معماری، ابزاری برای هستی شناسی

از ایده تا طرح در گفت و گو با علی حمیدی مقدم
● اجازه بدهید یک سوال خیلی کلی و البته اساسی مطرح کنیم؛ شما چرا معماری می کنید؟
جواب دادن به این سوال همیشگی بشر که ‹من کیستم؟› برای من هم مطرح بوده و من ابزاری را که برای این کار انتخاب کرده ام معماری است؛ رسیدن به این جواب با پای نهادن در مسیری آغاز می شود که هرگز به انتها نمی رسد و ما هم هرگز به جوابی قطعی و نهایی برای این سوال ابدی و ازلی بشر نخواهیم رسید. وقتی یک پروژه به من پیشنهاد می شود و قرار می شود سرنوشت زمین پروژه را تعیین کنم، برای من به این معناست که باید سرنوشت قسمتی از هستی را بیان کنم و تمام تلاشم معطوف به این می شود که خودم را از طریق اثرم ارائه کنم. ‹خودی› که همیشه در جریان است و اجازه نمی دهد به دنبال سبک خاصی از معماری بروم. بر همین اساس، حضور حرفه ای من در پی بیان فضای ذهنی خودم در معماری رقم خورده است و من برای این حضور، مسیر و محوری را طراحی کرده ام که بر اساس آن از مراحلی می گذرم و همزمان با طی مرحله ای و رفتن به مرحله بعد خودم را در آثارم بیان می کنم.
● این اتفاقی است که خواسته یا ناخواسته برای هر معمار یا حتی هنرمندی می افتد و او خودش را در آثارش بیان می کند؟
بله و البته هر معماری نحوه تصرف فضایی خاص خودش را دارد؛ من هم با این سوال روبرو شدم که نحوه تصرف فضایی من به عنوان یک معمار چگونه باید باشد؟ و با این دغدغه وارد زندگی حرفه ای شدم وخیلی چیزها در این حضور حرفه ای بر اساس همین سوال و دغدغه برای من رقم خورد. تز فوق لیسانس من که با راهنمایی مهندس بهرام شیردل ارائه دادم، تلاشی بود برای جواب دادن به این سوال و کار ساده ای هم نبود.... من می دانستم دارم مسیرم را آرام آرام پیدا می کنم، پیش رفتم تا به مبحث link یا پیوند رسیدم. مبحثی که هنوز دارم روی آن کار می کنم. در حقیقت من از خودم شروع کردم و برای ابداع ساختار در معماری به ریاضی، هندسه و توپولوژی، رسیدم و استفاده از این ابزار برای واقعیت بخشیدن به افکار و ایده هایم. این شروع زندگی حرفه ای من است و در مسابقه کوشک جهانی تئوری های من عملی و تبدیل به طرح شدند. برای من معماری، ابزاری است برای ارائه دیدگاه از جهان هستی و در مسابقه کوشک جهانی به این هدف رسیدم. من از نقطه تبدیل درک و ایده هایم از جهان هستی به معماری گذشته ام و در راستای مسیر و محوری که برای خودم تعریف کرده ام به پیش می روم.
● وحالا در کجای این مسیر یا محور هستید؟
حالا مساله من در این محور پیش رونده و فزاینده این است که به کمک ابزار ریاضی و هندسه به وحدت با جهان هستی برسم؛ ابزارم را یافته ام و قصد دارم در معماری به کمک ریاضی و هندسه به هماهنگی صرف با محیط و دنیای خارج از خودم و در مقیاس کلی تر با جهان هستی برسم.
هر معماری نحوه تصرف فضایی خاص خودش را دارد و هر کدام برای بیان خود، ابزاری داریم که علیرغم متفاوت و حتی منحصر به فرد بودن، ما را به سمت هماهنگی سوق می دهد چنانکه دیگر تضادی در بین نباشد. از این منظر هر معماری می تواند با اشکال و فرم های مختلف، اثری منطبق بر مفاهیم هستی و البته خود تنظیم گر ارائه کند.
● این ذهنیات چقدر قابلیت عینی شدن دارند؟
من حالا دیگر همه کارهایم را بر این اساس ارائه می کنم و به تمام مراحل آن هم فکر کرده ام و همیشه هم تلاش کرده ام ایده هایم در حد ذهنیات و ادبیات باقی نمانند. به همین دلیل هم برای عینی شدن آنها ابزاری چون ریاضی، هندسه و توپولوژی را انتخاب کرده ام. بر طبق روند مورد نظر خودم پیش می روم، در جریان همه اتفاقات و رویدادها قرار می گیرم اما با دغدغه ها و خواسته های معمول هم کاری ندارم و روند خودم را پی می گیرم.
● شرکت در مسابقات معماری و مجالس و محافل و سخنرانی ها هم در مسیر و محور مورد نظر شما پیش بینی شده اند؟
دقیقا. حتی پروژه هایی که کار می کنم نیز در راستای همین محور و مسیر قرار دارند. شرکت در همایش ها، مسابقات، کنگره ها و ... نیز بهانه ای هستند برای مطرح کردن دیدگاهم. معتقدم از پژوهش باید به ابداع ساختار رسید و ابداع ساختار باید به فرم و شکل و ساختمان بدل شود. من با همه این برنامه ریزی ها در فکر به چالش کشیدن دیدگاههای خودم هستم و هر کدام از برنامه های جنبی که شما اشاره کرده اید در مسیر و محور کاری من جای بگیرد حتما می پذیرم و البته تاثیرات و برد آن را هم برای به چالش کشیدن دیدگاههایم بررسی می کنم. این روش باعث می شود همیشه در تغییر باشم، در حقیقت به نوعی مرا به روز نگه می دارد.
● پایانی که برای محور و مسیرتان متصور شده اید کجاست؟
هیچ کجا. جذابیتش هم در این است که برایش پایانی متصور نشوم. اگر انتها مشخص باشد، جهت و مسیر معنی خودش را از دست می دهد. چه هدفی می تواند برای این مسیر و محور بهتر باشد جز اینکه مسیری بارور شونده و افزاینده است؟ خیلی وقتها، مراحل قبلی این مسیر، مراحل بعدی را تعریف می کنند و من مرحله به مرحله پیش می روم.
● یعنی برنامه ای برای این مسیر تدارک ندیده اید؟
چرا! برای کل مسیر و محورم برنامه داشته و دارم اما نه در حد تعریف دیتیل ها و جزئیات. در حقیقت حالا که از مراحل مختلف گذشته و عبور کرده ام، می توانم جزئیات را تفکیک و تدوین کنم. اصولا ویژگی فزاینده بودن مسیر ناشی از همین عدم تعیین و پیش بینی جزئیات است. من فقط می دانم مسیر را طوری طراحی کرده ام که مرا به پاسخ سوال من کیستم برساند. من بستری دارم به نام معماری که همه زندگی مرا جهت داده و به ان عشق می ورزم، پس جواب سوال اذلی من کیستم را از این طریق جستجو می کنم و در این راستا و در مسیری که طراحی کرده ام، از مراحل مختلفی عبور کرده و حالا به مرحله سکوت رسیده ام. همه انرژی و توجه من به همین محور و مسیر معطوف شده و در راستای آن است. امکان دارد در برهه ای از زمان سکوت کنم و زمانی دیگر حرف بزنم، یا زمانیحضور حرفه ای پر رنگ داشته باشم یا نداشته باشم یا... همه اینها بر اساس مسیر و محور تعیین شده و برنامه هایی که دارم اتفاق می افتند.
● اما مسیر و محور مورد نظر شما پر از آزمون و خطاست!
نه... اتفاقا با شکل گیری این محور و مسیر آزمون و خطاهای من خیلی خیلی کمتر شده است. وقتی درکی کلی از کاری که قرار است انجام بدهیم وجود داشته باشد، مسیر هم بر اساس این درک نعیین شود، درصد خطا خیلی کاهش پیدا می کند.
این درک و دریافت انسانها هم ممکن است دستخوش تغییر بشود و یا به نتیجه برسید که بر اساس دریافت هایتان باید روش دیگری را به کار بگیریرد!
معتقدم سوالی که مسیر را بر اساس آن طراحی کرده ام مرا به انطباق با جهان و کائنات سوق می دهد و تغییرات به ان اندازه نخواهند بود که به یک باره مجبور شوم تغییر بزرگی در روشم ایجاد کنم. این سوال و مسیر زمانی شکل گرفتند که من تز فوق لیسانسم را ارائه می کردم و چون می خواستم به معنی واقعی تز ارائه کنم، بیش از چهارسال در گیر بودم. تمام این چهار سال صرف این شد که ابزاری برای کاهش آزمودن و خطا کردن پیدا کنم. به این مسیر رسیده ام و هر چه می گذرد احساس می کنم با این محور و روش همه چیز برایم دقیق تر و شفاف تر شده است. من نه معتقد به پژوهش صرف هستم و نه معتقد به ساختن صرف. من معمارم و باید بتوانم اندیشه هایم را که با پژوهش از خامی در آمده اند، در ساختمان به عنوان یک اثر معماری متبلور کنم. نمی توانم دست از معماری بردارم و صرفا پژوهش کنم و یا بالعکس.
براساس دانسته هایم از معماری فاخر ایران و معماران ارزشمند ایرانی، می دانم که اثار بزرگ از آن معمارانی است که سالها برای رسیدن به خود شناسی و معرفت تلاش کرده اند، ریاضت کشیده اند، عمیق شده اند و در کنار یک استاد مانند یک مرید تجربه کرده و آموخته اند تا پیش از خلق هر اثری، به پاسخ سوال من کیستم برسند و یا لااقل درکی از این امسئله به دست بیاورند. وقتی خود را شناختند و دانستند که کجا ایستاده اند و چه می خواهند بکنند، اثرشان را ارائه کرده اند. اما معماران امروز همزمان با سیر مراحل تکامل و تحول معماری می کنند و اصولا به این واسطه به شناخت و درکی از وجود و ماهیت خودشان می رسند...
دقیقا حق با شماست. من عرض کردم که بر اساس همان مسیر و محور مشخص شده، مدتی است که در سکوت به سر می برم... خیلی نمی خواهم درباره این سکوت حرفی بزنم اما قبول دارم که این عمیق شدن و غور کردن در خود بخصوص در عصر ما به این سادگی ها رخ نمی دهد. تلاشم این است که سیر تحولی را طی کنم.۳۲ سال عمر زیادی نیست برای اینکه یک معمار به پختگی کامل رسیده باشد. فقط می دانم باید اول بنیان را بسازم و بعد ساختمانهایم و مراقب باشم که خیلی زود تمام نشوم و انتها نرسم.
اما تعداد زیادی از آثار شما در آلبوم کاریتان، مربوط به قبل از مرحله ای است که شما نامش را گذاشته اید مرحله سکوت ...
درست، اما تحول نیاز به پرهیزها و دنباله روی های خاصی دارد. نمی توان از حقیقت زندگی دور شد. پس باید حضور داشت و کار کرد. من سعی کرده ام لااقل در مسیری که برای خودم طراحی کرده ام تحول و تکامل را مد نظر داشته باشم و از این بابت خدا را شکر می کنم. به عنوان یک معمار تا اینجا بستر کاری ام را تا حد زیادی شناخته ام، ابزار خاص خودم را پیدا کرده ام و به ابداع ساختاری در معماری رسیده ام. مسیر را برای خودم مشخص کرده ام. پروژه گرفتن هم برای من هوس یا شهوت نیست. در مراحل اولیه کارم بیشتر از شکل و ساختار به ذات معماری توجه کرده ام. در معماری اصیل ایرانی هم به دنبال کشف مفاهیم و اندیشه ها رفته ام ( چون معتقدم شکل و فرم زمانمند هستند)، به استحاله درونی معماران گذشته اندیشیده ام و به قداست معمار و نه تجارت در معماری، به مفاهیمی اندیشیده ام که مشمول زمان نمی شوندو... حتی در ملاقات هانری استریلند نویسنده کتاب ‹اصفهان، تصویر بهشت› از او درباره نسبت معماران امروز ایران با معماری اصیل ایرانی سوال کرده ام و جالب است بدانید که او به من جواب داد: معماری فاخر ایران به عنوان یک گزینه ارزشمند موجود هست، پس باید رهایش کرد و به خلق گرینه هایی دیگر اندیشید...
و من معتقدم مشکل امروز معماری ما را نباید در ساختمانها و شهرها جست. مشکلات از در درون ما معماران امروز ناشات گرفته اند. بنابراین به سهم خودم به راهکاری رسیدم که همان طراحی یک مسیر و محور برای روند حضور حرفه ای ام به عنوان یک معمار است. منی که معتقدم آنچه باید از معماری اصیل ایرانی بگیریم، مفاهیم و تحولات و درونیات معماران قدیم به عنوان فوت کوزه گری است و می گویم معماری بیان خود من است، پس شناختن ‹خود› برایم اهمیت ویژه دارد و برای رسیدن به ان تلاش می کنم.
● فرض که ذهنیت ها شکل گرفته باشند و مفاهیم مشخص شده باشند، تبدیل ذهنیات ها به عینیت هم خودش ماجرایی است. شما در این ماجرا چگونه عمل می کنید؟
من از ریاضی، هندسه و توپولوژی کمک می گیرم و به روشی رسیده ام که نامش را گذاشته ام:link . قطعا گزینه های دیگری هم هست اما من این شیوه را انتخاب کرده ام، چون معتقدم ریاضی، هندسه و توپولوژی کاملا عینی و منطقی هستند و فرم ها و ساختار مورد نظرم را به کمک آنها شکل می دهم. شاید هم چند سال دیگر به این نتیجه برسم که از ابزار دیگری استفاده کنم.
فرایند تبدیل ذهنیت به یک بنای عینی و واقعی به کمک ریاضی و هندسه چگونه اتفاق می افتد؟
من معتقدم وجود هر چیزی در جهان هستی، دیاگرام خاص خودش را دارد. دیاگرامی که می توان آن را با مداد روی کاغذ کشید. من دیاگرام ایده ها و فضاهای مورد نظرم را پیدا و آن را ترسیم می کنم. ارتباط بین دیاگرامها را هم مد نظر قرار می دهم و در حقیقت به بی نهایت فرم و الگو می رسم که در عین مستقل بودن می توانند مرتبط با هم و کا ملا انعطاف پذیر باشند. ارتباط همه چیز در اجزا هستی یک تفکر شرقی است و من بر اساس این تفکر هم دیاگرامها و هم ارتباط بین آنها را مد نظر قرار می دهم.
تا به حال موبیوس یه عنوان تعریفی از مسائل جهان مد نظر معماران بوده است، اما من معتقدم موبیوس دیگر جوابگو نیست. چون به ارتباط بین فرم ها و پدیده ها معتقدم و ارتباط و اتصال آنها که موبیوس تعریفی از آن ندارد. فولد هم چند نمونه به عنوان الگو ارائه داد. الگوهایی که بر اساس اعتقاد او به جهش و تحولات ناگهانی پدیده ها شکل گرفته اند، اما هم تعداد الگوهای فولدینگ محدود است و هم بر اساس شوک فضایی شکل گرفته اند نه بر اساس تحول فضایی.
وقتی قرار است ذهنیتی از جهان هستی و مفاهیمی از آن را با آجر و سیمان و بتن بسازیم با پدیده هایی واقعی طرف هستیم، از این رو لازم است مانند همه هستی به دنبال باز تعریف و تنظیم دوباره باشیم. من با این دیدگاه به link رسیده ام و به دیاگرام پدیده ها و موجودات و اتفاقات و ارتباط بین دیاگرام ها، تلفیق و تر کیب آنها که هم منعطف هستند و هم واقعی، هم مستقل و هم مرتبط... مثل الگوی برونین که از نمونه لینک های معروف است. این الگوی یک لینک سه گانه است که در عین حال در اثر پیوند و ارتباط می توان آن را یک کلیت مستقل هم فرض کرد. در الگوهایی که از دیاگرام هر چیزی طراحی می کنم می توانم تا تعداد قابل توجهی جز را با هم لینک کنم و به الگویی واحدی برای سازماندهی فضا برسم.
● این شیوه چقدر قابلیت اجرایی شدن دارد و در عمل قابل استفاده است؟
خیلی زیاد. من روی لینک های مختلف و متفاوتی کار کرده ام و جزئیات آن را مرحله به مرحله بررسی کرده ام با مهندسین سازه هم مشورت هایی داشته ام. بسیاری از پروژه هایم را نیز با همین شیوه طراحی کرده ام. مثل پروژه مسکونی کیش قطعه ۱۳۵، تالار رستوران شمشک و....علی خیابانیان آذر مهاجر
http://www.aftabir.com/images/article/break.gif