فرم ها از اندیشه معمار به هیجان می آیند

«هر سال چند بار به کنسرت هایی می روم که در «تالار والت دیسنی» اجرا می شوند، به نظر من این ساختمان به طور وحشتناکی زشت است...
... اما مردم عاشقش هستند، به علاوه اینکه در جهان هنر معماری هم آن را یک شاهکار می دانند.»
اینها را یک کارگردان مشهور سینما می گوید، آن هم درباره ساختمانی که یکی از قدیمی ترین دوست هایش آن را طراحی کرده است: «فرانک اُ گِهری» هنرمند معمار کانادایی الاصل، که حالا همه او را ستاره هنر معماری جهان می دانند؛ آن وقت از میان این همه فیلم سازی که به گِهری پیشنهاد کرده بودند از زندگی و کارهای او فیلمی مستند بسازند و گِهری قبول نکرده بود، همین سیدنی پولاک که کارهای گِهری را زشت می داند باید این کار را انجام بدهد.
این بار گِهری بود که به دوستش پیشنهاد ساخت فیلم را داده بود، پولاک هم مخالفت کرده و گفته بود که تا پیش از آن مستندی نساخته و اصلاً این کار را بلد نیست و از آن بدتر اینکه از هنر معماری هم چیزی سر در نمی آورد! اما بالاخره به اصرار گِهری، قبول کرده بود این فیلم را بسازد. چرا؟
«دوست داشتم به ذهن فرانک راه پیدا کنم، با تمام وجود می خواستم بفهمم این چیزهای عجیب و غریب چطوری به ذهنش می رسند و چه مراحلی را طی می کنند تا شکلی واقعی پیدا کنند؛ خیلی کنجکاو بودم و دلم می خواست سر در بیاورم.»
فیلم با صحنه ای شروع می شود که در آن گِهری دارد طراحی می کند؛ اولین مرحله شروع هر برنامه ساختمانی که گِهری هم عاشق آن است؛ و بعد فیلم، همین طور که پیش می رود، نشان می دهد که چطور این طرح های کاغذی در هم و برهم، به ساختمان هایی بزرگ تبدیل می شوند؛ ساختمان هایی از فولاد، سیمان، فلز، شیشه، چوب و سنگ.
گِهری از روی طرح های کاغذی اش، نمونه های سه بُعدی خیلی ساده ای می سازد، با مقوا و چسب نواری، به همان روش مرسوم همه هنرمندان معمار قدیمی پیش از نسل رایانه های شخصی؛ و بعد طراحی ها و نمونه های سه بُعدی را به گروه دستیارانش می دهد.
دستیاران گِهری از روی این طرح ها و نمونه های کوچک، نقشه های دقیقی را آماده می کنند؛ نقشه هایی برای کارخانه های سازنده قطعه های ساختمان ها و همین طور مهندسانی که این قطعه ها را کنار هم نصب می کنند؛ این طوری این افراد می توانند کارشان را دقیق و بی نقص انجام بدهند.
دستیاران گِهری این نقشه ها را با استفاده از رایانه می کشند، در حقیقت بدون وجود نرم افزارهای تخصصی، تبدیل این طرح های پیچیده به نقشه های مهندسی ممکن نیست، اما خود گِهری هیچ وقت با رایانه کار نمی کند، چون او اصلاً این کار را بلد نیست! شاید به نظر ما عجیب برسد، اما گِهری بیشتر از ۵۰ سال است که با دست هایش طراحی می کند و از این کار لذت می برد و حالا که حدود ۸۰ سالش شده، دیگر تمایلی ندارد وسیله کارش را تغییر بدهد؛ نه اینکه از آن آدم هایی باشد که قدیمی فکر می کند؛ اول اینکه نباید فراموش کنیم که۸۰ سالگی در رشته ها و حرفه های دیگر، سن بازنشستگی به حساب می آید، در حالی که طراحی و معماری برای گِهری، مثل بیشتر هنرمندهای معمار دیگر، بخشی از معنای زندگی اش است و برای همین هم با این سن هنوز دارد کار می کند؛ به علاوه اینکه فکرهای گِهری، در همین سن بالا هم آن قدر نو و تازه اند که همه ذهن او را خلاق ترین و درخشان ترین ذهن جهان معماری می دانند؛ و طرح ها و کارهای او هم همین را نشان می دهد.
بی دلیل نیست همه هنرمندان معمار جهان به گِهری احترامی خاص می گذارند؛ این موضوع هم در فیلم پولاک منعکس شده؛ حتی تعداد انگشت شمار کسانی هم که در این فیلم از طرح های او انتقاد می کنند، با لحنی درباره کارهای او حرف می زنند که انگار دارند به خاطر انتقادهایشان از گِهری معذرت خواهی می کنند. راستش در این فیلم آن قدر همه از گِهری تعریف و تمجید می کنند که در قسمت پایانی آن آدم دیگر حوصله اش سر می رود.
با وجود همه این حرف ها، حالا هم که پولاک این فیلم را درباره گِهری و کارهایش ساخته و با ذهنیت خلاق و شیوه کار او بیشتر آشنا شده، باز هم می گوید:«هنوز هم فکر می کنم ساختمان های گِهری زشتند، اما از تماشای پشت صحنه و روند به وجود آمدنشان لذت بردم.»
فرانک گِهری در پاسخ به این سؤال که چطور شد رشته معماری را انتخاب کرد، می گوید: وقتی ۸ سالم بود، با مادربزرگم روی زمین می نشستم و بازی می کردم، با تکه چوب هایی که برای بخاری اش از مغازه می خرید. چوب فروش ها این تکه چوب ها را با اره می بریدند و برای همین شکل های غریبی پیدا می کردند. آن وقت من و مادربزرگم با آنها شهر می ساختیم، شهرهایی خیالی. خب، چون مادربزرگم هم با من همراه می شد، من اجازه پیدا می کردم این بازی را بکنم، بازی ای که خلاقیت زیادی داشت.
وقتی بزرگ شدم برای اینکه تصمیم بگیرم چه کاره بشوم، خیلی با خودم درگیر بودم. وقتی وارد دانشگاه شدم راننده کامیون بودم. گویندگی رادیو را هم امتحان کردم، ولی خوب ازعهده اش بر نمی آمدم. مدتی هم مهندسی شیمی خواندم، اما دوستش نداشتم. ذهنم خیلی درگیر این موضوع بود تا اینکه از خودم پرسیدم:«من چی دوست دارم؟»، «چه چیزی مرا به هیجان می آورد» و یادم افتاد که هنر جواب سؤال من است، من دوست داشتم به موزه ها بروم، تابلوهای نقاشی را تماشا کنم، موسیقی گوش بدهم. اینها را از مادرم داشتم، او مرا به کنسرت و موزه های مختلف می برد و باز یاد مادربزرگم افتادم و آن قطعه های چوبش؛ آن وقت در یک کلاس معماری ثبت نام کردم تا در ساعت ناهارم در آن شرکت کنم.
وقتی کارهای گِهری را می بینیم، فکر می کنیم او از اول استعداد غریبی در معماری داشته است، اما خودش می گوید: همان اول در کلاس طراحی دورنمایی (پرسپکتیو) رد شدم و خیلی هم عصبانی شدم. ترم بعد دوباره آن کلاس را گذراندم و این بار نمره عالی گرفتم. هم زمان کلاس های طراحی و سفال سازی هم می رفتم. خانه معلم کلاس سفال سازی ام را «سوریانو»، معمار معروف ساخته بود. به پیشنهاد معلمم به دیدن او رفتیم . سوریانو، با وجود ظاهر خنده دارش، مرا تحت تأثیر قرار داد و باز به پیشنهاد معلمم به کلاس شبانه طراحی معماری رفتم. آنجا کارم آن قدر خوب بود که مرا در سال دوم معماری دانشگاه پذیرفتند. نیمه اول سال دوم یکی از استادهایم به من گفت: «این کار از تو بر نمی آید» اما من همه سعی ام را کردم.
● دوای همه دردها
وقتی از گِهری می پرسند چه چیز معماری شما را این قدر جذب می کند؟ می گوید: «اول فکر می کردم معماری دوای همه دردهاست؛ می توانی برای همه مردم فقیر خانه بسازی، طرح های خوب برای آینده شهرها بدهی، اما وقتی از دانشگاه بیرون آمدم متوجه شدم که به این راحتی ها هم نیست. همیشه می گفتم دلم نمی خواهد برای مردم ثروتمند خانه بسازم؛ حالا هم این کار را نمی کنم، اما حالا فرم ها و فضاها هستند که مرا به هیجان می آورند؛ اینکه چیزی را در ذهنت تصویر می کنی و بعد می بینی عیناً در دنیای واقعیت ساخته شد؛ روند ساخته شدن ساختمان برایم هیجان انگیز است، سر و کله زدن با این همه آدم و اینکه آنها را با خودت همراه می کنی و به آنها انگیزه می دهی؛ فکر می کنم مثل کارگردانی فیلم باشد.»
http://www.aftabir.com/images/article/break.gif









آتوسا رقمی