تهران قدیم(طهران قدیم) امکانات شهری - آب رسانی

آب انبارها


در تهران قدیم علاوه بر قنات ها، آب انبارهای متعددی وجود داشت که بناکنندگان آن اکثرا مردم خیراندیش و نیکوکار بودند. این آب انبارها که اغلب گنجایش مقدار زیادی آب را داشت، در موقع خشکسالی و هنگامی که قنات های تهران جوابگوی احتیاج های مردم نبود، نقش مهمی را به عهده داشتند و از طرفی ذخیره آب در این انبار یک کار مال اندیشانه بود که نگرانی های مردم را در مواقع خشکسالی و احتیاج مرتفع می ساخت. یکی از مهمترین آب انبارهای دارالخلافه، آب انبار سید اسماعیل بود. این آب انبار تاریخی و کهنسال در زمان حکومت سلجوقیان و سلطنت طغرل اول به وجود آمد ولی بعدها متروک گردید. آنگاه در دوران صفویه شاه طهماسب اولین امر به تعمیر آب انبار داد ولی باز هم متروک شد تا اینکه حاج عیسی وزیر دستور تجدید بنای آن را داد.

سقاخانه ها


در تهران قدیم سقاخانه ها را بیشتر به دلیل مذهبی و ثواب آن می ساختند و بنای آن چنین بود که در یک دکان نیم بابی یا ظروف سنگی بزرگی قرار می دادند و در اطراف آن جام ها و یا پیاله هایی که معمولا بسته به زنجیر بود می نهادند و این کارها بیشتر در ایام عزاداری و یا روضه خوانی سید الشهداء و یا شهیدان دشت کربلا انجام می شد. در شب هنگام ، برای اینکه چشم تشنه لبان بهتر ببیند در محفظه هایی در کنار محل آب شمع هایی روشن می کردند و بعد از مدتی این کار مقدمه ای شد برای کسانی که نذر و نیازی داشتند. آنها هر شب جمعه، شمع هایی را در سقاخانه های تهران قدیم نصب و روشن می ساختند در بعضی سقاخانه ها که کار و وضعشان مفصل تر بود تعدادی شمایل مقدسین مثل حضرت عباس و حضرت علی اکبر را به دیوار می آویختند و معمولا هر سقاخانه ای برای خود یک متولی و کارگردان داشت. معروفترین سقاخانه ها عبارت بودند از:
سقاخانه نوروزخان، سقاخانه مرحوم آشیخ هادی نجم آبادی، سقاخانه آیینه.
سقاخانه نوروزخان معروف ترین و مفصل ترین سقاخانه های تهران قدیم بود ولی سقاخانه شیخ هادی معروفیتش به علت کشته شدن ماژورایمبری« مامور کشور آمریکا » بود که هنگام عکسبرداری از چگونگی استفاده از سقاخانه و طریقه روشن کردن شمع و بعضی نذر و نیازها به تحریک جمعی از ماجرا جویان مرموز که در ورای آن سیاست خاصی پنهان بود. مورد ضرب و شتم قرار گرفته و هنگام فرار و پناه بردن به کمپسری به قتل رسید.

قنات های تهران


در دارالخلافه تهران، بیش از اینکه آب رودخانه کرج به این شهر جریان یابد چندین قنات وجود داشت که در هر محله و منطقه روان بود. این قنات ها اکثراً وقف بود به این کیفیت که شخص خیرخواه و نیکوکاری به خاطر رفاه خلق خدا اقدام به حفر قنات می کرد تا با این امر ثوابی برای خود ذخیره کرده باشد. معروف ترین قناتی که در تهران جریان داشت قنات مرحوم حاج میرزا علیرضا بود که در سرچشمه، از زمان فتحعلی شاه، حفر شده بود و اکنون هم پس از گذشت بیش از ۱۶۰ سال ، جریان آن قطع نگردیده . حاج میرزا علیرضا فرزند حاج ابراهیم کلانتر معروف شیراز بود که دروازه شهر شیراز را در جنگ لطفعلی خان و آقا محمد خان به سوی آقامحمد خان گشود و باعث پیروزی وی گردید.
قسمت دیگری از قنوات مهم تهران و حومه را حاج میرزا اقاسی ایجاد کرده است. اصولا حاج ملاعباس ایروانی معروف به میرزا آقاسی مردی بود که به کارهای زراعتی و حفر قنات عشق خاصی داشت. او که صدر اعظم چندین ساله محمد شاه بود برای اولین بار نهری از رودخانه کرج برای یافت آباد و وصفنارد جاری ساخت که بعدها این آب را به وسیله نهر دیگری به تهران آوردند تا قنات فرمانفرما در خیابان پاستور امروزی، قنات حاج حسین خان شاهسون نظام الدوله، قنات میرزا علیخان امین الدوله و پارک امین الدوله را در خیابانی به همین نام مشروب سازد.
از دیگر قنات های مشهور می توان به قنات های زیر اشاره نمود:
قنات امین السلطان که به وسیله میرزا علی اصغر خان اتابک( امین السلطان) احداث گردید. قنات مخبرالدوله قنات میرزا عیسی وزیر تهران، قنات حاج ظهیرالدوله، قنات علاء الدوله و قنات حسن آباد مستوفی الممالک.

مشک سقاها


در آن زمان، یک قسمت از خانه ها و محله های تهران به وسیله آب مشک سقاها مشروب می گردید و این سقاها که هر کدام خیک و یا مشک بزرگی بر دوش افکنده بودند از قنوات موجود در تهران آنها را پر کرده و به خانه ها می بردند و تدریجا که تغییراتی در نحوه آب رسانی پدیدار شد. این کار به وسیله شبکه های آبی صورت می گرفت که توسط چارپایانی مثل اسب و الاغ کشیده می شد. اما در کنار اینگونه آب رسانی ها، در بیشتر خانه ها آب انبارهای کوچک و بزرگی نیز می ساختند و انها را ، اواخر شب ، پر می کردند که احتمالا آب نهرها و جوی ها کمتر آلوده بود. بیشتر این آب ها از نهر کرج می آمد و میراب های بلدیه ( شهرداری) که مامور رساندن و به جریان انداختن و تقسیم عادلانه آب در جوی های محله ها بودند از آنجایی که این افراد سر رشته کاری مهم را در دست داشتند در واقع نفوذ و قدرت زیادی داشتند و گاهی اتفاق می افتاد همین میراب های کذایی وقتی از ساکنان خانه ای دلخوری پیدا می کردند، به انواع بهانه های مختلف مانع جریان آب به خانه های مورد نظر می شدند و گاه هم یک کوچه یا یک محله بر سر حق تقدم آب و یا تاخیر در استفاده از آب ، نزاع ها و مناقشات خونینی راه می انداختند