پیشگام هنر نو

ادوارد مونش، نقاش و چاپگر نروژی محیط سمبولیسم اواخر قرن نوزدهم، یکی از مهم ترین پیام آوران اکسپرسیونیسم قرن بیستم بود. آثار سرشار از روحیه شمالی او بر هنر مدرن اسکاندیناوی و آلمانی قوی ترین تاثیر را گذاشتند.
مونش در شهر اسلو آموزش دید، چندی بعد سفرهایش را به فرانسه، ایتالیا و آلمان آغاز کرد. ضمن این سفرها، نخستین دوران فعالیت خلاقه اش را در زمینه های نقاشی، چاپ دستی و طراحی صحنه گذرانید. در برلین و پاریس، از طریق مجله های معتبر به معرفی هنر خود پرداخت (۱۹۰۵ ۱۸۹۵)، تاثیر جنجالی نمایش آثارش در برلین (۱۸۹۲)، به شکل گیری انشعاب برلین انجامید. به سبب یک بحران جدی روانی به نروژ بازگشت (۱۹۰۹)، دیوارنگاره هایی برای دانشگاه اسلو ساخت (۱۹۱۵ ۱۹۱۰)، در سال های بعد در حوالی اسلو اقامت گزید. به تکچهره، منظره و موضوع های اجتماعی روی آورد و برخی از مضمون های آثار پیشین را دوباره به تصویر کشید.
نمایشگاه بزرگی از سیر تحول کارش در برلین و اسلو برگزار شد (۱۹۲۷)، نازی ها آثار او را در فهرست «هنر فاسد» قرار دادند. ادوارد مونش در نقاشی های اولیه اش تمایلی آشکار به واقع گرایی اجتماعی داشت. پس از دیداری از پاریس، تحت تاثیر امپرسیونیست ها قرار گرفت. در سفر مجدد به پاریس (۱۸۸۹) با آثار «نبی ها» و هنرمندان پست امپریونیسم روبه رو شد. شور «وان گوگ» برای بیان، قدرت «گوگن» در بازنمایی دوبعدی ( Flat)، ذهن منطقی «ژرژ سورا» و خلاصه گویی «تولوزلوترک» او را برانگیخت تا امکانات بیانی خط و رنگ را بیازماید.
ولی عاطفه گرایی عصبی و بی پروای او راهی به سوی اکسپرسیونیسم آینده می گشود (مثلا تابلوی دختر بیمار). خشونت و عصبیت کار او در باسمه هایش نیز رخ نمودند. سلسله تصویرهایش در دهه (۱۸۹۰) که آنها را «شعری از زندگی، عشق و مرگ» می نامید، اگرچه همانندی هایی با جریان «آرنووو» داشتند، به لحاظ عاطفه گرایی شدید، از آثار هنرمندان وابسته به این جنبش متمایز بودند.
این تصویرها، با خط های پیچان و رنگ های تیره، نفسانیت و اضطراب سمبولیسم آن زمان را منعکس می کردند. ادوارد مونش برخی از موضوع های این نقاشی ها (مثلا تابلوهای بوسه و جیغ) را با روش های مختلف چاپ بازسازی کرد و در آنها شیوه خلاصه گویی را به حد کمال رسانید. به خصوص باسمه های چوبی او بر هنرمندان جوان بسیار اثر گذاشتند.
ذهنیت شمالی، تجربه های تلخ دوران کودکی و ژرف نگری در روان آدمی، ادوارد مونش را به ****و تاریخی کشانید. ولی پس از بازگشت به زادگاهش، درون گرایی و بدبینی او جایش را به سرزندگی و نشاط داد. اسلوب کارش جسورانه تر و آزادتر شد و رنگ هایش درخشش و حرارتی بیشتر یافتند. مهم ترین دستاورد او در این سال ها مجموعه دیوارنگاره های دانشگاه اسلو بود که در محتوای تصویری شان بر نیروی مثبت طبیعت، علم و تاریخ تاکید شده بود.
دیری نگذشت که ادوارد مونش با قدرت بیشتر به عاطفه گرایی و نمادگرایی پیشین بازگشت. در واقع، هنر او هیچ گاه خصلت القایی و بیانگر (اکسپرسیونیستی) را از دست نداد. شور او برای بیان عواطف به مدد نمادهای بصری راحتی در واپسین تکچهره هایش نیز می توان بازشناخت.
ادوارد مونش در نهضت اکسپرسیونیسم آلمانی مقامی دارد که با پل سزان در نقاشی فرانسوی قابل قیاس است.
می توان گفت که وی هنر آلمان را از پیروی کورکورانه و برده وار از مکتب پست امپرسیونیسم نجات داد و به نوعی بیان روی آورد که با نبوغ شمالی در هماهنگی بیشتری بود. از سال ۱۸۹۵ تا ۱۸۹۷ که مونش در پاریس به سر برد، فهمید که پاریس چیز فراوانی ندارد که به او عرضه کند یا لااقل چیزی که برای مونش قابل تحصیل باشد، نداشت. خصوصیات شخصی ویژه او در همان تصاویری دیده می شود که او پیش از رفتن به پاریس به وجود آورده بود.
او در فاصله سفرهایش به پاریس، بیشتر در آلمان زندگی کرد و توانست از محیط مساعد روحیات خود بیشتر بهره مند شود. این محیط مساعد به زودی در گروهی متبلور شد که به نام «دی بروکه» di Brucke یا (پل) معروف گردید و اعضای آن اردوارد مونش را به ریاست و قیادت خود پذیرفتند. این گروه منشا نهضت بسیار پردامنه تری در هنر آلمان شد که به نام اکسپرسیونیسم معروف شد و آن جنبشی است که از نهضت فرانسوی همزمان خود به کلی متمایز است (منظور نهضت امپرسیونیسم است). مونش در سال های نخستین تلاش هنری خود باید به کم مایگی خارق العاده امپرسیونیسم فرانسوی پی برده باشد زیرا امپرسیونیسم جز مسائل رنگ و نور و تاثیرات آنی به هیچ ارزشی توجهی ندارد. اما برای او، فراتر از بازی های نور و رنگ، مسئله زندگی انسان ها و درد و رنج آنها مطرح بود که به هیچ وجه با اهداف امپرسیونیسم فرانسوی هماهنگ نبود. هرچند که زیبایی های ظاهری امپرسیونیسم در ابتدا چشمان ادوارد مونش را به خود جلب کرد اما باطن و دل او را هرگز!
تاکید بر وحدت عاطفی در هنر و اصرار بر عامل احساسات انسانی، از جنبه های مهمی است که در اثر نفوذ ادوارد مونش به اکسپرسیونیسم آلمان منتقل شد اما نمی توان تاثیر تکنیکی مونش را نادیده گرفت. پرده های اولیه مونش از همان ابتدا به شیوه ای جسورانه و نیرومند ترسیم شده اند. قدرت و نیرومندی حرکات قلم مو در آثار او از همان آغاز نیز آشکار بود. نکته مهم آن است که هرچند عواطف و احساسات در هنر مونش تحول پیدا می کند، کیفیت فنی آثارش نیز پرقدرت تر جلوه می کند.