برج میلاد، نماد معماری ایرانی یا تکنولوژی؟!

در میان همه نکاتی که در این سال ها درباره ویژگی های فنی و اهداف ساخت برج میلاد آورده شده است، این نکته که برج میلاد با نام «یادمان» به عنوان نمادی از اقتدار و عزم ملی برای شهروندان تهران ساخته شده، کمی جای تأمل دارد!
در حالی که حدود صد روز به افتتاح این برج مخابراتی باقی مانده است، هنوز هیچ نشانی از نمادهای معماری ایرانی ـ اسلامی در بنای ظاهری این برج به چشم نمی خورد، ضمن این که اگر خوب بنگریم، تا به حال همه آنچه درباره این برج شنیده و احتمالا خواهیم شنید، به ویژگی های فنی و تکنولوژیک آن مربوط است.
چنانچه هنگامی که از مدیریت یادمان سازه به عنوان مسئولان دست اندرکار ساخت این برج، اطلاعاتی دقیق از هویت معماری برج میلاد پرسیده می شود، پاسخ آنان باز هم به همان ویژگی های فنی برج خلاصه می شود و جز کلی گویی هایی درباره این که «معماری بنای برج با الهام از میل ها و مناره های باستانی ایران و هندسه ای برگرفته از نقوش معماری ناب ایرانی و مفاهیم عمیق درونی معماری سنتی شکل گرفته است»، پاسخ دقیق تری ندارند.
به واقع، در حالی که سازندگان برج درباره الهام از معماری اسلامی در ساخت آن ادعا دارند و آن را پیوندی بین تکنولوژی و معماری اسلامی ـ ایرانی می دانند، اما حقیقت این است که اصولا فلسفه شکل گیری چنین برج هایی، نه در ایران، بلکه در بسیاری کشورهای دنیا، که پیش از ما چنین برج هایی ساخته اند، ارایه نماد و سمبلی از هویت و فرهنگ سرزمینشان نبوده و اگر هم چنین باشد، چنین برج هایی برای چنان کشورهای توسعه یافته ای، شاید بتواند نقش یک سمبل یا نماد را بازی کند، اما برای کشور ما و حتی برای ابرشهر تهران، ساخت آن، تنها نوعی خودآزمایی و ابراز توانمندی در عرصه عمران و ساخت وساز است و بس.
چنانچه مدیریت یادمان سازه، خود نیز بر این امر اذعان دارد: «با توجه به تغییرات فرهنگی و توانایی مهندسی دهه های اخیر در ایران و به ویژه شهر تهران، نیاز به حضور نمادهای برتر که دربرگیرنده هویت جدید مهندسی و فناوری کشور باشد، ضروری به نظر می رسید و به همین دلیل، ساخت برج میلاد به عنوان چهارمین برج بلند مخابراتی برای تلویزیون جهان آغاز شد».
به این ترتیب، برج میلاد با همه ویژگی های فنی و مهندسی اش و همه خدمات و امکاناتی که خواهد داشت، تنها بنایی است برآمده از روحیه رقابت جوی امروز ما ایرانیان، با کمی چاشنی از فرهنگ و هنر اسلامی که به هر ترتیب، حضور و احداثش را ضرورت معنوی ببخشد، چراکه یادمان ها، بیش از هر چیز، نماینده فرهنگ، هنر و فن معماری زمان ساختشان هستند و در ارتباط با بافت شهری پیرامون خود در زمان ساختشان است که مفهوم نمادین خود را پیدا می کنند.
بنابراین، برج میلاد را تنها می توان نمادی از اقتدار و عزم ملی (آن هم به دلیل همه ویژگی های تکنولوژیک و فنی و مهندس آن) دانست و این ایده که چنین برجی بتواند به عنوان یک منومان شهری جایگاهی داشته باشد و رقیبی چون برج آزادی را کنار بزند، چندان منطقی به نظر نمی رسد. ضمن پاسداشت همه تلاش هایی که در ساخت چنین برجی انجام شده و عملکردهایی که در آینده (چنانچه همه پیش بینی ها درست از آب دربیاید) پیاده خواهد کرد، باید گفت: برج میلاد هیچ پیوند و قرابتی با تهران در زمان اکنون و مردم این شهر و حتی کشورمان ندارد.
به نظر می رسد ساخت چنین برج هایی تا زمانی که پاسخگوی ضروریات کلان شهرها در فضای عملکردی آن باشند، از جایگاه ارزشمندی برخوردار خواهند بود، اما آن زمان که بنا باشد به تقلید از دیگران و با تمهید شعارهایی زیبا و دهان پرکن، به ارزش ها و فرهنگ و منویات مردم تحمیل شوند، ارزش های دیگر خود را نیز با مسئله روبه رو خواهند کرد.
برج میلاد با هر نام و ویژگی کشوری که هنوز توسعه اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی در آن رخ نداده، در حد همان ساختمان بلندی است که سر به آسمان برده و بلندای آن چنان خودنمایی می کند که در هم ریختگی پیرامونش بیشتر به چشم می آید و این نمی تواند معنای یک نماد، شاخص و نمونه را تحقق ببخشد، چراکه جدا کردن یک تک بنا از محیط در برگیرنده اش، همانند فریفتن خود و آیندگان است درباره میزان توسعه یافتگی (نه صرفا توانمندی) امروز ایران.
http://www.aftabir.com/images/article/break.gif









محمدعلی بدری