گرافیتی؛ روایت ما و روایت آنها

اگر در یکی دو سال اخیر به دیوارهای خیابان های تهران اغلب حوالی چهارراه ولی عصر با دقت نگاه کرده باشید، نقاشی های دیواری، استنسیل یا به عبارت بهتر گرافیتی هایی می بینید که با کمال خونسردی روی دیوار قرار گرفته و کاری هم به کار عابران بی تفاوت ندارند. شاید بتوان گفت گرافیتی در ایران، تقریباً از همین منطقه تهران شروع شد، زیرا در مجاورت دو دانشکده هنر، یا به عبارت بهتر در مجاورت دو دانشکده بی هنر شهر بود، حال پس از سال ها رخوت در رشته هنرهای تجسمی این دو دانشگاه و کمی آن سوتر، دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، این منطقه شاهد حرکتی هنرمندانه از یک یا چند هنرمند گمنام بود؛ آثاری که نه سیاسی بودند و نه متظاهرانه، بلکه همه تلاش آنها این بود تا حضور خود را در فضایی بیرون از دانشگاه اعلام کنند. آثاری که پیش از این روی دیوارهای دانشکده های هنر بیشتر مایه خشم خدمات دانشکده و حراست آن می شد، رفته رفته از حصار در آمده و می روند تا همه شهر را درنوردند.
حال نه تنها این منطقه که در بسیاری از محلات تهران عده ای با اسپری روی در و دیوار نقاشی می کنند، البته گرافیتی آنها عمدتاً کپی برداری از نمونه های اروپایی و به خصوص امریکایی است.
در صورتی که میان آثار نقش شده بر دیوارهای حوالی چهارراه ولی عصر، گاهی نمونه های ایرانی، نظیر پرتره صادق هدایت، مردی دوتار نواز و... هم هست. گرافیتی ما نشان از سردرگمی یک نسل است. ادای شهرداری برای هنرمندانه کردن سیمای شهر، که در نهایت به از ریخت انداختن تهران با نقاشی های دیواری به اصطلاح مدرن و سوررئالیستی انجامید، هیچ نسبتی با گرافیتی و نقاشی های دیواری مضطرب و شتابزده مورد بحث این نوشتار کوتاه و این مقدمه ندارد؛ آثاری که در چند سال اخیر متفاوت از سایر نقاشی های دیواری تهران در کنار آپارتمان ها و برخی نقاط شهر می بینید، به عنوان نمونه دو نقاشی دیواری در دو سوی میدان ونک نه نسبتی با شهر و مردم آن داشته و نه سهمی در زیبا کردن این شهر زشت دارد.
قطعاً این هم موجی گذرا خواهد بود که عده ای پس از گذشت چند سال همه دیوارهای شهر را با شعار زیباسازی و هنرمندانه کردن سیمای شهر به یک شیوه و به یک سبک و با یک کلیشه سطحی ماستمالی خواهند کرد. آنچه می خوانید ترجمه نوشتار کوتاهی از نشریه بین المللی مطالعات بودریار نوشته گری کولتر است که به دیدگاه ژان بودریار درباره گرافیتی در نیویورک می پردازد. او یکی از نخستین اندیشمندان جهان است که به جنبش گرافیتی واکنش نشان داده و از آثار هنرمندان آن عکاسی کرده و در سخنرانی های رسمی و دانشگاهی خود از ویژگی های منحصر به فرد این جنبش یاد کرده است. می دانیم تهران نیویورک نیست، اما می دانیم که گرافیتی هنری بی مرز است و اصولاً کارکرد آن یادگاری نوشتن به هر زبانی بر هر دیواری از دیوارهای جهان است.


● گرافیتی به مثابه انقلاب نشانه ها
«گرافیتی متجاوز است، نه چون محتوایی دیگر و گفتاری دیگر جایگزین کرده، بل از آن رو که در اینجا، بی درنگ و به سادگی پاسخ داده و قاعده بنیادین بی چون و چرایی را نقض می کند؛ قاعده ای که همه رسانه ها آن را بیان کرده اند.» طی دو هفته گذشته کارت پستال ها، نامه ها و نوشته هایی از سراسر دنیا به دفترم رسید. این مهر و محبتی که به ژان بودریار تقدیم شده بود، موجب خشنودی من شد. این نشریه برای من و ژان که همیشه عامل فراهم آمدن روابط دوستانه و فرصت های تازه بوده، کاری بسیار دوست داشتنی است. دو هفته گذشته زمان اندوه و منبع الهام بزرگی برای ادامه دادن راه بودریار پس از مرگ او بود. یکی از قدردانی های دلگرم کننده ای که نثار او شد، بنای یادبود گروهی از هنرمندان گرافیتی به نام Zonenkinder بود. این فراسوی موضوعی است که بودریار می خواست از بحث تحت تاثیر قرار دادن تصویر کشف کند.


● گرافیتی از نگاه بودریار
بودریار گرافیتی و قانون شکنی در شهر نیویورک را دوست داشته و در بسیاری مواقع از آن عکسبرداری می کرد. گرافیتی برای او شگفت انگیز بود؛ شکلی از مخالفت که عصر سایبر توان بازداشتن آن را نداشت. گرافیتی برای بودریار گونه ای از اقدام تروریستی و ضدنوشته ای بر دیوارها و معماری شهر بود. او در زمان ظهور گرافیتی، ۱۹۷۶، از آن سخن گفت: «برای انجام آن نه به سازمان دهی توده های مردم و نه به آگاهی سیاسی نیاز بود. هزاران جوان مجهز به ماژیک و قوطی های اسپری رنگ برای برچیدن علائم شهری و در هم ریختن نظم نشانه ها کافی است. گرافیتی هر راهروی زیرزمینی را پوشانده، درست همان گونه که چک ها برای آزار دادن روس ها اسامی خیابان های پراگ را تغییر دادند: کنشی چریکی... با این همه دیدن این آشکارگی در چهار جزء شهر سایبرنتیک که بر دو ظرف بلوری و برج های آلومینیومی تجارت جهانی سایه افکنده، حیرت انگیز بوده و از سوی دیگر فرانشانه های آسیب پذیر قدرت متعالی سیستم هم هست.» بودریار با سر تایید جنباندن برای دلوز و گتاری به جنبش هنرمند گرافیتی توجه کرده و نشان می دهد که چگونه حومه شهر به سرعت می تواند در حیاط خلوت کاپیتالیسم نفوذ کند: «شهر تنی بدون اعضاست، همان طور که دلوز می گوید نقطه تلاقی بستر جریان ها. گرافیتی ها خودشان از نظم یک ****و آمده اند. آنها فضاهای شهری رمزگشایی شده را ****وبندی می کنند. یک خیابان به خصوص، دیوار یا ناحیه ای که سراسر زندگی آنها را به یاد می آورد.
آنها خود را به محله اقلیت ها (ghetto) محدود نمی کنند، بلکه آن را به سراسر شاهراه های شهر صادر می کنند...» به زعم بودریار نقاشی های دیواری و نشانه های گرافیتی روشی برای گفتن این است: «من اینجا زندگی می کنم» و «ما هم وجود داریم». گر چه گرافیتی برای بودریار شکلی از خودشیفتگی بوده، اما همچنین نوعی از شهرت خلاق هم هست که هر کس در آن صحنه گردان هستی خویش است.
گرافیتی آیینی نمادین، شکاف و علامت مشخصه ای بر معماری، جریان مخالفی برای همه نشانه های تبلیغاتی و رسانه ای و حمله بر رژیم نشانه ای متحد معاصر است.
برای بودریار هنرمندان گرافیتی عدم قطعیت را علیه شهر شورانده اند. بیهودگی گرافیتی به آن نوعی از نیرو را در عصر مجازی می دهد، و برای گروه های محروم شده از جایگاه، حل شدن در ****و نشانه ها را ممکن می سازد. افشای «شهر سفیدپوستان» به عنوان محله اصلی جهان غرب، معنای سیاسی گرافیتی است.
http://www.aftabir.com/images/article/break.gif









علی قلی پور