تهران قدیم(طهران قدیم) امکانات شهری - روشنایی

انواع چراغ ها و فانوس ها


در دارالخلافه در خانه ها و اماکن از انواع چراغ ها استفاده می کردند که از همه پر نورتر( کنترهای نمره ۳۰) بود که با رکابی از سقف می آویختند و حبابی از چینی یا بلور رنگدار داشت. از دیگر انواع چراغ ها، چراغ های لامپا با سرپیچ های دو شعله و سه شعله بود که آنها نیز بر پایه های بلور و چینی و فلز سوار می شد. بعد از اینها، جاوهای پایه بلند با پایه هایی از سنگ مرمر در سرپیچ های گرد سوز نمره ۲۰ و ۲۵ با حباب های لب کنگره الوان که وسط مجلس قرار می گرفت و بعدها از شمعدان ها و یکپایه های شمع سوز مفرغی و بلوری که به وسیله شمع روشن می شدند و نیز چلچراغ های پرنور که از سقف می آویختند استفاده شد. فانوس های شیشه دار و نفت سوز و پارچه ای شمع سوز که اولی را فانوس و دومی را فانوس شمعی می گفتند از جمله وسایل روشنایی بودند که برای عبور از کوچه ها و کشیدن جلو اسب و الاغ روضه خوان ها و پیشاپیش اعیان و رجال و علما به کار می آمد. در حمام ها از نوعی چراغ که پیه سوز بود استفاده می شد و نیز چراغ موشی که بدون سرپیچ و لوله بود و دود و بوی تعفن به فضا می فرستاد. بعدها ، چراغ های تلمبه ای معروف به زنبوری توری دار تدریجا وارد بازار و خانه ها گردید.

اولین کارخانه برق


اولین کارخانه برق توسط حاج امین الضرب اصفهانی ( مهدوی) به کار افتاد. حاج امین الضرب که اصفهانی زیرک و تاجر حسابگری بود قبلا، نیز ضرب مسکوکات را به عهده داشت و ضمنا آدم سرمایه داری بود. وقتی جزء ملتزمین مظفرالدین شاه به روسیه رفت روزی هنگام قدم زدن در خیابان چشمش به کارخانه برق افتاد که شهر را روشن می کرد. وی چنان مجذوب روشنایی برق شد که تصمیم گرفت او نیز چنین کارخانه ای در دارالخلافه دایر نماید و برای این منظور ابتدا ، امتیازش را از مظفرالدین شاه اخذ نمود و سپس کارخانه را رو به راه کرد. کارخانه حاج امین الضرب فقط ۴۰۰ کیلووات نیروی برق داشت که می توانست قسمتی از خیابان های دارالخلافه را روشن نماید.

پیه سوز و فانوس


قبل از اینکه در خیابان های تهران چراغ های گازی و بعدها برقی به کار افتد، اکثر معابر و گذرگاه ها و مخصوصا محله های بازار، شب ها به وسیله فانوس های فتیله ای و پیه سوز و غیره روشن می شد. پیه سوزها با روغن پیه افروخته می گشت و فانوس ها را با نفت پر و روشن می ساختند. این چراغ ها، فانوس ها و پیه سوزها را در فاصله های معین بر فراز دیوار نصب می کردند و هر محله ای برای این چراغ ها یک متصدی داشت که شب ها آنها را روشن کرده و صبح ها خاموش می کردند.
فانوس ها تحت کنترل شخصی به نام حسین خان چراغچی بود که سر دسته چراغچیان به شمار می رفت و آنها را استخدام می کرد.

چراغ گاز


کارخانه گاز ابتدا ، در خیابان چراغ گاز(چراغ برق) تاسیس شد و کار خود را شروع کرد. طرز کار این کارخانه چنین بود که دیگ های در داری تعبیه کرده بودند که درهایشان با پیچ و مهره هایی بسته می شد در آن کار گذاشته بودند و از آن لوله هایی به اطراف کشیده بودند که این لوله عمده اش به خیابان ناصریه و در اندرون می آمد. هنگام غروب، شیرهای دیگ ها باز می شد و گاز کاربیت در لوله جریان پیدا می کرد و در همین وقت عده ای چراغچی با میله های بلند مشتعل، فانو س های مخصوص گازی را که به دیوار نصب شده بود روشن یا خاموش می کردند.