ماهی کجاست؟ تو سفره

یک عمر نشسته ایم و هی غر زده ایم که این فرنگی ها می روند و برای خودشان نماد می سازند، بعد نه تنها از این نمادهای شان یک عالمه استفاده های رنگ و وارنگ تبلیغاتی در جهت روحیه دادن به جامعه شان می کنند که بعدش این نماد را به ما هم تحمیل می کنند و فرهنگ ساختگی شان که اتفاقا اصلا هم با اعتقادات ما جور در نمی آید را وارد جامعه ما می کنند.
حالا اگر وسط همین ماجرای نداشتن نماد و ورود نماد خرس و شکلات برای ولنتاین و درخت و ستاره برای کریسمس، یکهو ببینیم یک عده هنرمند نشسته اند و از یک نماد قدیمی در جهت زنده کردن فرهنگ خودمان استفاده کرده اند و کلی هم برایش طرح زده اند و کار هنری انجام داده اند، ببینید چه قدر هیجان زده می شویم. ما هم از شنیدن اسم نمایشگاهی که در آن از نماد ماهی و طرح ماهی برای وسایل سفره هفت سین استفاده شده بود کلی هیجان زده شدیم و البته بعد از دیدن آثار هنرمندهای این نمایشگاه هیجان مان بیشتر هم شد.
همیشه قبل از نوروز علاوه بر این که هر کدام از ما در خانه خودمان مقدمات نوروز و سفره هفت سین را آماده می کنیم، در شهر هم اتفاق مشابهی می افتد. هر کسی نمایشگاهی به راه می اندازد، از نمایشگاه های کوچک مدارس که با هنر دانش آموزان و همت معلمان بر پا می شود، گرفته تا نمایشگاه های عمومی. اما این بار در گوشه ای از شهر با نمایشگاهی متفاوت رو به رو شدیم. نمایشگاهی که در آن چندین هنرمند از شهرهای مختلف هنر خودشان را به نمایش گذاشته بودند.
«نقش ماهی» اسم نمایشگاهی است که حدود دوهفته در مشهد دایر بود. در این نمایشگاه هر هنرمند بنا به رشته تخصصی خودش نقش ماهی را در کارش پیاده کرده بود. یکی روی سرامیک، یکی روی برنج و مس، دیگران بر روی شیشه، سفال، پارچه و چوب. هر کسی به نحوی نقش ماهی را به شکلی هنرمندانه در کارش پیاده کرده بود. اولین چیزی که در بدو ورود به نمایشگاه احساس کردیم حال و هوای عید و بوی نوروز بود. زیبایی نمایشگاه در نگاه اول طرح ها و رنگ های زیبای شیشه ها و سرامیک ها و انعکاس نور توی آن ها بود و بعدش طرح های بی نظیری از ماهی که تا حالا هیچ جا شبیه اش را ندیده بودیم. ترکیب رنگ آبی با طرح ماهی روی سفال ها و شیشه ها نشان می دهند که با هنرمندهای خوش سلیقه و متخصصی طرف هستیم.


● چرا ماهی؟
ما در دوره های مختلف تاریخی مان طرح ماهی را داریم، در دوره هخامنشی، سلجوقی. اگر بخواهیم گسترده تر بررسی کنیم، در همه ادیان هم ماهی وجود دارد. نقش ماهی چیزی است که از بچگی در خیال این هنرمندان وجود داشته است. نقش ماهی در سفره هفت سین هم که غیر قابل انکار است، ماهی در سفره هفت سین نمادی از زندگی و حیات است. سال ها عوض می شود ولی این حیات ادامه می یابد. این بخشی از هویت ماست و این هویت ایرانی در وجود همه ماست، و اگر نبود، این طرح ها شکل نمی گرفت. چیزهایی که در این نمایشگاه مشاهده می شود، طراحی های هنرمندها از این ایده هاست. هنرمندهای این نمایشگاه سعی کردند با تجربه ها، تکنیک ها و مهارت های خاص خودشان، کاری کاربردی ارائه بدهند تا هنرشان وارد خانه های مردم شود و این هویت برای آنان یادآوری شود.


● ایده ماهی از کجا آمد؟
اولین بار چنین نمایشگاهی و از طرف همین گروه سال گذشته با عنوان نمایشگاه «عیدانه» برگزار شد که چون از زمان ایجاد جرقه نمایشگاه در ذهن بانیانش تا پایان سال فرصت زیادی نبود، کل کارها سفره هفت سین بودند، ولی امسال محمد نوری جرقه کار را زودتر از این ها زد تا دوستان هنرمندش فرصت بیشتری برای ایده پردازی داشته باشند و کارها خلاقیت بیشتری داشته باشد. ایده اولیه نقش ماهی بود، هر کدام از بچه های هنرمند این نمایشگاه هم که در یک گوشه کشور بودند تصمیم گرفتند که طرح و ایده ماهی را روی همان زمینه تخصصی خودشان کار کنند. هر کسی ایده خودش را بدون این که دیگران بدانند پیاده کرده و اتفاقا نتیجه کارها هم آثار زیبا و متنوعی از آب درآمدند.


● ۴۰ نوع ماهی
قرارشان این بوده که هیچ کدامشان کار همدیگر را نبینند، فقط قرار شده که همه نقش ماهی را کار کنند. تنها وجه مشترک بین کارها همین ایده مشترک بوده است. ولی از همین ایده مشترک ما شاهد کارهای متنوعی هستیم. حالا شما فکر کنید که در تنهایی تان نشسته اید و تصمیم می گیرید چند تا نقاشی ماهی بکشید، حداکثر ۵ تا طرح و شکل ماهی به ذهن تان خطور می کند، اما ما در این نمایشگاه ۴۰ تا کار متنوع و متفاوت با همین طرح ماهی دیدیم که هر کدام شان هم به لحاظ ظاهری و هم کاربردی با هم تفاوت داشتند. ایده کارها مال خود هنرمندها است، ولی از تکنیک های سنتی ایرانی برای نمایش آن استفاده کرده اند و با توجه به این که همه این هنرمندها دانش آموخته دانشگاه های مختلف هنری ایران هستند و با طرح ها و تکنیک ها آشنایی کامل دارند به خوبی از آن ها استفاده کرده اند و البته همه این ایده ها و طرح ها را هم به روز کرده اند.


● ماهی سازها
بیشتر هنرمندهای نمایشگاه جز یک نفر فارغ التحصیل رشته صنایع دستی دانشگاه هنر هستند. در بخش زیورآلات رباب عبداللهی با نقش، فرم و ایده ماهی، زیورآلات خود را ارائه داده ، که شامل کارهای تزئینی و کاربردی مختلف است و فهیمه نوری که فارغ التحصیل دانشگاه اصفهان است که او هم با ایده و نقش ماهی کار هنری اش را ارائه کرده که بین این کارها، گردنبندها و گوشواره های زیبایی به شکل ماهی دیده می شوند و هر کدام شان علاوه بر ظاهر هنری و زیبا به خاطر فلز به کار رفته هم ارزشمند هستند.
در بخش چوب، حسین پورشیخ که فارغ التحصیل دانشگاه هنر تهران است و حدود ۸ سال است که کار چوب انجام می دهد، کارهای کاربردی مثل قاب عکس، آینه ، جای عود و مجسمه هایی با طرح و شکل ماهی را ساخته که خصوصیت مهم شان همین کاربردی بودن شان است.
در قسمت سرامیک فریبرز فرتاش از شاهرود و آقای شاهی از اصفهان از اساتید قدیمی سرامیک ایران هستند و همین طور رضا تائبی و نفیسه خلج زوج کرجی، با هم مجموعه کارهای سرامیک دست سازشان را ارائه کرده اند که بسیار هم مورد استقبال قرار گرفته. همین طور خانم فرهنگی از تبریز.
در بخش تلفیقی چوب و شیشه علیرضا موری و مریم شهبازی شرکت کردند و این زوج هم از کرج هستند و فارغ التحصیل دانشگاه هنر زاهدان و شیشه های دست ساز که مجموعه کارهای محمد نوری و همسرش مریم وفایی است، که هر دو فارغ التحصیل دانشگاه هنر تهران هستند و ۹ سال است که به صورت حرفه ای این کار را انجام می دهند. لاله های نوروزی هم کار رضا تبدل خواه است. ایشان فارغ التحصیل دانشگاه سوره هستند. صادق خداپرست در چاپ دستی و چاپ باتیک سفره هایی با طرح ماهی به عنوان سفره هفت سین به نمایشگاه فرستاده او هم فارغ التحصیل دانشگاه هنر تهران است. بیشتر این هنرمندها که اسم شان را گفتیم قبلا هم نمایشگاه انفرادی و گروهی داشتند و دوستانی قدیمی هستند که به بهانه همین کارهای هنری نمایشگاهی شان دور هم جمع می شوند.


● وقتی هنر وارد خانه ها می شود
محمد نوری مسئول و بانی این نمایشگاه گروهی و یکی از هنرمندان آن است که ما بیشتر از بقیه فرصت داشتیم تا درباره کارهایش صحبت کنیم، محمد نوری: ۱۰ سال است که با همسرش مریم وفایی کار طراحی و ساخت شیشه های دست ساز را انجام می دهند. ۶ نمایشگاه انفرادی و ۱۳ نمایشگاه گروهی که با این ۱۴ تا شده است را برگزار کرده اند. سال گذشته نمایشگاه را با عنوان «عیدانه» برگزار کرده اند و امسال با عنوان «نقش ماهی در هفت سین ایرانی».
در مورد این سؤال که آیا مردم تا حالا درخواست نمی دادند تا نمادهای ایرانی اصیل وارد زندگی شان بشود یا هنرمندها کاری ارائه نمی کردند نظرش را می گوید: «شرح داستان این که ارائه نشدن آثار از طرف هنرمندان بوده و یا عدم درخواست از طرف مردم، مانند قضیه تقدم و تأخر مرغ و تخم مرغ است.! اما تجربه شخصی من در این ۴ سال که که با ایده هفت سین کار کردیم، نشان داده که مردم این کارها را بسیار دوست دارند و انگار بخش خالی زندگی شان را در این جا پیدا می کنند.»
خیلی امیدوار است حالا که این راه شروع شده ادامه پیدا کند و تأثیرش را بین مردم و جامعه بگذارد و معتقد است وقتی هنرمندها، گروهی روی موضوعی کار می کنند نتیجه کارشان چند برابر می شود.
محمد نوری می گوید: این نمایشگاه کاری بود که به اتفاق گروهی از هنرمندان انجام شد و من بخش کوچکی از آن هستم و به عنوان نماینده آن عزیزان صحبت می کنیم. همه این هنرمندان، جزء بهترین هنرجویان این رشته هستند و هیچ کدامشان هنرمندی معمولی نیستند. بعضی که پیشکسوت تر هستند جزء اساتید با مهارت و درجه یک کشور هستند. فقط شاید فرصتی برای این که در چنین نمایشگاهی گرد هم بیاییم تا به الان پیش نیامده بود.


● حسین پورشیخ
▪ فارغ التحصیل دانشگاه هنر تهران
▪ چند سالتان است؟
▪ متولد ۱۳۶۰ هستم.
ایده ماهی از کجا به ذهن تان رسید؟
از حدود ۶، ۷ سال پیش با همین عنوان نقش ماهی در سنت نوروز در گالری سعدآباد تهران نمایشگاه برپا کردیم. از همان موقع روی این قضیه فکر کردم که چطور می توانم این موضوع را با مجسمه سازی با چوب تلفیق کنم. در همان موقع کارهایی ارائه دادم که فقط مجسمه ماهی بود. کارهایی که آن جا ارائه دادم کاربردی بود. چون احساس کردم مردم با کارهای کاربردی راحت تر ارتباط برقرار می کنند، تا این که فقط مجسمه باشد. روی این موضوع خیلی کار کردم. در چند سال اخیر هم که با گالری ها نزدیک عید کار می کنم و این موضوع ماهی با فرمت های مختلف را ارائه می دهم. من ماهی را با رقص، حرکات دم و کرشمه هایی که دارد در طرح هایم نشان دادم و در قاب عکس و آینه این ها طرح هایم را پیاده کردم تا مردم راحت تر بپذیرند و وارد خانه ها شود. هنرمند دوست دارد هنرش وارد خانه مردم شود.
چقدر سعی کردید کارهایتان کاربردی و امروزی باشد؟
یک هنرمند در طولانی مدت برای کارش فکر می کند حتی زمانی که می خواهیم بخوابیم، چیزهایی در ذهنمان می آید. من بیشتر طرح هایم را زمانی که پیاد روی می کنم و قدم می زنم در ذهن خود طراحی می کنم و وقتی به خانه می رسم آن ها روی کاغذ می آورم. اما اگر صرفا بگویم برای این نمایشگاه اختصاصی طراحی کردم خیر این طور نبوده. در طولانی مدت طرح ها در ذهنم بوده و روی کاغذ پیاده کرده و در آرشیو نگه داشته و موقع نیاز از آن ها استفاده می کنم. همان موقع هم که از آرشیو برداشته و می خواهم از آن ها استفاده کنم از *****هایی رد می کنم تا ببینم در اجرای عملی آن، کدام زیباتر در می آید.
به نظر شما این نمایشگاه کمک می کند سنت های اصیل و قدیمی به جامعه برگردد؟
طبیعتا بی تأثیر نیست. هرچیزی که به مردم نشان داده شود، چون تکرار می شود باعث جذب مخاطب و ماندگاری می شود. نقش ماهی در سنت نوروز هم اگر ادامه دار شود و مسئولان تبلیغات گسترده ای انجام دهند، ماندگار می شود. اگر قرار باشد صرفا گالری کوچک با تبلیغات کوتاه مدت باشد و افرادی محدود برای بازدید آن بیایند، طبیعتا نمی تواند تأثیر زیادی داشته باشد. چون الان همه چیز در عرصه تبلیغات است، هرچیزی که بتوانیم تبلیغات زیادی راجع به آن انجام دهیم را مردم می پذیرند.
قبل از این هم نمایشگاه داشته اید؟
من حدود ۲۰ نمایشگاه گروهی و ۵ نمایشگاه انفرادی داشته ام. جدای از این ها در حدود ۵ نمایشگاهی که مربوط به مسابقات و یا جشنواره تجسمی فجر و جشنواره هنرهای دستی و سنتی بوده مقام کسب کرده و نفر اول شده ام. در این فرم نمایشگاه در حدود سال ۸۳ ۸۲ در گالری سعدآباد و جهان نما که با همین عنوان بود شرکت کردم.


● ناهید فرهنگی
عضو انجمن هنرهای تجسمی تهران / عضو انجمن سفال گران تبریز
حدودا ۱۵ سال است که در کانون سفال تبریز هر سال سفره های هفت سین با طرح ماهی داشته و اجرا می کنیم. من با آقای نوری در نمایشگاه های دیگر آشنا شدم. ایشان از مشهد با من تماس گرفتند و گفتند نمایشگاهی با طرح ماهی داریم. شما شرکت می کنید؟ گفتم: بله. ما هر سال در خود تبریز، تهران، همدان و جاهای دیگر نمایشگاه داریم.
چه قدر از کارتان پایه هنری و علمی تان بوده و چه قدر ایده های شخصی خودتان است؟
در کل می توانم بگویم من به صورت تجربی این هنر را فرا گرفتم و تحصیلات عالی ندارم. حدود ۱۵ سال قبل خانم مقدم از تهران آمدند و این هنر بومی تبریز که داشت از بین می رفت، احیا و آن را ماندگار کردند و ما به صورت تجربی این هنر را از ایشان یاد گرفتیم. در فرهنگ ایران، قبلا هم طرح ماهی بود. هنرهای باستانی را با هنر معاصر تطبیق می دهیم و سعی می کنیم طرحی بزنیم که مورد پسند همه باشد. یکسری از کارها فقط هنری بود و یکسری کارها خیر. ما کارهایی اورجینال و تک هم داریم که در نمایشگاه های مخصوص می گذاریم.
چه قدر سعی کردید کارهایتان کاربردی و امروزی باشد؟
تمام تلاشم این بود که کارها کاربردی و قابل استفاده باشد. من و همکارانم تمام تلاش مان را می کنیم سفالینه ها دوباره به خانه ها بازگردند و مردم از آن ها استفاده کنند. مخصوصا رنگ فیروزه که رنگ بسیار مثبت و دلگشایی است و به طبع برای روحیه افراد نیز خوب است. این ثابت شده است که اگر هر کدام از ما یک رنگ فیروزه ای در خانه داشته باشیم بار مثبتش خیلی زیاد است.
به نظر شما این نمایشگاه کمک می کند سنت های اصیل به جامعه برگردد؟
مشخص است خیلی تأثیر دارد. هر چه قدر تبلیغ شود و در معرض دید قرار بگیرد باعث می شود که به سنت های قدیم مان برگردیم و طبیعتا همه ما به این سنت ها علاقه داریم. هر چه بگوییم این ها دیگر کارایی ندارند و از مد افتاده اند و حالا عتیقه شده اند، در حقیقت این طور نیست و قابل استفاده هستند و اگر تبلیغ بیشتری صورت گیرد و به جای خرید وسایل چینی از همین صنایع دستی خودمان استفاده کنیم، این تنها مختص سفال نیست. در ایران صنایع دستی متنوع است ولی اگر حمایت بیشتری صورت گیرد نه تنها در داخل کشور بلکه در خارج کشور هم خریدار است. می توانیم بازار خوبی داشته باشیم. ما باید به این نکته توجه کنیم که علاوه بر نفت و گاز، صنایع دستی هم داریم.
قبل از این هم نمایشگاه داشته اید؟
حدود ۴ نمایشگاه انفرادی داشتم و حدودا در ۲۰ الی ۲۲ نمایشگاه گروهی شرکت کرده ام. الان هم در مراغه و هم همدان یک نمایشگاه انفرادی دارم. یک نمایشگاه گروهی هم در تهران داریم. به طبع برای اینکه عضو هنرهای تجسمی شویم بایستی یکسری کارهای اورجینال و تک که طراحی آن ها مختص به خودم باشد، ارائه می دادم. به همین دلیل ۴ نمایشگاه گذاشته ام که ۳تای آن قابل قبول بوده و توانستم عضو هنرهای تجسمی ایران شوم.


● بقیه هنرمندان ماهی ساز
▪ علیرضا تبدل خواه
▪ فارغ التحصیل دانشگاه هنر سوره
▪ علیرضا موری و مریم شهبازی
▪ فارغ التحصیل دانشگاه هنر زاهدان
▪ صادق خداپرست
▪ فارغ التحصیل دانشگاه هنر تهران
▪ رباب عبداللهی، رضا تائبی و نفیسه خلج
▪ فارغ التحصیل رشته گرافیک از هنرستان کرمان
▪ و فارغ التحصیل رشته صنایع دستی از دانشگاه هنر
http://www.aftabir.com/images/article/break.gif









نویسنده: آزاده شجاعی صدیقه سادات بهشتی
حسین علی تهرانی