تنوع سبک های معماری در مساجد آذر بایجان شرقی

مساجد تاریخی کشور همواره به عنوان شاهکارهایی از هنر معماری اسلامی ایرانی مورد توجه علاقه مندان به آثار و ابنیه تاریخی و باستانی بوده است و در این گستره آذربایجان شرقی با وجود افزون بر یکصد مسجد تاریخی، که گاه قدمت آنها به بیش از ۷۰۰ سال می رسد.
مساجد آذربایجان شرقی از نظر سبک معماری همواره برای استادان و دانشجویان رشته های معماری و طراحی نیز جذاب بوده و عظمت آنها حیرت گردشگران خارجی را برانگیخته است.
قطعاً معرفی این مساجد شمار شیفتگان آنها را بیش از پیش خواهد کرد.
● مسجد کبود (فیروزه اسلام) تبریز
این مسجد در زمان حکومت <قره قویونلوها> بنا شده است.
هرچند بنای مسجد کبود را به <صالحه خاتون> دختر جهانشاه و نیز به <جهان بیگم> همسر او نسبت داده اند، ولی کتیبه سر در ورودی مسجد بنیانگذار آن را ابوالمظفر جهانشاه معرفی می کند.
ساخت این مسجد به سرکاری <عزالدین قاپوچی> حاجب و معتمد دربار جهان شاه در سال ۸۷۰ ه . ق به پایان رسید. بیشتر سطوح این مسجد زیبا وظریف پوشیده از کاشی های معرق عالی است و با توجه به رنگ آبی فیروزه ای و کبود آن، فیروزه اسلام نیز خوانده می شود.
مسجد کبود تبریز همواره در دست مرمت و بازسازی بوده و در سالهای اخیر شیفتگان زیادی را از اقصی نقاط ایران و کشورهای جهان به سوی خود کشانده است.
● مسجد جامع
این مسجد یکی از بناهای تاریخی شهر تبریز است.
با توجه به آنچه که در کتب مختلف آمده است، تاریخ دقیق بنای مسجد جامع به درستی معلوم نیست. اما <حاج طالب خان> پسر <حاج اسحق خان تبریزی> بانی مدرسه طالبیه در سال ۱۰۸۷ ه . ق در وقف نامه مدرسه طالبیه، از این مسجد با عبارت <مسجد جامع کبیر> نام برده است.
قدیمی ترین بخش مسجد، شبستان وسیعی است از طاق ها و گنبدهایی بر فراز ستون های هشت گوش آجری که زینت بخش آن گچبریهای ظریف و هنرمندانه دوره روادیان است.
● مسجد علیشاه (ارک)
بنای شکوهمند ارک تبریز بازمانده مسجدی است که در فاصله سالهای ۷۱۶ تا ۷۲۴ ه . ق به همت تاج الدین علیشاه جیلانی وزیر اولجایتو و بهادرخان از ایلخانان مغول ساخته شد.
در ضلع شرقی محوطه مسجد علیشاه (ارک) تبریز، مصلای بزرگ این شهر ساخته شده است که چندی پیش فاز نخست آن مورد استفاده نمازگزاران قرار گرفت.
● مسجد استاد و شاگرد
مسجد استاد و شاگرد واقع در خیابان فردوسی تبریز از طرف امیرحسن چوپان ملقب به علاءالدین ساخته شد.
چون تحریریه کتیبه ها و مندرجات دیوارهای داخل و خارج مسجد به خط عبدالله سیرفی و یکی از شاگردان زبردست وی صورت گرفته بود، لذا مردم آن مسجد را استاد و شاگرد می نامیدند.
● مسجد امام جمعه
این مسجد که در سمت شرقی مسجد جامع در نزدیکی مدرسه طالبیه است، ۲۰ ستون سنگی با سرستون مقرنس و ۳۰ گنبد ضربی آجری دارد.
ستونها در چهار ردیف قرار گرفته اند و روی همه آنها رنگ سبز زده شده است.
● مسجد حاج صفرعلی
این مسجد واقع در ضلع شمالی حیاط مدرسه حاج صفرعلی، بنایی با عظمت و زیبا با گنبدی بلند و مناره ای منقش به کاشی های آبی رنگ است در ضلع شرقی و غربی مسجد دو تالار به چشم می خورد که هر یک به جای خود مسجد جداگانه ای به شمار می رود.
● مسجد حجت الاسلام
این مسجد با ۵۴ گنبد آجری که روی چهل ستون سنگی کبود قائم است، در جنوب صحن مدرسه طالبیه و سمت غربی مسجد جامع واقع است.
● مسجد شاهزاده
ساخت این مسجد واقع در میدان شهدای فعلی تبریز، در دوره قاجاریه در زمان عباس میرزا ولیعهد شروع شد و در زمان مهدیقلی میرزا برادر محمدشاه به پایان رسید.
● مسجد جامع مرند
مسجد جامع مرند یکی از قدیمی ترین مساجد استان آذربایجان شرقی است.
این مسجد که در مرکز شهر مرند واقع دست، برابر کتیبه محراب آن، در سال ۷۳۱ ه . ق در زمان سلطنت ابوسعید بهادرخان از محل خیرات مردم مرند ساخته شد.
محراب مسجد به عرض ۷۵/۲ و ارتفاع ۶ متر واقع در جنوب مسجد، مزین به آیات قرآنی به خط کوفی و گچبری های زیبا و بدیع است. کتیبه تاریخی محراب در قوس بزرگ بالای آن دیده می شود
در فاصله دو ستون تزئینی و گچبری کنار محراب، نام سازنده محراب به خط رقاع به چشم می خورد.
● مسجد جامع اهر
مسجد جامع اهر واقع در کوچه جمعه مسجد، منسوب به دوران سلجوقی و اتابکان است، در ورودی مسجد طاق های آجری و ازاره معمولی دارد. سنگ نبشته سر در مسجد تاریخ بنای آن را (ثلث و عشرین و مائه بعدالالف من الحجره) ذکر کرده است.
شبستان یا نمازخانه مسجد فضای وسیع و کم ارتفاع به طول ۶/۳۰ متر و عرض ۱۶ متر است این مسجد دارای ۲۱ گنبد با ارتفاع پنج متر است.
● مسجد زرگران
مسجد زرگران شهر بناب از مساجد دوره صفوی و از نظر معماری و تزئینات ستون ها و سر ستون های چوبی تقریباً مشابه مسجد اسماعیل این شهر است، این مسجد ۸ ستون چوبی منقوش دارد و آجرکاری نمای خارجی آن بسیار زیبا است.
● مسجد سنگی ترک
مسجد جامع ترک یکی از زیباترین مساجد سنگی آذربایجان، در روستای ترک در ۲۲ کیلومتری شمال میانه و در کنار جاده قدیم میانه به سراب واقع است.
تاریخ بنای اولیه آن معلوم نیست ولی با توجه به شیوه معماری شبستان قدیمی می توان آن را به دوره ایلخانان نسبت داد.
بر در و دیوار مسجد تاریخ ۱۰۱۶ ه . ق مقارن با حکومت شاه عباس صفوی حک شده است.
● مسجد کبود بناب
مسجد کبود بناب که از آثار دوره صفویه به شمار می آید بر ۱۱ ستون چوبی با سر ستونهای مقرنس کاری استوار شده است. این مسجد در یکی از کوچه های قدیمی بناب به نام سیف العلما قرار دارد.
● مسجد ملامعزالدین
این مسجد واقع در خیابان خواجه نصیر شهر مراغه مربوط به دوره صفویه است. بازسازی مسجد ملامعزالدین به موجب کتیبه مرمری موجود در دیوار جنوبی، در دوره شاه طهماسب اول در تاری خ ۹۷۶ هـ . ق و مرمت آن پس از دوره قاجار بوده است.
● مسجد ملارستم
این مسجد در میدان ملارستم در خیابان اوحدی شهر مراغه واقع است. سر در بلند ورودی مسجد، قوس جناغی و مقرنس کاری های گچی دارد. در حاشیه سردر مسجد از گچبری های شبکه ای و تزیینات هندسی استفاده شده است و کتیبه ای از سنگ مرمر در کنار آن به چشم می خورد.
شبستان مسجد ملارستم ۲۵ ستون چوبی در ۵ ردیف دارد که سقف چوبی مسجد را نگه داشته اند. ستون ها و سرستون های چوبی مسجد از تزئینات زیبایی برخوردارند.
● مسجد مهرآباد
مسجد تاریخی مهرآباد بناب در کنار میدان بزرگ مهرآباد این شهر واقع است. ابعاد شبستان مسجد ۱۹ در ۳۰ متر و دارای ۲۰ ستون چوبی با پایه های سنگی و سر ستون های زیبا به ارتفاع ۵/۴ متر است.
این مسجد در سال ۹۵۱ ه . ق زمان سلطنت شاه طهماسب ساخته شده است.
● مسجد جامع تسوج
مسجد جامع تسوج منسوب به دوره ایلخانان است.
شبستان این مسجد دارای ۲۰ ستون سنگی و چهار ستون آجری است. تمامی ستون ها دارای پایه ها و سرستون های مقرنس هستند و ۳۵ گنبد آجری برروی آنها جای گرفته است.
● مسجد جامع سراب
مسجد جامع سراب مسجدی تاریخی در کنار بازار شهر است.
در سردر ورودی شرقی مسجد، کتبیه ای از سنگ مرمر به خط نسخ متعلق به دوره ترکمانان آق قویونلو به چشم می خورد که تاریخ ۸۷۵ ه . ق همزمان با حکومت اوزون حسن قره قویونلو بر آن حک شده است.
http://www.aftabir.com/images/article/break.gif