حاملگی خارج از رحم چیست؟آیا خطرناک است؟
مضطرب و پریشان و سردرگم به بیمارستان می‌رود و وضعیتش را برای پزشك شرح می‌دهد و پس از بررسی‌ها و آزمایش‌های متعدد مشخص میشود كه حامله است، اما متاسفانه یك حاملگی نابجا!
صبح كه از خواب بیدار میشود احساس می‌كند مثل همیشه نیست. انگار كه مریض شده و احساس ضعف می‌كند و یكباره دچار حالت تهوع میشود. او نه تنها از این وضعیت ناراحت نمی‌شود كه احساس شادی و شعف هم می‌كند. چندماهی است كه منتظر این علامت‌هاست؛ علامتی كه نشان از آمدن یك مسافر كوچولو دارد، اما این خوشحالی مدت زیادی دوام نمی‌آورد و حالا كه دیگر احساس می‌كند مادر شده، دچار دل‌درد، سرگیجه و خونریزی میشود.
حاملگی نابجا یا خارج رحمی، از مهم‌ترین شرایط اورژانسی در بارداری محسوب میشود كه با تشخیص هر چه سریع‌تر آن موجب نجات مادر و حفظ باروری مجدد وی می‌گردد.
این نوع حاملگی كه وضعیتی خطرناك و از مهم‌ترین علل مرگ و میر مادران به شمار می‌آید، از هر 1000 مورد حاملگی در 16 مورد پیش می‌آید. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد كه تخمك بارور شده خارج از آندومتر رحمی باشد. معمولا در 98 درصد این موارد تخمك بارور شده در لوله رحمی است و چنانچه این وضعیت سریع تشخیص داده نشود و درمان صورت نگیرد، منجر به پارگی لوله و به دنبال آن باعث خونریزی داخلی در ناحیه شكم میشود.
لانه‌گزینی تخمك بارور شده در جاهای دیگری هم ممكن است رخ دهد. تخمدان، گردن رحم، شكم (صفاق) و همزمانی حاملگی خارج رحمی و داخل رحم از جاهایی هستند كه امكان دارد تخمك بارور شده در آنها جا خوش كند.
خطرناك ولی بی‌سر و صدا
علائم بارداری خارج رحمی گاهی می‌تواند بیمار را دچار اشتباه و خیال كند كه دچار عفونت ادراری یا مشكلات گوارشی و مسمومیت شده است و گاهی، خونریزی مشابه قاعدگی داشته باشد و حتی متوجه بارداری نشود.
به طور كلی تشخیص ابتدایی بارداری خارج رحمی مشكل است و معمولا چنین زنانی می‌گویند ابتدا علائمی مانند حاملگی طبیعی داشته‌اند؛ مثل تاخیر قاعدگی، حساس شدن پستان‌ها، تهوع و استفراغ اما زنگ خطر با این علائم زده نمی‌شود و بیمار دچار درد لگنی، شكمی و خونریزی از واژن میشود و سرانجام سرگیجه و غش به دلیل افت فشارخون بر اثر خونریزی غیرطبیعی سراغش می‌آید.
مشكل كجاست؟
تخمك بارور شده معمولا 4 تا 5 روز طول می‌كشد كه مسیر لوله رحمی از تخمدان تا رحم را طی كند و حدود 6 تا 7 روز بعد از لقاح در رحم لانه‌گزینی می‌كند. شایع‌ترین علت حاملگی خارج رحمی، تخریب لوله رحمی و ایجاد انسداد یا تنگی لوله است. همچنین احتمال دارد مشكل در دیواره‌های لوله وجود داشته باشد كه نتواند مانند حالت طبیعی منقبض شده و تخم بارور را به داخل رحم به حركت درآورد.
هر عاملی كه باعث پیچ‌خوردگی یا چسبندگی آن شود موجب تاخیر عبور تخم از لوله و لانه گزینی آن میشود. پس هر علتی كه موجب كندی حركت تخمك بارور در مسیر خود به سمت رحم شود می‌تواند بارداری خارج رحمی را به وجود آورد.
چه كسانی بیشتر در معرض خطرند؟
خطر بارداری خارج رحمی در زنانی كه دچار عفونت‌های لگن، حاملگی خارج رحمی قبلی، آسیب‌های لوله‌ای بر اثر اعمال جراحی و همچنین چسبندگی‌های لوله‌ای، اختلال مادرزادی لوله‌های رحم، استفاده از IUD و بخصوص از نوع پروژسترونی آن و استفاده از داروهای كمك‌باروری برای درمان نازایی (داروی محرك تخمك‌گذاری) هستند، بیشتر است.
همچنین مصرف قرص‌های خوراكی كه صبح روز بعد از مقاربت استفاده میشود و حاوی پروژسترون بوده و به منظور جلوگیری از بارداری تجویز میشود نیز می‌تواند میزان بروز بارداری خارج رحمی را افزایش دهد.
چه زمانی باید به پزشك مراجعه كرد؟
به دنبال حاملگی نابجا در لوله رحم، دیواره نازك لوله كشیده میشود و باعث درد در ناحیه زیر شكم میشود و ممكن است حتی شما دچار خونریزی از ناحیه واژن نیز شوید. بر اثر رشد تخمك، لوله رحم ممكن است پاره شود و در نتیجه خونریزی شدید در ناحیه شكم رخ دهد و باعث درد و در نهایت غش شود و این حالت‌ها برای هر زنی كه از نظر جنسی فعال است و در سن باروری قرار دارد ممكن است به وجود بیاید.
پس با مشاهده علائمی مثل درد شكمی و خونریزی واژینال در صورت مثبت بودن تست بارداری باید به اورژانس مراجعه كنید. ابتدا یك آزمایش ادرار برای اثبات حاملگی از شما گرفته میشود، چنانچه جواب مثبت بود، آزمایش خون از نظر سطح هورمون HCG انجام میشود.
اگر سطح HCG كمتر از میزان انتظار در حاملگی طبیعی باشد، احتمالا حاملگی از نوع خارج رحمی است. در این مرحله پزشك سونوگرافی انجام می‌دهد و چنانچه در سونوگرافی داخل رحم، ساك حاملگی وجود نداشته باشد و به عبارتی جنین در رحم مشاهده نشود، پس احتمال حاملگی رحمی بالا می‌رود.
البته سونوگرافی واژینال در این موارد خیلی بهتر جواب می‌دهد، ولی در هر صورت ممكن است سونوگرافی نتواند همه حاملگی‌های خارج رحمی را تشخیص دهد، بنابراین در صورت عدم تشخیص و چنانچه بیمار درد و خونریزی شدید نداشته باشد، می‌توان وی را تحت نظر قرار داد و با انجام آزمایش HCG طی 2 تا 3 روز دریافت كه آیا حاملگی خارج رحمی است یا خیر.
درمان با توجه به اندازه جنین
نوع درمان بستگی به اندازه و محل بارداری خارج رحمی دارد. در مراحل اولیه كه اندازه تخمك كوچك است از داروی متوتروكسات استفاده میشود. این دارو تخمك بارورشده را حل كرده و توسط بدن جذب می‌گردد.
حاملگی نابجا یا خارج رحمی از مهم‌ترین شرایط اورژانسی در بارداری محسوب میشود كه تشخیص هر چه سریع‌تر آن موجب نجات مادر و حفظ باروری مجدد وی می‌گردد ،اما اگر از زمان حاملگی مدت زیادی گذشته باشد و اندازه جنین بزرگ باشد، لازم است كه جراحی انجام شود. بعد از جراحی میزان HCG خون تا زمان به صفر رسیدن یعنی 21 هفته بعد اندازه‌گیری میشود.
جراحی می‌تواند به صورت لاپاراسكوپی یا لاپاراتومی (باز كردن شكم) صورت گیرد. اگر بتوان این نوع حاملگی را در مراحل اولیه تشخیص داد و اندازه آن زیر 4 سانتی‌متر باشد، می‌توان از جراحی لاپاراسكوپی استفاده كرد.
در تكنیك لاپاراسكوپی بدون باز كردن شكم و تنها با چند سوراخ كوچك جراحی انجام میشود و مزیتی كه نسبت به روش لاپاراتومی دارد این است كه میزان خونریزی كمتر بوده و احتمال چسبندگی‌های پس از عمل كاهش می‌یابد و به دلیل كمتر بودن زمان عمل، كوتاه بودن مدت اقامت در بیمارستان و كاهش نیاز به داروهای ضد درد و دوره نقاهت كمتر و كاهش هزینه درمان معمولا بیماران رضایت بیشتری از این عمل دارند.
ولی در صورتی كه جنین بزرگ شده باشد و از زمان حاملگی مدت بیشتری گذشته باشد یا چنانچه در لوله رحمی پارگی دیده شود باید جراحی به روش لاپاراتومی استفاده كرد.
نگران تكرار حاملگی خارج رحمی نباشید
اگر شما حاملگی خارج رحمی قبلی داشته‌اید یا چنانچه دوره قاعدگی‌تان به تاخیر افتاده یا خونریزی قاعدگی‌تان با حالت عادی متفاوت است یا در ناحیه شكم درد غیرطبیعی دارید حتما باید به پزشك مراجعه كنید.
اگر جزو كسانی هستید كه در معرض خطر بارداری خارج رحمی هستند قبل از حاملگی با پزشكتان مشورت كنید و چنانچه احساس كردید كه دوباره حامله شده‌اید هرچه سریع‌تر به پزشك متخصص مراجعه كنید تا وضعیت شما مورد بررسی قرار گیرد. گاهی لازم است سطح هورمون HCG خون شما از روز دهم حاملگی ثبت و سونوگرافی در هفته ششم حاملگی برای اطمینان از پیشرفت طبیعی بارداری انجام گیرد.
بسیاری از زنان می‌توانند بعد از یك حاملگی خارج رحمی، حاملگی طبیعی داشته باشند و هرگز نباید نگران تكرار این نوع حاملگی باشند. پزشكان توصیه می‌كنند كه بعد از بارداری خارج رحمی تا 3 ماه بارداری بعدی به تعویق بیفتد تا وضعیت جسمی برای بارداری طبیعی كاملا بهبود پیدا كند.
آمارها حاكی از آن هستند كه 60 درصد این زنان طی 18 ماه بعد از بیماری، حاملگی طبیعی خواهند داشت.
