درموردآذربایجان شرقی

روستای کندوان - تبریز

کندوان در 62 کیلومتری جنوب غربی تبریز و در 22 کیلومتری جنوب اسکو در یک ناحیهء درّه ای با آب و هوای معتدل واقع شده است.

مردم این روستا به زبان آذری سخن می گویند و پیرو مذهب اثنی عشری هستند.

اقتصاد کندوان بر پایهء کشاورزی و دامپروری شکل گرفته است. این روستا از نظر معماری خانه های روستایی بسیار جالب توجه است. خانه های مردم این روستا صخره ای است و به قرن هفتم هجری قمری و حتی به دوره های کهن قبل از اسلام نسبت داده می شود. این خانه ها همانند مغازه هایی در دل کوه کنده شده و از این نظر شهرت جهانی دارند. نوع معماری، نحوه استقرار، آرایش داخلی این خانه ها و پلکان ها و همچنین راه های دسترسی به این خانه ها بسیار جالب توجه است. حمام روستا و دو مسجد قدیمی آن همانند خانه های روستا، در دل سنگ های کوهستان کنده کاری شده است.

سرسبزی درهء کندوان و چشم اندازهای زیبای طبیعی اطراف آن نیز بسیار دیدنی است.

آب معدنی روستای کندوان نیز شهرت ملی دارد و اثرات درمانی آن به ویژه در درمان بیماری های کلیوی بسیار موثر و شفابخش است.

روستای کندوان نمونهء منحصر به فردی از نحوه استقرار و زندگی جماعت های اولیه در دوران بسیار دور تاریخی است. دیدار از این روستا تجربه ای فراموش نشدنی است

مقبرةالشعراء - تبریز در حال حاضر مقبرة الشعرا در خیابان ثقة الاسلام جنب خیابان عارف و تقریباً حوالی تکیه حیدر واقع شده است.


اگرچه زلزله ها وسیل های بنیان کن اثری از مزار بزرگان آرمیده در این مکان بر جای نگذارده است باری قداست مکان موجب بنیاد بنایی شد که امروزه به مثابه سمبلی نمایه ای است از تبریز کهن.

از واپسین مشاهیری که در این مقبره دفن شدند، ثقة الاسلام شهید شهدای والامقام مشروطه در صدر مشروطیت و استاد سید محمد حسین شهریار شاعر بلند آوازه معاصر را می توان نام برد.

معروف ترین آرمیدگان مقبرة الشعرا به شرح زیر می باشند:

اسدی طوسی ، قطران تبریزی ، مجیر الدین بیلقانی ، خاقانی شیروانی، ظهیر الدین فارابی ، شاهپور نیشابوری ، شمس الدین سجاسی ، ذوالفقار شروانی ، همام تبریزی ، مغربی تبریزی، مانی شیرازی، لسانی شیرازی، شکیبی تبریزی، سید محمد حسین شهریار

موزه آذربایجان - تبریز از دیگر نقاط دیدنی شهر تبریز موزه آذربایجان را باید نام برد.


این موزه در مساحتی قریب به 3000 متر مربع در سال 1341 مورد بهره برداری قرار گرفته است و مشتمل بر3 سالن نمایش 2300 قطعه شیء ثبت شده می باشد. آثار به نمایش گذاشته شده شامل اشیاء باستانی از دوران های مختلف تاریخی ، آثار مردم شناسی و آثار مشروطیت می باشد. این موزه در جنب مسجد کبود واقع شده است

مسجد کبود (گؤی مسجد) - تبریز
مسجد جهان شاه یا مسجد کبود تبریز (گؤی مسجد) از آثار ابوالمظفر جهانشاه بن قره یوسف از سلسله ترکمان قره قویونلو است


در 870 هجری بنای آن به همت و نظارت جان بیگ خاتون (زن جهانشاه بن قرا یوسف قره قویونلو) پایان یافت. این مسجد در قسمت شمالی خیابان امام خمینی روبه روی کوچه صدر واقع شده است.

در کتاب های تاریخی، این بنای باشکوه را «عمارت مظفریه» خوانده اند که مورد توجه ابوالمظفر یعقوب بهادرخان قرار گرفته بود. در آن روزگار تبریز دوران شکوه و رونق خود را می گذراند. در زلزله وحشتناک 1192 هجری تبریز، تمام سقف مسجد فرو ریخت و تنها سر در آن باقی ماند که از لحاظ معماری فوق العاده شایان توجه و شگفت انگیز است.

در مسجد کبود کتیبه های متعددی وجود دارد که کتیبه اصلی عمارت در بالای حاشیه های عریض طاقچه ها به پهنای 60 سانتی متر جا داده شده است. قسمتی از کتیبه اصلی در طول زمان فروریخته و آن چه که باقی مانده بسیار زیبا و عالی است. بالای این کتیبه نیز نوشته های کوتاهی با خطوط نسخ، ثلث و کوفی در طلب یاری از پروردگار و ذکر و ثنای او بین طرح های گوناگون گل و بوته و اسلیمی و اشکال مختلف هندسی جاد داده شده است.

درهر دو پایه ی اطاق در ورودی نیز کتیبه هایی وجود دارد. علاوه بر زیبایی های فوق در داخل مسجد نیز طرح هایی بر روی کاشی ها نقش بسته که در نوع خود بی نظیر و قابل تحسین است. زیبایی و مظاهر هنری تزیینات این مسجد آن چنان قابل تحسین و شگفت آور است که انسان بی اختیار بانیان آن را تحسین می کند. این بنا در سال 1310 شمسی جزو آثار ملی به ثبت رسید و کم کم مورد توجه قرار گرفت. به طوری که در سال های 1318 و 1319 تعمیراتی در طاق سر در شمالی آن به عمل آمد.

مسجد جامع - تبریز مسجد جامع تبریز یکی از بناهای تاریخی تبریز است که تاریخ بنای آن معلوم نیست. به عقیده صاحب کتاب اولاد اطهار، این مسجد در صدر اسلام از طرف عبدالله بن عامر ساخته شده است.


محل مسجد جامع تبریز دردوران حکومت روادیان، سلجوقیان و اتابکان قسمت مقدس شهر محسوب می شد و بسیاری از سلاطین و امرا و وزرا در کنار مساجدی که خود ساخته بودند به خاک سپرده می شدند. مسجد جامع تبریز در زمان ترکمانان و صفویه نیز آباد بوده است.

حاج طالب خان تبریزی بانی مدرسه طالبیه تبریز در 1087 هجری در وقف نامه مدرسه از این مسجد به نام مسجد جامع کبیر تبریز نام برده است. در زلزله معروف تبریز (نیمه اول و دوم قرن 12 هجری) چند طاق از آن شکست و فرو ریخت که به وسیله احمد خان دنبلی تجدید بنا شد. مسجد جامع را امروز مردم «جمعه مسجد» می خوانند، که بلندی، استحکام ارکان و شایستگی آن دیده هر صاحب نظر را به استادی مهندس و مهارت معمارش متوجه می سازد.

در این بنا دو پارچه سنگ نبشته است که یکی مشتمل بر فرمان شاه سلطان حسین صفوی در 1106 هجری می باشد که در روی سنگ رخام نقر شده و سنگ نبشته دوم در درون مسجد به دیوار یکی از اطاق های باختری نصب شده و مشتمل به نقل رویای شاه طهماسب اول است.

قسمتی از محوطه مسجد جامع به کتابخانه و حجرات طلاب علوم دینی اختصاص داده شده که اخیرا به نحو چشمگیر و شایان توجهی نوسازی و مرمت شده است. مسجد جامع در حال حاضر یکی ازمراکز تحصیل علوم دینی و جزو افتخارات مذهبی شهر تبریز محسوب می شود.


کلیسای سن استپانوس (خارابا کلیسا) - جلفا جلفا یکی از جالب ترین آثار تاریخی و معماری را به نام کلیسای سن استپانوس (خرابا کلیسا) که مورد توجه و زیارتگاه ارامنه می باشد، در خود جای داده است


بنای این کلیسا در باختر جلفا درمیان کوه های بسیار مرتفعی به نام شام قرار دارد. کلیسای سن استپانوس یکی از کلیساهای با عظمتی است که بین قرن های چهارم تا ششم هجری (10 تا 12 م) ساخته شده است. این کلیسا در 16 کیلومتری باختر جلفا در دره ای سرسبز و خرم معروف به دره شام (داراشامب) بر یک بلندی بنا شده است.

سبک معماری آن آمیزه ای از شیوه های معماری اوارتو، اشکانی، یونانی و رومی است که بعد از ساخت بناهای شگرف اچمیادزین، طادیوس، آختامار و استپانوس این تداخل سبک ها، به نام سبک و شیوه ارمنی مشهور شد.

درباره تاریخ بنای این کلیسا که یکی از شاهکارهای معماری شمال باختر ایران محسوب می شود، مطالب مختلفی نوشته شده است. عده ای بدون توجه به وقایع تاریخی و تاریخ تطور شیوه های معماری، بنای آن را تا نخستین سده های مسحیت پیش برده و عده ای نیز زمان بنای آن را به اواسط سلطنت صفویه نسبت داده اند. در صورتی که از قراین تاریخی این طور برمی آید که شیوه بنا، مصالح ساختمانی، تزئینات هنری و مقتضیاتی که این بنا را به وجود آورده اند، همه گواهی می دهند که بنای این کلیسا همانند و هم زمان با کلیساهای آختامار و طاطائوس احداث شده است.

صدها سنگ نبشته به زبان ارمنی در داخل و خارج بنا نصب شده که اگر این سنگ نبشته ها به زبان فارسی ترجمه گردد، بانی، معمار و تاریخ بنای کلیسا و حتی قسمت هایی از گوشه های تاریک قومی که در این سرزمین به سر می بردند روشن خواهد شد.

به علت زمستان های سخت منطقه و کوچ ارامنه از جلفای آذربایجان، کلیسای سن استپانوس از رونق افتاده و در معرض انهدام قرار دارد و به همین جهت بین مردم به خارابا کلیسا یا کلیسای خرابه معروف شده است.

گنبد سرخ - مراغه گنبد سرخ در قسمت جنوب غربی مراغه ، یک از قدیمی ترین بناهای تاریخی که به گنبد قرمز نیز مشهور است واقع می باشد .


نام بانی بنا و تاریخ احداث آنرا می توان از کتیبه جبهه شمالی و نام سازنده آن را از کتیبه غربی ملاحظه نمود .آنچه از این کتیبه ها مستفاد می گردد ، بنای گنبد سرخ در سال542 هجری به دستور عبدالعزیز بن محمودبن سعد یدیمرءیس آذربایجان و بوسیله بنی بکرمحمد بن بندان بن المحسن معمار ساخته شده است . به طور کلی گنبد مزبور بنایی است مربع شکل متشکل از سردابه و اتاق اصلی که بر روی سکوی سنگی قرار دارد و بوسیله هفت ردیف پله می توان به آن دسترسی یا فت . پنج پله درجلوی سکو واقع اند و پله ششم و هفتم جزآستانه درگاه محسوب می شوند . دخمه یا سردابه در میان سکو واقع شده و از جبهه شرقی می توان به آن راه یا فت . سقف سردابه برروی دیوارهای جانبی و

ستون مربع شکلی که دروسط دخمه قرار دارد استوار شده است .

ورودی گنبد سرخ که به سوی شمال با زمی شود و شامل درگاه بلند و زیبایی است که آجرکاری پر نقش و نگار ظریفی همراه با کاشی های فیروزه ای که تازه در معماری سلجوقی متداول گشته بود زینت یافته است. اطراف این آجرکاری راکتیبه ای به خط کوفی احاطه نموده که متن آن چنین است : "امربینا هذه القبه الامیر الرءیس العالم فخرالدین عمادالاسلام قوام آذربایجان ابوالعز عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیمالله علاه "بربالای آن کتیبه ای افقی به خط کوفی مشاهده می شود که متضمن تاریخ بنای کتیبه می باشد :

"بنی المشهد فی الحادی عشر من شوال سنه اثنین و اربعین و خمساءه"

مجموعه این تزئینات معقلی و آجرکاری و کتیبه ها و نقش و نگارهای گوناگون جلوه خاصی به بنا بخشیده است . نمای سه ضلع شرقی ، غربی و جنوبی گنبد سرخ هر یک دارای دو طاق نمای آجری با طرحهای تزئینی و سه طاق مزین به آجرکاری تخمیری می باشد . در کتیبه جبهه شرقی آیه 54 از سوره 39 قرآن کریم نوشته شده و در جبهه غربی کتیبه ای است که نام سازنده

بنا را نشان می دهد :"عمل العبد المذئب الراجی الی عفوالله بنی بکر محمدبن بندان البنا بن المحسن المعمار"

در چهار گوشه خارجی بنا ستون های مدوری با تزئینات آجری وجود دارد که علاوه بر کمک

به ایستایی بنا به زیبایی آن نیز می افزاید . قسمت داخلی بنا به صورت فضائی مربع شکل است که سه ضلع آن هر کدام دو طاق نما همانند نمای خارجی تعبییه شده است . در گذشته در طول گنبد کتیبه ای گچبری شده مزین به آیات قرآنی بوده که به مرور زمان ازبین رفته است . چهار روزنه در چهار طرف بنا و نیز روزنی در مرکز گنبد نور فضای داخلی را تامین می کند .گنبد بنا دو پوش است . پوشش داخلی بصورت عرقچین و پوشش خارجی آن که بطور کامل فرو ریخته به فرم هرمی بوده است . کف اتاق را از قطعات سنگ تراشیده مفروش کرده و دیوارهای داخلی بنا را با گچ اندود نموده اند .از ظواهر امر این چنین برمی آید که مقبره اصلی در درون دخمه قرار داشته و اتاق فوقانی ، مسجد کوچکی بوده که پخش نذورات و قرائت قرآن درآن صورت می گرفته است


بازار - تبریز بازار تبریز بزرگترین بازار سرپوشیده جهان و یکی ازشاهکارهای معماری ایرانی است.


. این بازار در سال 1193 هجری قمری بر اثر زلزله با خاک یکسان شد، اما طولی نکشید که به همت مردم شهر بازسازی شد.

بازار تبریز هم اکنون به طول یک کیلومتر بزرگترین مجموعه سرپوشیده دنیاست و در سال 1354 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

طاق ها و گنبدهای مقرنس بلند آن، سازه های آجری به هم پیوسته، آرایش مغازه ها، کثرت تیمچه ها، وجود انواع مشاغل و تعداد زیادی مدرسه و مسجد که در کنار سرا های بازرگانی قرار گرفته اند، این بازار را نمونه ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی و شرقی ساخته است.

شهر تبریز به مناسبت قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم از دیرباز مرکز مبادله کالا میان خاور دور و اروپا بوده است و وصف بازار های آن در خاطرات بسیاری از بازرگانان و جهانگردان آمده است.

ابن بطوطه سیاح مغربی در سال 731 ه.ق و تاورنیه در سال 1046 ه.ق از این بازار دیدن کرده و در گزارش سفر خود آن را ستوده اند. شاردن جهانگرد فرانسوی نیز تبریز را دارای عالی ترین بازارهای آسیا خوانده است.

راسته های معروف بازار تبریز عبارت اند از: بازارامیر، بازارکفاشان، بازار حرمخانه، راسته بازار، یمنی دوز بازار، بازار حلاجان، قیز بستی بازار، بازار سرا جان، راستهء کهنه یا قدیم، بازار کلاهدوزان، دلاله زن بازار، بازار صادقیه، بازارمسگران، بازار حاج محمد حسین، بازارمشیر، بازارچهء شتربان، بازار صفی، بازار میر ابوالحسن، بازار شیشه گر خانه، رنگلی بازارچه (بازارچهء رنگی) و بازارچهء خیابان.

بزرگترین گنبد این بازار، گنبد تیمچهء مظفریه است.

در همهء این بازارها تیمچه ها و سرای ها و چهارسوهایی هست که حجره ها و مغازه های آنها مرکز عمده فروشی اجناس گوناگون داخلی و خارجی است.

اغلب تیمچه ها و سرای ها سه طبقه اند، طبقهء زیرین مخصوص نگهداری کالا یا به عبارت دیگر انبار مال التجاره است، طبقهء دوم تجارتخانه و محل کار و طبقهء سوم بیتوته و استراحت.

اگر چه اکنون اکثر حجرات طبقهء سوم تیمچه ها و سرایها نیز مبدل به دفتر کار بازرگان شده است اما سابقاً که وسائل نقلیه بازرگانان این گونه فراهم نبود، بازرگانان ناچار بودند همیشه نمایندهای برای خرید و فروش کالا در محل داشته باشند آن نماینده در اتاق فوقانی تجارتخانهء خود بیتوته میکرد. یعنی این سرایها و تیمچه ها هم محل کار آنها بودند و هم محل اقامت و استراحتشان.

خانه مشروطیت - تبریز یادگاری گرانقدر از انقلاب مشروطه خانه و موزه مشروطه در محله راسته کوچه است

خانه مشروطه واقع در محله قدیمی راسته کوچه از ابنیه تاریخی دوره قاجار است که تاریخ بنای آن به سال 1245 شمسی می رسد . بانی این خانه مرحوم حاج مهدی کوزه کنانی از بازرگانان خوشنام تبریزی بود که به پاس خدمات و مجاهداتش در انقلاب مشروطیت به لقب (ابوالمله) از او یاد شده است. مرحوم کوزه کنانی حامی بزرگ نهضت ازادیخواهی مردم آذربایجان در آن روزهای سخت و سرنوشت ساز بود که حتی خانه شخصی خود را نیز به عنوان پایگاهی مطمئن در اختیار مجاهدین مشروطه قرار داد . پنجره های زیبای ارسی نمایی جلوه انگیز و محتشم به بنا بخشیده است .

نظر به جایگاه شهر تبریز در پیروزی انقلاب مشروطیت و نقشی که خانه کوزه کنانی یا خانه مشروطه در این نهضت بزرگ ایفا کرده است سازمان میراث فرهنگی کشور موزه مشروطه را در سطح ملی در همین خانه دایر نموده است . بنا بر این از سال1375 با تبدیل بخشهایی از بنا به موزه اسناد ، تصاویر و یادگارهای با ارزشی از دوران مشروطه ورهبران این انقلاب در آن نگهداری می شود .

از مهمترین اسناد و اموالی که در موزه مشروطه وجود دارد می توان به تپانچه کمری ستارخان ، قلمدان و عینک و دستخط شهید ثقه الاسلام ، دفترچه هزینه های نهضت مشروطه به قلم حاج مهدی کوزه کنانی ، مهر انجمن های انقلابی آذر بایجان ،فرش و تابلو فرشهای مشروطه ، اقسام مجلدات و روزنامه های دوران انقلاب مشروطه و ..... یاد کرد. در این موزه تندیس هایی از شخصیت ها و مجاهدین صدر مشروطیت همچون ستارخان ، باقرخان ، میرزامهدی کوزه کنانی ، حسین خان باغبان ، علی مسیو ، شهید ثقه الاسلام ، جهانگیر خان صور اسرافیل ، میرزا ابراهیم اقا صبا ، میرزا اسماعیل نوبری و ....... به نمایش گذاشته شده است و تصاویر بسیار تاریخی و قیمتی از دوران انقلاب مشروطه زینت بخش دیوارهای این خانه تاریخی می باشد.


خانه بهنام - تبریز
این بنا از قدیمی ترین بناهای قاجاریه می باشد که در دوره ناصرالدین شاه مرمت و تزیینات نقاشی به آن اضافه شده است.

بنا به صورت اندرونی و بیرونی می باشد. ساختمان اصلی در شمال قطعه و رو به جنوب دارای ایوان ستوندار است. طنبی راهروها مشرف به ایوان و اتاق های جانبی (گوشواره) طرفین ایوان را تشکیل می دهند. با استفاده از ارتفاع رفیع طنبی (هفت ری) فوق راهرو ها و فوقانی اتاق های جانبی به صورت اتاق خواب در آمده است.

حیاط اندرونی در شمالی ترین بخش ساختمان و در طرفین آن اتاق هایی در خاور و باختر مشرف به حیاط باز می شوند. پشت بام اتاق های اندرونی به صورت مهتابی (تراس) استفاده می شود. ساختمان دارای زیرزمین است. اتاق های زیر طنبی برای نشیمن تابستانی و دیگر اتاق ها به صورت انباری و مطبخ در آمده اند. ایوان جنوبی برای نشیمن تابستانی و ایوان شمالی دارای ستوی های چوبی با سر ستون های گچبری شده است.

پیشانی ساختمان دارای گچبری بوده و اتاق طنبی دارای نقاشی های اواسط قاجاری است که از ریزه اندود های گچی بیرون آمده است. پنجره های طنبی و پنجره های اتاق مشرف به طنبی دارای مشبک های ظریفی از چوب گردو می باشد. طاقچه ها و شومینه داخل طنبی مقرنس های گچی دارند.


خانه سلماسی - تبریز از خانه سلماسی در گذشته جهت سکونت استفاده می شده و اکنون به عنوان موزه از آن استفاده می شود. کل مساحت بنا 875 متر مربع و کل مساحت زیر بنا 495 متر مربع است.


ساختمان متعلق به اوایل حکومت قاجاریه و توسط خانواده سلماسی از خانواده های قدیمی تبریز، توسعه یافته و تکمیل شده است. ساختمان شامل سر در با کاربندی گچی و آجری و هشتی و راهرو ورودی، حوضخانه، طنبی، سه دری بزرگ در شمال و طنبی های جانبی در اضلاع خاوری و باختری، آب انبار و حیاط باغچه است. این قطعه بیرونی، ساختمان اصلی می باشد. ساختمان اندرونی در سال های قبل تفکیک و نوسازی شده است. بخش اصلی ساختمان در ضلع شمالی حیاط واقع می باشد. اضلاع باختری و خاوری نیز دارای تاسیسات و اتاق های نشیمن است. در ورودی های جانبی طنبی باختری دو ایوان ستوندار اضافه شده است. کل ساختمان در سه ضلع حیاط دو طبقه می باشد. مصالح به کار رفته در بنا شامل سنگ و ساروج، در پی ها و دیوارهای زیر زمین ترکیبی از سنگ و آجر، در دیوارهای طبقه فوقانی، خشتی با روکشی آجری است.

از خصوصیات بنا، سر در ورودی و تزیینات و تناسبات طنبی شمال است. بنا دارای تذهیب در کمر اتاق دور طاقچه ها و سقف و شومینه هاست. سقف طنبی شمالی و نمای شمالی ساختمان از داخل حیاط دارای گچبری است. پنجره های اروسی با شیشه های رنگی، کاربندی سه در با گچ و آجر به فرم قندیل است. طاق هشتی خوانچه پوش آجری با بند برجسته حوضخانه طاق چهار بخش است. ستون های ایوان ها دارای سرستون های گچ بری است. نوع مالکیت خصوصی و متعلق به وراث خانواده های سلماسی بوده که برای موزه سنجش به ملک استانداری در آمده و به میراث فرهنگی آذربایجان خاوری تحویل داده شده است.

ربع رشیدی - تبریز
خواجه رشیدالدین وزیر، شهر زیبای کوچکی بنیاد کرده که آن را «ربع رشیدی» نامید و بعدها به رشیدیه معروف گردید


شکوه و عظمت این بنا به پایه*ای بوده که در آن عهد، مانند آن را جایی ندیده*اند. و از جهت املاک و اموالی که بر آن وقف شده بود و از باب بیمارستان و کتابخانه و مدارسی که داشت و استفاده*هایی که مردم و به ویژه بیماران و نیازمندان از این بنگاه نیکوکاری می*بردند، در روزگار خود بیمانند بود.

نادر میرزا مؤلف جغرافیای مظفری گوید: ... این بنا شهری محکم و حصین بود ... بدان سال که من به تبریز آمدم، آثاری از آن بجای بود، همه از آجر و گچ و طاق*ها و دیوارهای بیشتر مقرنس1 و سنگهای یکروتراش در پایهٔ دیوارها بکار برده بودند و همو، پی یک برج عظیم و بسیار استواری را دیده است که با سنگ و آجر و آهک خالص در کمال دقت ساخته بوده2 و مکتوباتی که از خواجه در دست است، معلوم میدارد که وی باغ بسیار بزرگ و با صفایی که بقول خودش «ریاض او بنزهت و صفا و رنگ و بها از جنات برین نموداری» بود در جوار ربع و پنج قریه در بیرون آن احداث کرده است که مردم آن به زراعت و فلاحت و غرس اشجار بپرازند.3 این بنای عظیم، بیست و چهار کاروانسرای رفیع و یک هزار و پانصد دکان و سی هزار خانهٔ دلکش و حمامات [گرمابه ها] خوش هوا و بساتین [بوستان*ها] با صفا وجوانیت [دکان ها] و طواحین [آسیاب ها] و کارخانه شعربافی [ابریشم بافی] و کاغذسازی و دارالضرب و رنگ*خانه داشته است. و هم خواجه از هر شهری وثغری، مردمی بدان جا گرد آورده و محلاتی احداث کرده و کسانی را از لحاظ مراتب و مشاغلی که داشتند در محله یی نشانده بوده.

از جمله دویست تن حافظ قرآن در جوار گنبد از یمین و شمال، هرصد نفر را در کوچه*یی و مقرر بود در دارالقرا تا چاشتگاه به تلاوت قرآن کریم مشغول باشند و به چهل تن از جوانان سبعه خوانی4 تعلیم کنند و گروهی از خوش خوانان نیز پس از آنان تا بوقت زوال، بقرائت قیام نمایند و چهار [صد] نفر از علما و فقها و محدثان، در کوچه ای که آن را کوچهٔ «علما» می خواندند و هزار طالب علم مستعد در محلهٔ «طلبه» متوطن بودند. و هم در دارالشفا پنجاه طبیب حاذق بودند که به معالجهٔ بیماران میپرداخته اند و هر طبیب نیز ده کس از با ذوقترین و با استعدادترین محصلان را که انتخاب می شد، علم پزشکی می آموخت و همهٔ این صنوف را وظیفه و مستمری بفرا خور حال و مقام معین شده بود تا از سر رفاهیت خاطر به افاده و استفاده پردازند. کحالان [چشم پزشکان] و جراحان و مجبران [شکسته بندان] دارالشفا نیز در محله*ای به قرب رشیدآباد سکونت داشتند که آن را «*معالجه معالجان» می*نامیدند و دیگر اهل صنایع و حرفت را که از کشورها آورده بود، هم چنان هر دسته در کوچه یی اقامت داشتند. این وزیر یعنی فضل الله ابن عمادالدوله ابوالخیر مشهور بخواجه رشیدالدین طبیب همدانی (718 – 645 ق. [697- 626 خ]) *از وزرای عالی قدر ایلخانان است و سه پادشاه غازان، الجایتو، ابوسعید را خدمت کرده است.

بیستم رجب سال 697 ق [21 اردیبهشت 677 خ] وزارت محمود غازان یافت. وی را نزد محمود منزلتی عالی بود. چندی بعد به روزگار ابوسعید بسعایتی که از اوشد در 18 جمادی*الاولی سنه 718 ق [14 امرداد 697 خ]، به امرسلطان کشته شد.

بعد از این واقعه رشیدآباد را رونقی نماند و اموال آن به یغما رفت و املاکی که بر آن وقف بود، جملگی به ضبط دیوان درآمد [مصادره شد] و آن ابواب خیرات بسته شد. لیکن پس از چندی که غیاث*الدین امیر محمد پسر خواجه متقلد وزارت گردید. «*بر آن عمارت بسیار افزود» و آن عظمت و شکوه برباد رفته را دوباره سامان داد.


رصد خانه - مراغه
در زمان هلاکو خان مغول با نظارت خواجه نصیر الدین طوسی در مدت 15 سال، بنای رصد خانه (به سال 648 هـ. ق) در روی یکی از تپه های شمالی شهر مراغه ساخته شد


به امر هلاکو خان اسباب و آلات علمی و نجومی که از بغداد به دست آمده بود، در این بنا متمرکز گردید و زیج ایلخانی در این رصد خانه تدوین شد. بنای رصد خانه در اثر زلزله های سخت از بین رفته و خرابه ای بیش از آن به جای نمانده است.

زیارت گاه عینالی - تبریز
در بلندترین کوه های شمال تبریز، در کوه سرخاب آرامگاهی دیده می شود که به آن «عینالی» گویند

سبک بنا، شیوه ایلخانی دارد و در قرن نهم و دهم هجری آباد بوده و در زمان تسلط قشون عثمانی به ویرانی گراییده، اما در زمان شاه عباس صفوی تجدید بنا یافت.

بنا و عمارتی که به فرمان شاه عباس و به وسیله پیر بداق خان حاکم تبریز در این زیارتگاه ساخته شد، درنتیجه زلزله زمان شاه سلطان حسین و زلزله سال 1193 هجری، ویران و قسمتی از آن فروریخت. بنا به نوشته محمدرضا طباطبایی مولف کتاب اولاداطهار، مقبره مذکور، در اواخر قرن 13 هجری، دوباره به وسیله امیر لشکر قهرمان میرزا پیشکار آذربایجان آباد شد. در این محل ایوان و حجره ها و چند اسطبل ساخته و استراحت گاهی برای زوار آماده شد. قریب به 63 سال پیش در 1342 هجری، به وسیله امیر لشکر اسماعیل خان والی آذربایجان و فرمانده قشون شمال باختر ایران، تعمیرات اساسی در این بنا به عمل آمد که در سنگ نبشته منصوب به دیوار ایوان بقعه بدان اشاره شده است.

به گفته قدما دو فرزند حضرت علی (ع) به نام های عون و زید در این مکان مدفون هستند که در سال 22 هجری با سپاه اعزامی خلیفه دوم به آذربایجان آمده و به شهادت رسیدند.


عمارت ائل گولی - تبریز شاه گولی (استخر شاه) سابق و ایل گولی (استخر مردم) فعلی از گردشگاه های زیبا و دلکش تبریز و ایران است که در 7 کیلومتری جنوب خاوری تبریز، بر دامنه تپه ای واقع شده است


ایل گولی، استخری بزرگ با مساحت 54675 متر مربع است و در جنوب آن تپه ای قرار دارد که آن را از بالا تا پایین و هم سطح استخر پله بندی کرده اند و نهر آبی در آن ها جاری است. خیابانی از جنوب به عمارت با شکوه وسط استخر می رسد. پیرامون استخر درختانی کهن سال سر به هم آورده اند که انعکاس آن ها در آب، زیبایی محوطه را دو چندان می کند. سطح تمام تپه های جنوبی استخر به شکل بسیار زیبایی چمن کاری و گل کاری شده و روزهای گرم تابستان تفرجگاه مردم تبریز و مسافران است.

از تاریخچه بنای این عمارت اطلاعات مستندی در دست نیست. این بنا در سال 1346 به علت رطوبت زیاد و فرسودگی، تخریب شد که در سال 1349 به جای آن بنای زیبای دو طبقه ای با همان طرح قبلی ساختند

نادر میرزای قاجار می نویسد:

« این آبگیر در اوایل حکومت قاجار، ملک یک سلسله از مساوات تبریز و انباشته از خاک و ریگ بود. قهرمان میرزا پسر هشتم عباس میرزا نایب السلطنه که در آن هنگام حکمران آذربایجان بود. آن ملک را در مقابل سالی سی و پنج خروار غله بخرید. سپس در آبادی و عمران آن همت گماشت».

و از اعتمادالسلطنه نقل است که :

« عمارت دریاچه عبارت از کلاه فرنگی دو طبقه بسیار آبادی است و بزرگی این دریاچه به درجه ای است که به قدر دو آسیا سنگ آب در آن وارد می شود ولی مدت شش ماه از آب پر می گردد.»

مجتمع گردشگري تبريز ميرود كه ساخته شود

تا 5 سال آينده از نخستين مجتمع گردشگري درونشهري تبريز در صورت رفع مشكلات و موانع موجود و ادامه همكاريها بهرهبرداري خواهد شد.

صدري، مسوول اين مجتمع گردشگري افزود: سرمايهگذاري در بخش گردشگري، تنها به مناطق نمونه و ويژه استان ختم نميشود و بايد توجه بيشتري به درونشهرها داشت.
اين مجتمع، بخشهاي مختلفي چون سالن همايش، هتلآپارتمان، بخشهاي خدماتي، تجاري، فرهنگي، تفريحي و موزه دارد.
به گزارش روابط عمومي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان شرقي، بناهاي تاريخي محوطه تملك شده براي احداث مجتمع هم قرار است به موزههايي مدرن تبديل شود. اكنون اين طرح در مرحله كميسيون ماده 5 قرار دارد.