آشنائی با قوانین ارث

آشنائی با قوانین ارث
▪ تَرَکه چیست؟
دارائی متوفی را می‌توانیم به دو بخش مثبت و منفی تقسیم کنیم. بخش مثبت دارائی عبارت از حقوق و اموال و مطالبات متوفی از اشخاص دیگر است و بخش منفی آن عبارت از بدهی‌هائی است که متوفی به دیگران حتی وارثان خود دارد. مجموع بخش مثبت و منفی دارائی متوفی ترکه نامیده می‌شود.
برای حفظ و رسانیدن ترکه، به وارثان و دیگر صاحبان آن اقداماتی از قبیل مهر و موم ترکه، تحریر ترکه و اداره آن و غیره باید انجام شود.
▪ اقدامات مربوط به ترکه متوفی در صلاحیت چه دادگاهی است؟
این اقدامات در صلاحیت دادگاه عمومی آخرین اقامتگاه متوفی است و در صورت نداشتن اقامتگاه در ایران، در صلاحیت دادگاه آخرین محل سکنای (سکونت) متوفی در ایران است.
▪ دادگاه به درخواست چه کسانی اقدام به مهر و موم ترکه می‌نماید؟
ـ دادگاه صالح به درخواست ورثه یا نماینده آنها و یا موصی‌له و نیز طلبکار متوفی که دارای سند رسمی طلب یا حکم قطعی نسبت به آن باشد و وصی متوفی، فوراً و با ابلاغ وقت مهر و موم ترکه به اشخاص ذینفع، اقدام به مهر و موم ترکه می‌نماید.
رفع مهر و موم نیز به درخواست اشخاص ذینفع توسط همین دادگاه انجام می‌گیرد. پس از رفع مهر و موم دادگاه در صورت درخواست از او، اقدام به تحریر ترکه می‌نماید.
▪ تحریر ترکه یعنی چه؟
ـ مقصود از تحریر ترکه، تعیین مقدار ترکه و بدهی‌های متوفی است (ماده ۲۰۶ قانون امور حسبی)، این کار معمولاً بدون مراجعه به دادگاه توسط، موصی‌له و وارثان و طلبکاران متوفی انجام می‌شود. اما اگر اختلافی در این میان باشد یا این‌که در میان وارثان شخص غائب یا محجوری (سفیه، دیوانه، کودک) باشد، درخواست تحریر ترکه از دادگاهی که آخرین اقامتگاه یا منزل متوفی در آن بوده است، می‌شود.
این درخواست از ورثه یا نماینده قانونی آنها مانند وکیلشان و وصی برای اداره اموال متوفی، پذیرفته می‌شود.
▪ پس از درخواست تحریر ترکه دادگاه چه وظیفه‌ای دارد؟
ـ پس از درخواست تحریر ترکه، دادگاه در ضمن یک آگهی به ورثه و طلبکاران و مدیونین به متوفی و سایر اشخاصی که برای خود حقی در اموال متوفی هستند، اعلام می‌کند که در روز و ساعت معین که (نباید کمتر از یک ماه و بیشتر از سه ماه از تاریخ نشر آگهی باشد) در دادگاه برای تحریر ترکه حاضر شوند. برای هریک از ورثه یا نماینده قانونی آنها و وصی و موصی‌له اگر معین باشند و در حوزه دادگاه اقامت داشته باشند ـ برای حضور در وقت ـ احضاریه فرستاده می‌شود. دادگاه در روز معین تشکیل شده و صورتی از ترکه که شامل امور زیر است برمی‌دارد:
۱) توصیف اموال منقول با تعیین بهای آن
۲) تعیین اوصاف و وزن و عیار نقره و طلاجات
۳) مبلغ نوع نقدینه
۴) بها و نوع برگه بهادار
۵) اسناد با ذکر خصوصیات آنها
۶) نام رقبات غیرمنقول
۷) طلب‌ها و بدهی‌های متوفی که به موجب احکام نهائی و اسناد رسمی یا دفاتر و برگ‌های مربوط به متوفی یا اقرار مدیونین و ورثه، مسلم است.
▪ تصفیه ترکه
برای آن‌که ترکه، بین وارثان تقسیم شود ابتدا باید ترکه تصفیه شود یعنی اموال و حقوق متوفی تعیین شود، و بدهی‌های متوفی و هم‌چنین مورد وصیت از ترکه برداشت شود.
تصفیه ترکه نیز مانند مهر و موم ترکه و تحریر آن اجباری نیست و در بیشتر موارد با توافق صورت می‌گیرد. اما اگر اختلافی بروز کند دادگاه عمومی به تقاضای هریک از ورثه و وصی متوفی اقدام به تصفیه ترکه می‌کند. اگر متوفی برای اداره اموال خود وصی تعیین نکرده باشد، دادگاه باید در ظرف یک هفته اقدام به تعیین مدیر تصفیه کند و ترکه به مدیر داده می‌شود تا پس از پرداخت بدهی‌های متوفی اگر چیزی باقی بماند به ورثه بدهد.
▪ بدهی‌های متوفی به چه ترتیبی از ترکه پرداخت می‌شود؟
ـ اگر ترکه به اندازه‌ای باشد که کفاف پرداخت تمام دیون را بنماید، همه آنها پرداخت می‌شود. اما اگر ترکه کمتر از میزان دیون باشد در این صورت باید به‌ترتیب، از ترکه برداشته شود.
اولویت حقوق و دیون وابسته به ترکه به‌ترتیب ذیل است:
۱) هزینه کفن و دفن و تجهیز متوفی و سایر هزینه‌های ضروری از قبیل هزینه حفظ و اداره ترکه
۲) دیونی که وابسته به اعیان ترکه است مانند: دین دارای حق وثیقه
۳) سایر دیون: که این‌ها نیز باید به‌ترتیب مقرر در ماده ۲۲۶ قانون امور حسبی پرداخت شود.
۴) وصایای میت
▪ کسانی که مدعی حقی در ترکه هستند باید علیه چه کسانی اقامه دعوی نماید؟
ـ هرگاه کسی مدعی حقی نسبت به ترکه باشد باید دعوای خود را به طرفیت ورثه یا نماینده قانونی آنها و نیز وصی (در صورتی‌که برای ادای دیون متوفی تعیین شده باشد) اقامه کند. خواه ترکه در دست ورثه باشد یا نباشد. هم‌چنین طلبکار می‌تواند در صورتی که از ترکه به مقدار طلبش در دست ورثه نباشد، به طرفیت کسی که ترکه در دست اوست و ورثه متوفی اقامه دعوی کند. ورثه نیز می‌توانند برای به‌دست آوردن طلب متوفی، بر علیه بدهکار متوفی اقامه دعوی نمایند و آن طلب را وصول نمایند.
▪ ورثه چگونه می‌توانند ترکه متوفی را قبول نمایند؟
ـ قبول ترکه می‌تواند به‌طور صریح باشد یعنی ورثه به موجب سند رسمی یا عادی، قبول خود را به دادگاه اطلاع دهند و یا این‌که قبول ضمنی باشد. قبول ضمنی آن است که عملیاتی در ترکه نمایند که نشانه قبول ترکه و پرداخت بدهی‌ها باشد. از قبیل خرید و فروش و صلح و امثال آنها که به‌طور وضوح نشان‌دهنده قبول ترکه باشد.
پس از آن‌که ورثه ترکه را قبول نمودند هریک از آنها عهده‌دار پرداخت بدهی‌های متوفی به نسبت سهم خود خواهند بود. اگر میزان ترکه کفاف بدهی را ندهد باید این عدم کفاف را ثابت نمایند. وارثی که ترکه را قبول کرده است، تا زمانی که تصرفی در ترکه نکرده باشد (مثلاً مالی از آن نفروخته باشد) می‌تواند ترکه را رد نماید.
▪ ورثه اگر بخواهند ترکه متوفی را رد نمایند باید چه اقداماتی انجام دهند؟
ـ ورثه ظرف یک‌ماه از تاریخ اطلاع از فوت مورث، اگر بخواهند ترکه را رد نمایند باید نظر خود را کتباً یا شفاهاً به دادگاه اطلاع دهند (اطلاع مزبور در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد)، در غیر این‌صورت پس از یک‌ماه مذکور فرض می‌شود که ترکه را قبول کرده‌اند.
▪ رد ترکه از سوی وارثان به‌ چه معناست؟
ـ رد ترکه از سوی ورثه به معنای رد سهم‌الارثیه خود نیست بلکه آنها تنها اداره و تصفیه ترکه و تعهد پرداخت بدهی‌های متوفی را رد نموده‌اند و اگر پس از تصفیه ترکه چیزی باقی بماند به نسبت سهم هریک از وارثان، بین آنها (حتی آنهائی که ترکه را رد کرده‌اند) تقسیم می‌شود.
▪ آیا ورثه مسئول پرداخت بدهی‌های متوفی هستند؟
ـ ورثه تحت هیچ شرایطی مسئول پرداخت بدهی‌های متوفی نمی‌شوند بلکه بدهی‌های او از ترکه‌اش پرداخت می‌شود و اگر ترکه کفاف ندهد همان مقدار موجود به نسبت، میان طلبکاران تقسیم می‌شود.
▪ قبول ترکه مطابق صورت تحریر چه فایده‌ای برای ورثه دارد؟
ـ قید این مطلب که مطابق صورت تحریر، ترکه را قبول می‌کنند این فایده را دارد که اگر دارائی متوفی برای پرداخت بدهی‌هایش کافی نباشد ورثه مجبور نیستند ثابت کنند که دارائی متوفی، کفایت پرداخت بدهی‌های او را نکرده است. برای این شکل از قبول، ترکه باید تحریر شده باشد و یا این‌که بعداً تحریر شود و هم‌چنین باید ظرف مهلت یک‌ماه از تاریخ فوت مورث، قبول را به دادگاه عمومی اطلاع دهند.

ماهنامه اقتصاد خانواده