايران بود.
نادرشاه هنگامي كه به حكومت مي‌رسد، دستور ساخت كاخي را در كلات نادري مي‌دهد كه هم‌اكنون به عمارت خورشيد يا كاخ خورشيد مشهور است. در تاريخ اين گونه آمده كه از اين كاخ به عنوان محلي براي حفاظت از گنجينه نادر استفاده مي‌شده است. اين كاخ كه تا پايان عمر نادر نيز نيمه‌كاره ماند، اما با همين شرايط در مدت زمان حكومت نادر مورد استفاده قرار مي‌گرفته است.
هنگامي كه از كلات به عنوان قطب گردشگري شرق ايران سخن مي‌گوييم، ناگزير از سخن گفتن در مورد نادريم، چراكه هويت تاريخ كلات بيش از هر چيز برگرفته از نادر است و البته نبايد اين نكته را نيز فراموش كنيم كه كلات ويژگي‌هاي خاص خودش را داشته است كه مورد توجه جهانگشايي مانند نادر قرار مي‌گيرد.
سرزمين كلات باتوجه به اين كه در ميان كوه قرار گرفته، به سرزمين دژهاي نفوذناپذير شهرت دارد و دليل انتخاب كلات توسط نادر نيز همين نفوذناپذيري آن بوده است. به عبارت بهتر كاخ خورشيد، كاخ و گنجينه گنج‌هاي نادر بوده است، تخت‌طاووس، الماس كوه نور، الماس درياي نور و گنج‌هاي حاصل از جهانگشايي او به هندوستان كه فراواني آن و گرانبهايي‌اش در تاريخ شهره عام است تا جايي كه مي‌گويند نادر هنگامي كه هند را فتح كرد و اهانت‌كنندگان به ايرانيان را به دار مجازات آويخت در برابر دريافت كليد گنجينه هنديان پذيرفت كه حكمراني را از حاكم هند سلب نكند و او حاكم هند بماند. او سپس گنجينه‌اي آنچنان ارزشمند با خود به ايران آورد كه تا 3 سال تمام ايرانيان از پرداخت ماليات معاف شدند و هنوز نيز اين جواهرات موجب افتخار ايرانيان است.
او گنجينه را با خود به ايران آورده است و در كاخ سترگ خورشيد در ميان كوه‌ها آنها را محافظت مي‌كرده است. كاخ خورشيد، بنايي 3 طبقه است كه البته هيچ‌گاه اين بناي 3 طبقه به پايان نرسيده و وظيفه ساخت اين بنا به عهده اسراي هندي بوده كه نادر از سرزمين هندوستان آنها را به اسارت آورد.
نكته: سرزمين كلات باتوجه به اين كه در ميان كوه قرار گرفته، به سرزمين دژهاي نفوذناپذير شهرت دارد و دليل انتخاب كلات‌توسط نادر نيز همين نفوذناپذيري آن بوده است
اين كاخ مجموعا داراي 12 اتاق است كه داخل هراتاق نيز تزييناتي از نقاشي و گچبري ديده مي‌شود. در ميان اين تزيينات، تصاويري از شاهزادگان نادري نيز به چشم مي‌خورد. در وسط اين بناي 8 ضلعي، برج‌هاي استوانه‌اي‌مانند در دو‌طبقه قرار دارد كه محل اقامت شاه و خانواده‌اش بوده‌است. زيبايي اين كاخ بيشتر در آرايش نماي خارجي كنگره‌دار ساختمان است كه در آن معماري مغولي - هندي به چشم مي‌خورد. داخل اتاق‌ها با نقاشي و گچبري تزيين شده‌اند. در وسط اين بنا نيز از سطح پشت‌بام برجي مدور با ترك‌هاي شبيه نيم ستون معروف به خياري احداث شده است. كاخ خورشيد در طول زمان، دچار آسيب‌هاي فراواني شد ازجمله اين كه هم‌اكنون ارتفاع بناي 25 متري آن به 20متر كاهش پيدا كرده است و طبقه سوم آن به شكل مخروبه درآمده، البته در اين سال‌ها به همت سازمان ميراث فرهنگي استان خراسان رضوي اين كاخ باستاني كه در ميان باغي از جويبارها و درختان بنا نهاده شده مورد مرمت قرار گرفته و هم‌اكنون به عنوان يكي از مهم‌ترين جاذبه‌هاي تاريخي شرق كشور مطرح است.
ديدني‌هاي طبيعي كلات
فراموش نكنيد كه بنا به اعلام سازمان‌هاي جهاني، ايران به جهت جاذبه‌هاي طبيعي جهانگردي در رتبه پنجم جهاني جاي گرفته و به جهت جاذبه‌هاي تاريخي رتبه دهم دنيا را دارد و به همين دليل است كه از زواياي مختلف همواره موردتوجه جهانگردان بوده است و باز هم فراموش نكنيد كلات نادري، در فاصله‌اي كمتر از 2 ساعت از حرم رضوي هم از تاريخ در دلش به امانت دارد و هم از طبيعت پرنصيب است تا جايي كه بسياري به آن لقب بهشت گمشده داده‌اند.
آبشار قره‌سو
قره‌سو در جنوب غربي شهرستان كلات نادري واقع شده است. آب و هوايي خنك و ييلاقي دارد و دره‌تنگ آن زمينه شكل‌گيري آبشارهاي زيبا را فراهم ساخته است و به بركت كوهستان نيز بارش‌هاي جوي دارد و همين ويژگي‌ها شرايط شكل‌گيري آبشارهاي منحصر به فرد در اين منطقه را فراهم آورده است. آب قره‌سو، آب گوارايي است تا جايي كه حتي نادر به سبب اين كه از كيفيت آب كلات رضايت نداشته است، دستور مي‌دهد آب كاخ را از قره‌سو تامين كنند. قره‌سو در 10 كيلومتري جنوب غربي كلات نادري واقع شده و در دل پيچ و‌خم‌هاي خود 8 آبشار زيبا را جاي داده است.
بند نادري
بند نادري، سدي آجري است كه مردم بومي ساخت آن را به نادرشاه افشار نسبت مي‌دهند، اما برخي محققان نيز ساخت آن را متعلق به گوركانيان مي‌دانند، اما در هر صورت با توجه به اين كه اين بند در يك طبيعت منحصر به فرد معتدل كلات ساخته شده، منطقه‌اي است كه هم مي‌تواند يادآور تاريخ و هم بهره‌گيري از طبيعت باشد و مورد توجه گردشگران قرار گيرد.
آبشار اورتكند
منطقه اورتكند به صورت خاص به بهشت گمشده مشهور است، اما افسوس كه جاده مناسبي ندارد و چند كيلومتر آن خاكي است و البته شايد همين خاكي بودن جاده باعث محافظت آن شده است. جاده دسترسي اورتكند از كيلومتر 105 جاده مشهد به كلات جدا مي‌شود و پس از جدا شدن از جاده اصلي، بايد حدود 22 كيلومتر پيش رفت. تفرجگاه اورتكند علاوه بر ييلاقي بودن، آب فراوان و كوه‌هاي سر به فلك كشيده سترگ و زيبا، به سبب غار آبي‌اش نيز شهرت دارد و اين منطقه علاوه بر گردشگران داخلي، توجه گردشگران خارجي را نيز به خود جلب كرده است.
سفر به خير
خراسان رضوي، بزرگ‌ترين بركتش رضاي آل‌محمد است، همو كه يادش دل را جلا مي‌دهد، قلب را آرامش و جان را نيرو. در كنار زيارت، سياحت در استان خراسان رضوي نيز بسيار جاذبه دارد. كوه‌هاي سترگ و بلند كلات، بهشتي را در دل خود جاي داده است، رود چهچهه در كلات نادري در مرز بين تركمنستان و ايران، چونان بلبلي چهچهه زنان مي‌خرامد و مي‌راند، جنگل ارس هزارمسجد در نزديكي‌هاي كلات، طبيعتي منحصر به فرد دارد كه بالاترين پيامش اين است كه هر نكته‌اي از ايران سرزمين سرسبزي و رويش و زندگي است.
در كنار اين آثار تاريخي، هنگامي كه در جوار حرم رضوي از موزه و آرامگاه نادرشاه افشار ديدن مي‌كنيد، به خاطر داشته باشيد كه سرزمين روياهاي نادر، سرزمين گنجينه تخت‌طاووس و الماس كوه نور همين نزديكي‌هاست، بايد دل به جاده زد، كوه‌هاي بلند كه سال‌ها بر كسي رخ ننموده و بيگانگان را به خود راه نداده است، هم‌اكنون به روي شما آغوش گشوده است و در كنار طبيعت زيبا مي‌توانيد از مجموعه آثار كاخ نادري در كلات ديدن كنيد.
آغاز را با نادر شروع كرديم، پايان را با افتخارهاي خراسان به پايان رسانديم و نام نبردن از مرد بلندآوازه ادبيات پارسي ـ فردوسي ـ شرط مروت نيست و چه به كه به عنوان پاياني از اين گزارش، فردوسي را از نگاه نادر ترسيم كنيم. نادرشاه در توصيف فردوسي چنين مي‌گويد: «شاهنامه فردوسي خردمند، راهنماي من در طول زندگي بوده است».
