سرقت و مسائل قضایی مربوط به آن

يکی از قدیمی ترین جرائم که شاید از همان پیدایش مفهوم مالکیت در جوامع بشری ارتکاب می یافته و معمولاً مجازات های سختی هم برای مرتکبان آن در نظر گرفته شده، جرم سرقت است.
امروزه در اکثر کشورهای جهان جرم سرقت به دلیل تنوع و گوناگونی آن به انواع مختلفی که هر یک شرایط خاص و مجازات مخصوص به خود را دارد، تفکیک شده است برای مثال؛ سرقت ساده، سرقت مسلحانه، سرقت از بانک ها و....در کنار جرم سرقت برخی از اعمال مرتبط با این جرم نیز در دنیا واجد وصف مجرمانه هستند و قابل مجازات شناخته شده اند. مهم ترین این قبیل اعمال، جرم مداخله در اموال مسروقه از طریق خرید و فروش مال مسروقه، مخفی کردن مال مسروقه و... است.سرقت در کشور ما انواع مختلفی دارد که معمولاً به سرقت های حدی و تعزیری تقسیم می شوند. سوالی که برای بیشتر مردم پیش می آید این است که چرا دست سارقان قطع نمی شود؟ مگر احکام اسلام در قوانین کیفری ما نیامده اند؟برابر متون شرعی و مقررات کیفری برای اجرای حد سرقت باید شرایطی وجود داشته باشد که در صورت فقدان هر یک از آنها، حد جاری نخواهد شد و مرتکب سرقت، شاید بر مبنای سایر قوانین قابل تعقیب و مجازات باشد.برای مثال؛
- سارق باید بالغ باشد.
- سارق به سرقت وادار نشده باشد و بداند و آگاه باشد که مال دیگری را می رباید.
- سارق بداند که این عمل حرام است و صاحب مال، مال را در حرز قرار داده باشد (مقصود از حرز مکانی است که مال برای محافظت در آن قرار می گیرد. برای مثال گاوصندوق برای جواهرات، حرز است.)
- سارق در حالت اضطرار سرقت نکرده باشد (مجبور به سرقت نشده باشد).
- سرقت در سال قحطی صورت نگرفته باشد.
- سارق مال را به قصد دزدی برداشته باشد.
- مال مسروقه در حرز متناسب قرار گرفته باشد (مال مسروقه در جایی قرار نداشته باشد که انتظار وجود آن در محل نمی رفت).
- مال مسروقه از اموال دولتی و وقف نباشد و...
با این مثال ها متوجه می شویم که برای حد سرقت و قطع دست، باید مجموعه شرایطی با هم وجود داشته باشد در حالی که معمولاً جمع این شرایط با یکدیگر کمتر اتفاق می افتد. البته این بدین معنا نیست که سارق مطابق سایر مقررات قابل تعقیب و مجازات نباشد گذشته از تمام این موارد، حتی اگر تمام این شرایط با هم وجود داشته باشند برای اجرای حد نیز شرایطی وجود دارد، از جمله اینکه صاحب مال پیش از شکایت، سارق را نبخشیده باشد یا سارق قبل از اثبات جرم از این گناه توبه نکرده باشد.غیر از مواردی که گفته شد سرقت هایی وجود دارند که به آنها در اصطلاح «سرقت های تعزیری» می گویند یعنی سرقت هایی که مجازات قطع دست ندارند که به اختصار به هر یک می پردازیم؛
سرقت مقرون به آزار یا به طور مسلحانه؛هرگاه سرقت همراه با آزار باشد یا سارق مسلح باشد به حبس از سه ماه تا ۱۰ سال و شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم می شود. اگر سارق هنگام سرقت مرتکب آسیب بدنی نیز شود علاوه بر مجازات جرح، به حداکثر مجازات یعنی ۱۰ سال حبس و ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
سرقت مقرون به پنج شرط مشدد؛هرگاه سرقت جامع شرایط حد نباشد ولی مقرون به تمامی شرایط زیر باشد، مرتکب به پنج تا ۲۰ سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد؛الف- سرقت در شب واقع شده باشد.ب- سرقت توسط دو نفر یا بیشتر انجام شده باشد.ج- یک یا چند نفر از سارقان حامل سلاح ظاهر یا مخفی بوده باشند.د- سارقان از دیوار بالا رفته یا حرز را شکسته یا کلید ساختگی به کار برده باشند یا اینکه عنوان یا لباس مستخدم دولت را اختیار کرده یا برخلاف حقیقت خود را مامور دولتی قلمداد کرده یا در جایی که محل سکنی یا مهیا برای سکنی یا توابع آن است، سرقت کرده باشند. هـ- در ضمن سرقتی کسی را آزار یا تهدید کرده باشند.
سرقت مسلحانه از منازل؛به گزارش ایسکانیوز هرگاه یک یا چند نفر برای سرقت وارد منزل یا مسکن اشخاص شوند و حداقل یک نفر از آنها حامل اسلحه باشد یا هیچ یک مسلح نباشند اما در موقع سرقت در مقام هتک ناموس برآیند، به مجازات اعدام یا حبس ابد محکوم خواهند شد.در صورتی که ساکنان منزل یا مسکن در مقام دفاع از مال یا جان یا ناموس برآیند یا برای جلوگیری از ربوده شدن مال در محل سرقت مرتکب قتل یا جرح یا ضرب سارقان شوند، از مجازات معاف هستند. اگر سارقان به اخطار ماموران توجه نکنند و تسلیم نشوند و در نتیجه فرار آنها و تیراندازی ماموران مجروح یا کشته شوند ماموران از مجازات معاف خواهند بود.
سرقت مسلحانه از بانک ها، صرافی ها یا جواهرفروشی ها؛هرگاه دو یا چند نفر با برنامه ریزی و مواضع قبلی، وجه نقد یا اوراق بهادار یا سایر اشیای قیمتی را از بانک ها، صرافی ها و جواهرفروشی ها سرقت کنند و لااقل یک نفر از سارقان مسلح به سلاح سرد یا گرم ظاهر یا مخفی، پر یا خالی باشد، چه از آن استفاده کند و چه نکند، در صورت وقوع سرقت به حبس ابد و در صورت وقوع قتل به اعدام محکوم خواهند شد.هرگاه به رغم میل سارقان هیچ یک از این دو نتیجه یعنی سرقت و قتل از عمل آنان حاصل نشود، هر یک از آنها به حبس از ۱۰ الی ۱۵ سال محکوم خواهند شد ولی اگر اراده آنان در عدم تحقق قتل یا سرقت موثر باشد، به حبس از دو تا پنج سال محکوم می شوند.
سرقت از موزه ها یا مکان های تاریخی و مذهبی؛هر کس اشیا، لوازم، مصالح و قطعات آثار فرهنگی و تاریخی را از موزه ها، نمایشگاه ها، مکان های تاریخی و مذهبی و سایر مکان هایی که تحت نظارت و حفاظت دولت است سرقت کند یا با علم و آگاهی به مسروقه بودن آنها را بخرد یا پنهان کند، به یک تا پنج سال حبس محکوم خواهد شد.
سرقت وسایل و متعلقات مربوط به تاسیسات مورد استفاده عمومی؛سرقت وسایل و متعلقات مربوط به این تاسیسات که مورد استفاده عمومی قرار می گیرند، مجازات حبس دارد؛ تاسیسات آب، برق، گاز و... که با هزینه یا سرمایه دولت یا سرمایه مشترک دولت و بخش غیردولتی یا به وسیله نهادها و سازمان های عمومی غیردولتی یا موسسات خیریه مانند کمیته امداد ایجاد یا نصب شده باشد. مجازات حبس در این موارد از یک تا پنج سال است و اگر سارق از کارکنان سازمان مربوط باشد به حداکثر حبس یعنی پنج سال محکوم می شود.
کیف زنی یا جیب بری؛سرقت از طریق کیف زنی یا جیب بری و امثال آن دارای مجازات حبس از یک تا پنج سال و شلاق تا ۷۴ ضربه است.
سرقت از مناطق حادثه زده؛هرگاه سرقت در مناطق سیل یا زلزله زده یا جنگی یا آتش سوزی یا در محل تصادف رانندگی صورت پذیرد، سارق به حبس از یک تا پنج سال و شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم خواهد شد.
سرقت مقرون به یکی از شرایط مذکور در قانون؛در صورتی که سرقت جامع شرایط حد نباشد و همراه با یکی از شرایط زیر باشد، سارق به حبس از شش ماه تا سه سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد؛الف- سرقت در محل سکنی یا مهیا برای سکنی یا در توابع آن یا در محل های عمومی از قبیل مسجد و حمام و... اینها واقع شده باشد.ب- سرقت در جایی واقع شده باشد که در آن درخت، بوته، پرچین یا نرده قرار گرفته و سارق آن را شکسته باشد.ج- سرقت در شب واقع شده باشد.د- سارقان دو نفر یا بیشتر باشند.م- سارق مستخدم بوده و مال مخدوم خود را دزدیده باشد یا مال شخص دیگری را از منزل مخدوم خود یا منزل شخص دیگری که به اتفاق مخدوم به آنجا رفته برباید یا شاگرد یا کارگر باشد و از محلی که معمولاً محل کار وی بوده از قبیل خانه، دکان، کارگاه، کارخانه و انبار سرقت کرده باشد.ن- هرگاه اداره کنندگان هتل، مسافرخانه، کاروان سرا و کاروان و به طور کلی کسانی که به اقتضای شغل اموالی در دسترس آنهاست تمام یا قسمتی از آن را مورد دستبرد قرار دهند.
سرقت یا استفاده غیرمجاز از آب، برق، گاز، تلفن؛هر کس بدون پرداخت حق انشعاب و اخذ انشعاب آب، برق، گاز و تلفن از این منابع استفاده غیرمجاز کند، علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس تا سه سال محکوم خواهد شد.
مداخله در اموال مسروقه؛بیشتر سارقان به امید اینکه بتوانند مال مسروقه را به پول تبدیل کنند مرتکب سرقت می شوند از این رو شاید یکی از راه های موثر در پیشگیری از وقوع سرقت، جلوگیری از خرید و فروش اموال مسروقه باشد. برابر قانون هر کس با علم و اطلاع یا با وجود قرائن اطمینان آور به اینکه مال در نتیجه ارتکاب سرقت به دست آمده آن را تحصیل، مخفی یا قبول کند یا مورد معامله قرار دهد به حبس از شش ماه تا سه سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.در صورتی که متهم معامله اموال مسروقه را حرفه و پیشه خود قرار داده باشد، به حداکثر مجازات محکوم خواهد شد.
وظیفه سارق در مقابل مال باخته؛برابر قانون در کلیه موارد سرقت و ربودن اموال، دادگاه علاوه بر تعیین مجازات، سارق یا رباینده را به رد (بازگرداندن ) عین مال مسروقه محکوم می کند و اگر عین آن وجود نداشته باشد سابق به رد مثل یا قیمت مال مسروقه یا ربوده شده و جبران خسارات وارده محکوم خواهد شد. برای مثال اگر سارقی فرش نفیس ۱۲متری کاشی آقای (الف) را برده باشد چنانچه عین مال موجود باشد حتی اگر در دست شخص دیگری باشد، مال ربوده شده به آقای (الف) برگردانده می شود. چنانچه فرش مزبور از بین رفته باشد، قیمت آن توسط کارشناس ارزیابی می شود که باید توسط سارق پرداخت شود. اگر سارق عین مال را برنگرداند یا قیمت آن را نپردازد، چنانچه مالی از او در دسترس باشد ضبط و به میزان محکومیت از مال ضبط شده برداشت می شود در غیر این صورت به تقاضای مالباخته تا زمان پرداخت در حبس باقی خواهد ماند. حتی اگر مدتی محکومیت مجازات اصلی او تمام شده باشد، به علت عدم باز پس دادن مال مسروقه در بازداشت باقی خواهد ماند مگر آنکه برای دادگاه ثابت شود او معسر است یعنی دارایی اش برای پرداخت بدهی کافی نیست.

روزنامه اعتماد