معماری با خشت های هویت

مفاهیم و معانی خاص نهفته در آثار معماری و توالی این معانی در طول قرن ها زندگی بشر گویای اندیشه انسانی و تحول آن بوده اند. تجربه حضور در فضای معماری به عنوان یک اثر هنری تمام ابعاد وجودی مخاطب را چه به لحاظ فیزیکی و چه به لحاظ ذهنی در بر می گیرد و پیام اثر هنری با قدرت بسیار به واسطه چنین حضوری به مخاطب القا می شود.
اندرو بنجامین استاد فلسفه هنر در دانشگاه موناش و دانشگاه سیدنی استرالیا در گفت وگوی خود به تاثیرات اندیشه انسانی و معماری بر یکدیگر می پردازد. بخش دوم این گفت وگو را در اینجا می خوانید.
اجازه دهید حالا به معماری بپردازیم، یکی از مواردی که مورد توجه خاص شماست. برای من جالب است، رویکرد شما را به معماری بدانم. در چارچوبی که هگل تعریف می کند معماری در مرتبه عقل قرار دارد. روح به سمت رهایی از جسم حرکت می کند به همین جهت به نظر می رسد که زبان شعر ایده آل هنری باشد. کنجکاوم نظر شما را درباره معماری و ارتباط آن با فلسفه بشنوم.
این چیزی است که من از دو نقطه نظر متفاوت زیاد به آن اندیشیده ام. گادامر در اثر «حقیقت و روش» به شکلی متفاوت از هگل معماری را به عقل مربوط می داند و برای معماری جایگاه ویژه ای در ورای هنرها قائل است.
فلاسفه زیادی در باب معماری صحبت کرده اند. اما آنها در واقع درباره معماری صحبت نکرده اند، آنها درباره طریقی که به آن سبب جایگاه فلسفی پیدا می کند سخن گفته اند. این مساله را می توانیم در گفتار هایدگر درباره معبد ببینیم یا جایی که او به خانه روستایی ها پرداخته و در نوشته «ساختن تفکر سکونت» می گوید. سکونت اینجا شکل می گیرد و در شرح این گفته چندین عکس می آورد. اما او به معماری خانه نمی پردازد، ساختار فیزیکی و شکل گیری آن را مد نظر ندارد.
مساله فلسفی که پیش می آید به اینگونه است: «واژه معماری چه هویتی به همراه دارد؟» من در اینجا می توانم به دو نکته اشاره کنم. معماری شیوه های مختلفی را در بر می گیرد. معماری خانگی، معماری موزه، معماری بیمارستان و... شاید در تمام این گونه ها تکرار ببینیم اما هر کدام حسی متفاوت القا می کنند. همه آنها را معماری می نامیم. به باور من در اینجا دچار یک استفاده نابجا شده ایم چرا که یک کاربرد واحد برای تمام این گونه ها فرض کرده اید. تمام این کاربردهای مختلف را باید در قالب یک کل تحت نام فلسفه مطالعه کرد. معمار به یک طریقی مشابه عمل می کند.
باید بگویم که مفهوم معماری از ساختمان جداست.معماری را می توان ساختمان دانست که فضا را بر انتقاد باز می گذارد. حال اگر انتقاد را از میدان معماری خارج کنیم تنها ساختمان از آن باقی می ماند. ساختمان یک موزه را تنها از چهارستون آن نمی توان تشخیص داد بلکه از همان درب ورودی تا سایر جزئیات داخلی معماری آن از آن یک موزه می سازد. همین بعد انتقادی در درون معماری، معماری را به فلسفه نزدیک می سازد. در اینجا بر روشی که فلاسفه به واسطه آن روش دلایل فلسفی خود را شکل می دهند تاکید می کنم.
پس مشکل اینجاست که معمولا معماری به عنوان ایده معماری شناخته شده است و فلسفه خودش را در حکم وسیله ای برای درک و فهم ماهیت معماری مطرح کرده است. در حالی که طبق گفته شما ممکن است انسان در حال ساختن برخلاف ایده فلسفه و معماری حرکت کند.
این چیزی است که سعی کردم در بخشی از کتاب «رخداد جمعی» که به هگل اختصاص داده ام، به آن بپردازم. مشکل این مبحث غیرمتعارف بودن آن است.
معماری، در گذر از ذهنیات به عینیات و بالعکس فهم می شود. تصوری که آدمی از فضای ساخته شده دارد، در طول راهی که باید توسط وی طی شود تا به تصویری خاص در آید تا سپس ترسیم شود و از صافی های خاص بگذرد، آدمیزاد شاید بتواند آنچه دیده است را به سخن بیاورد و توفیق یابد تا جلوه هایی کم و بیش کامل از آنجا دیده است را به سخن بیاورد و به دیگران انتقال دهد، اما نمی تواند بی کاهش دادن پیاپی تعداد چیزهایی که در فضای معماری دیده است، از آن ترسیمی ارائه دهد. راه معکوس این نکته قابل توجه است.
آدمی می تواند جلوه هایی ملموس و محسوس از آنچه در تصور خود دارد را از راه ترسیم آنها به دیگران انتقال دهد اما نمی تواند بی تقلیل دادن پیاپی و یا به دفعات چیزهایی که در جان ذهنی خود نظم و شکل داده شده است، تصور خود را به تصویر یا ترسیم در بیاورد. گذر از ذهنیات به عینیات و بالعکس، طریقه بازشناخت معماری را میسر می دارد و این کار، به قید کاهش دادن داده های کمی و کیفی ای که شناختشان تنها در فضای میان ذهنی آدمیان میسر تواند بود تحقق پیدا می کند.
▪ چه چیزی نگاه شما را به سمت معماری چرخاند؟ آیا در معماری چالش بی نظیری دیدی که از نقاشی به سوی معماری تغییر جهت دادی؟
ـ به دوگونه می توانم به این سوال پاسخ دهم. در یک سطح شخصی من به زیبایی شناسی ساختمان ها علاقه مند بودم. البته به طور مشخص این علاقه را از خلاقیت و هوش طراحانی که در زمان تدریسم در کلمبیا مشغول بودند، گرفتم نسلی از طراحان که به لحاظ ادبی فلسفی اند.در سطحی دیگر تمایل خاصی نسبت به محافظه کاری پیدا کردم چرا که علاقه مند حفظ سنت ها هستم، باید اضافه کنم که در این راستا مخالف منطق و عقل نیستم. معماری همیشه هستی را به ساختار یک ساختمان تقلیل می دهد و بدون هیچ فراری از واقعیت سعی دارد تمام آن را در ساختار خود منعکس کند. شاید به همین دلایل باشد که فیلسوفان و متفکران باید نگاه جدی تری به معماری و نقاشی داشته باشند و با نگاه خاص به سنت و بررسی تمامی جهات آن جایگاه تکرار در آن را شناسایی کنند. در نهایت فضای نقد را در این ساحت بگشایند.
▪ به نظر می رسد که معماری، برخلاف سایر رشته ها، باید توالی تاریخی را حفظ کند. در این راستا چه تعریفی از ساختمان دارید؟ ساختمان در چه فضایی شکل می گیرد؟ ساختمان ها به ندرت به طور مجزا موجودیت و هویت می گیرند در حالی که نقاشی را می توان در موزه ها نگه داشت، نظر شما در این باب چیست؟
ـ معماری اعلام یک حضور بزرگ در کنار تاریخی غنی و پر بار است، حکایت از زنده بودن دارد. حتی اگر تاریخ معماری به فراموشی سپرده شود اما ساختمان ها حضور دارند و حکایت گر گذشته هستند. یک ساختمان با ساخته شدنش، جهانی را می سازد، لذا بسیار می توان از فضای ایجاد شده، به واسطه خلق یک ساختمان، سخن گفت: این ساختمان بعد از هست یافتن، در حکم یک حافظه خواهد بود که تاریخی از سنت ها را در خود حفظ می کند، البته این اتفاقی است که در دنیای نقاشی نیز رخ می دهد، اما با این تفاوت که نقاشی ها در موزه و گالری نگهداری می شوند و به همین واسطه از چشم عموم مردم پنهان می ماند. برای آگاهی از تاریخ نقاشی باید به موزه ها رفت، اما معماری چیزی است که هر روز جلوی دیدگان ما قرار دارد.
واقعیت این است که آثار معماری، جدای از کارکردهای فیزیکی که برای آنها قائل هستیم، همواره می توانند از منظر دیگری مورد ارزیابی و توجه قرار گیرند که این منظر به قابلیت ها و کارکردهای پیامی آنها اشاره دارد. به تعبیر دیگر، آثار معماری گذشته از تعریف معماری به عنوان ظرفی برای زندگی، ویژگی های دیگری هم دارند که برای مخاطبان اندیشه ورز حاوی پیام های فرهنگی و اجتماعی بسیاری است.
تجربه حضور در فضای معماری به این دلیل حائز اهمیت است که با حضور در یک فضا و مکان، تمام ابعاد وجودی ما، چه به لحاظ فیزیکی و چه به لحاظ ذهنی، مخاطب پیام اثر قرار می گیرند، به تعبیری اثر معماری همچون رسانه ای است که پیامش با زبان فضا به مخاطب عرضه می گردد.
مفاهیم و معانی خاصی که در آثار معماری نهفته است باعث تداوم فرهنگی در جو فکری جامعه می شود. پیداست که معماری تاریخی هر کشور به قید برخورداری از هویت شکل می گیرد و نقش وسیله ارتباط جمعی پیدا می کند. به تعبیر دیگر معماری هر کشور و هر حوزه فرهنگی باتوجه به شرایط خاص طعم و رنگ می گیرد و سندی زنده برای موجودیت یک فرهنگ می شود و به عنوان یک مظهر تمدن با ما سخن می گوید.خصوصیت عملکردی فضا، به دنبال صفت های فرمال فضا می آید و وقتی ما اتاق را ساختیم، خود به خود عملکرد را تعیین کرده ایم.
بنابراین در معماری یعنی در ساختن فضاها، به منظور دستیابی به عملکرد باید از فرم شروع کنیم.فرم یعنی ارز ش های فضا به عنوان «سیمای طبیعی و عینی فضا» می تواند چیزی قابل تشخیص و اندازه گیری باشد، البته تشخیص فرم وظیفه مهم معمار است که از یک طرف صفت های ویژه فضا را بر حسب نظام طبیعی شان هماهنگ کند و از طرف دیگر، نیازهای مشخص هر فضای عملکردی را تشخیص دهد. هویت معماری اثر معماری در جایی و زمانی بیرون از آن نیست که بتوان آن را به بنا افزود و بدین سان به معماری هویت بخشید بلکه هنگامی که اثر معماری آفریده می شود، هویت خود را از پیش دارد و بیان می کند. اثر معماری امروز نیز همچون همیشه با آفرینش ****و و زندگی آدمی به ژرف ترین و کامل ترین شیوه، هویت خود را آشکار می کند به گونه ای که نیازمند عنصرهای بیرونی نیست که به مثابه نماد به جای خود اثر هویت آن را بیان کند.
http://www.aftabir.com/images/article/break.gif









مهدیه مفیدی