برندگان جایزه نوبل ادبیات
برندگان جایزه نوبل ادبیات
.
تاریخچه جایزه نوبل
جایزه ادبی نوبل، به عنوان معتبرترین جایزه ادبی، فردا برنده خود در سال 2008 را معرفی می‌كند. جایزه نوبل ادبیات، معتبرترین و ارزشمندترین جایزه ادبی جهان به حساب می‌آید. این جایزه همه ساله بسیاری از نویسندگان، شاعران، مقاله‌نویسان، منتقدان و روزنامه‌نگاران را به هیجان می‌آورد و گمانه‌زنی‌های بسیاری را موجب می‌شود.
صرف نظر از جهت‌گیری‌های آكادمی نوبل در رشته ادبیات، به خصوص طی سالهای اخیر، همواره عده‌ای در طول 108 سال اخیر زبان به تحسین انتخاب‌های آكادمی گشوده‌اند و عده‌ای دیگر نیز به انتقاد از نوبل پرداخته‌اند.
كسانی كه موافق انتخاب‌های نوبل هستند، استدلال می‌كنند كه این انتخاب، براساس نظر بسیاری از ناشران، نویسندگان و منتقدان معرفی می‌شود. مخالفان هم خرده می‌گیرند كه چرا اولا نامزدهای دریافت جایزه در هر سال اعلام نمی‌شود و درثانی بسیاری از بزرگان ادبیات در زمان حیاتشان نوبل نگرفتند كه اعطای جایزه نوبل به آن‌ها می‌توانست سطح این جایزه را فراتر از آن‌چه كه امروز هست، ببرد. ضمن آنكه شائبه سیاسی بودن این جایزه نیز طی سالهای اخیر قوت گرفته است.
این دسته می‌گویند كه اگر هم نوبل اكنون اعتباری دارد به واسطه اهدای جایزه به بزرگانی چون آلبر كامو، ژان پل سارتر، رومن رولان، ویلیام فاكنر، ارنست همینگوی، جان اشتاین‌بك، گابریل گارسیا ماركز، توماس مان، هرمان هسه، روژه مارتین دوگار، ویلیام گولدینگ و ساموئل بكت است.
از جمله معروف‌ترین چهره‌های ادبی كه موفق به دریافت جایزه ادبی نوبل نشدند، از جیمز جویس، مارسل پروست، نیكوس كازانتزاكیس، آنتوان چخوف، لئو تولستوی، جورج اورول، جی.دی.سلینجر، فرانتس كافكا، ویرجینیا وولف و آلن‌رب‌گریه می‌توان نام برد.
این جایزه یكی از چند جایزه‌ای است كه بنا بر وصیت "آلفرد برنهارد نوبل" (1833-1899) شیمیدان سوئدی، به‌وجود آمد. نوبل كه با اختراع دینامیت و باروت بدون دود (نیتروگلیسیرین) ثروت سرشاری عایدش شده بود، وقتی مشاهده كرد كه از اختراع او، برخلاف انتظارش، برای افزایش قدرت سلاح‌های جنگی و آدم‌كشی استفاده می‌شود، سخت متاثر و نگران شد و تمام سرمایه و دارایی خود را وقف پاداش به برگزیدگان علم و ادب و صلح جهان كرد.
بنابر وصیتنامه نوبل، از درآمد سرمایه نه میلیون دلاری او، پنج جایزه در رشته‌های فیزیك، شیمی، پزشكی، ادبیات و صلح به‌وجود آمد تا هر سال به مردان و زنانی، صرف‌نظر از ملیت آن‌ها اعطاء شود كه خدمات ارزنده‌ای به "نفع بشریت" انجام داده باشند. این جوایز نخستین بار در سال 1901 به برگزیدگان اعطاء شد. در 1969 هم جایزه‌ای برای علوم اقتصادی شكل گرفت.
جایزه نوبل ادبیات به شخصی تعلق می‌گیرد كه در زمینه ادبیات، برجسته‌ترین اثر- با ماهیت معنوی- را آفریده باشد. این جایزه شامل مدال طلا، دیپلم و مبلغی پول است كه مبلغ آن از 42 هزار دلار در 1953 به یك میلیون و 400 هزار دلار در 1993 افزایش یافته است.
جایزه در دسامبر هر سال، هم‌زمان با سالگرد مرگ "نوبل" توسط آكادمی سوئد در استكهلم، با حضور پادشاه سوئد، اعطا می‌شود. معمولا هم جایزه به مجموع آثار چاپی نویسنده تعلق می‌گیرد، نه به یك اثر خاص. گاهی هم جایزه به دو یا سه نویسنده به‌طور مشترك داده می‌شود. در بعضی از سال‌ها هم ممكن است جایزه بدون برنده یا معوق بماند. كما اینكه در سالهای جنگ جهانی دوم، در فاصله سالهای 1940 تا 1943، جایزه به كسی داده نشد.
به همراه سال دریافت جایزه ونام کشور برنده ها
۱۹۰۱، سولی پرودوم، فرانسه
۱۹۰۲، تئودور مومزن، آلمان
۱۹۰۳، بیورنسترنه بیورنسن، نروژ
۱۹۰۴، فردریک میسترال، فرانسه
۱۹۰۵، هنریک سینکیه‌ویچ، لهستان
۱۹۰۶، جوسوئه کاردوچی، ایتالیا
۱۹۰۷، رودیارد کیپلینگ، بریتانیا
۱۹۰۸، رودولف کریستف یوکن، آلمان
۱۹۰۹، سلما لاگرلوف، ، سوئد
۱۹۱۰، پال هیزه، آلمان
۱۹۱۱، کنت موریس مترلینک، بلژیک
۱۹۱۲، گرهارد هاپتمان، آلمان
۱۹۱۳، رابیندرانات تاگور، هند
۱۹۱۵، رومن رولان، فرانسه
۱۹۱۶، ورنر فون هایدنشتام، سوئد
۱۹۱۷، کارل آدولف گیلروپ، دانمارک
۱۹۱۸، هنریک پونتوپیدان، دانمارک
۱۹۱۹، کارل اشپیتلر، سوئی
۱۹۲۰، کنوت هامسون، نروژ
۱۹۲۱، آناتول فرانس، فرانسه
۱۹۲۲، خاسینتو بناونته، اسپانیا
۱۹۲۳، ویلیام باتلر ییتس، ایرلند
۱۹۲۴، ولادیسلاو ریمونت، لهستان
۱۹۲۵، جورج برنارد شاو، ایرلند
۱۹۲۶، گراتزیا دلدا، ایتالیا
۱۹۲۷، هانری برگسون، فرانسه
۱۹۲۸، زیگرید اوندست، نروژ
۱۹۲۹، توماس مان، آلمان
۱۹۳۰، سینکلر لوئیس، آمریکا
۱۹۳۱، اریک آکسل کارلفلدت، آلمان
۱۹۳۲، جان گلسورتی، بریتانیا
۱۹۳۳، ایوان آلکسیویچ بونین، روسیه- در تبعید
۱۹۳۴، لویجی پیراندلو، ایتالیا
۱۹۳۶، یوجین اونیل، آمریکا
۱۹۳۷، روژه مارتن دو گار، فرانسه
۱۹۳۸، پرل باک، آمریکا
۱۹۳۹، فرانس امیل سیلانپا، فنلاند
۱۹۴۴، یوهانس ویلهلم ینسن، دانمارک
۱۹۴۵، گابریلا میسترال، شیلی
۱۹۴۶، هرمان هسه، سوئیس
۱۹۴۷، آندره ژید، فرانسه
۱۹۴۸، تی اس الیوت، آمریکا / بریتانیا
۱۹۴۹، ویلیام فاکنر، آمریکا
۱۹۵۰، برتراند راسل، بریتانیا
۱۹۵۱، پار لاگرکویست، سوئد
۱۹۵۲، فرانسوا موریاک، فرانسه
۱۹۵۳، سر وینستون چرچیل، بریتانیا
۱۹۵۴، ارنست همینگوی، آمریکا
۱۹۵۵، هالدور لاکسنس، ایسلند
۱۹۵۶، خوان رامون خیمه‌نز، اسپانیا
۱۹۵۷، آلبر کامو، فرانسه
۱۹۵۸، بوریس پاسترناک- جایزه را نپذیرفت، روسیه
۱۹۵۹، سالواتوره کازیمودو، ایتالیا
۱۹۶۰، سن ژون پرس، فرانسه
۱۹۶۱، ایو آندریچ، یوگسلاوی
۱۹۶۲، جان اشتاین بک، آمریکا
۱۹۶۳، گیورگوس سفریس، یونان
۱۹۶۴، ژان پل سارتر - جایزه را نپذیرفت، فرانسه
۱۹۶۵، میخائیل شولوخوف، روسیه
۱۹۶۶، شموئل یوسف آینون، اسرائیل
۱۹۶۷، میگل آنخل آستوریاس، گواتمالا
۱۹۶۸، یاسوناری کاواباتا، ژاپن
۱۹۶۹، ساموئل بکت، ایرلند
۱۹۷۰، آلکساندر سولژه نیتسین، روسیه
۱۹۷۱، پابلو نرودا، شیلی
۱۹۷۲، هاینریش بل، آلمان
۱۹۷۳، پاتریک وایت، استرالیا
۱۹۷۴، ایویند جانسون، سوئد
1975، یوجنیو مونتاله، ایتالیا
۱۹۷۶، سال بلو ، کانادا / آمریکا
۱۹۷۷، ویسنته آله‌ایخاندره، اسپانیا
۱۹۷۸، ایساک باشویس زینگر، آمریکا / لهستان
۱۹۷۹، اودیسآس الیتیس، یونان
۱۹۸۰، چسلاو میلوش، لهستان / آمریکا
۱۹۸۱، الیاس کانتی، بریتانیا
۱۹۸۲، گابریل گارسیا مارکز، کلمبیا
۱۹۸۳، ویلیام گلدینگ، بریتانی ا
۱۹۸۴، یاروسلاو زایفرت، چکسلواکی
۱۹۸۵، کلود سیمون، فرانسه
۱۹۸۶، آکینوانده اولووله سوینکا، نیجریه
۱۹۸۷، جوزف برودسکی، روسیه / آمریکا
۱۹۸۸، نجیب محفوظ، مصر
۱۹۸۹، کامیلو خوزه سلا، اسپانیا
۱۹۹۰، اکتاویو پاز، مکزیک
۱۹۹۱، نادین گوردیمر، آفریقای جنوبی
۱۹۹۲، درک والکوت، سنت لوسیا
۱۹۹۳، تونی موریسون، آمریکا
۱۹۹۴، کنزابورو اوئه، ژاپن
۱۹۹۵، شیموس هینی، ایرلند
۱۹۹۶، ویسلاوا شیمبورسکا، لهستان
۱۹۹۷، داریو فو، ایتالیا
۱۹۹۸، ژوزه ساراماگو، پرتغال
۱۹۹۹، گونتر گراس، آلمان
۲۰۰۰، گائو تسینگجیان، چین / فرانسه
۲۰۰۱، ویدیادار سوراجپراساد نایپال، ترینیداد و توباگو / بریتانیا
۲۰۰۲، ایمره کرتش، مجارستان
۲۰۰۳، جان مکسول کوئتزه، آفریقای جنوبی
۲۰۰۴، الفریده یلینک، اتریش
۲۰۰۵، هارولد پینتر، بریتانیا
۲۰۰۶، اورهان پاموک، ترکیه
۲۰۰۷، دوریس لسینگ، بریتانیا
2008، ژان ماري گوستاو لوكلزيو ، فرانسه
2009، هرتا مولر، آلمان
2010، ماريو بارگاس يوسا ، پرو
نگاه آماري به تاريخچه نوبل ادبيات
به بهانه يكصدوهفتمين برنده نوبل ادبيات ماريو بارگاس يوسا
ماريو بارگاس يوسا امروز به‌عنوان يكصدوهفتمين برنده نوبل ادبيات، معتبرترين جايزه ادبي دنيا معرفي شد.
جايزه نوبل ادبيات هرساله از سوي آكادمي نوبل براي تقدير از يك عمر دستاورد ادبي به يك شاعر، نويسنده و يا نمايش‌نامه‌نويس اعطا مي‌شود كه به‌دليل قدمت و ارزش مادي، با ديگر جايزه‌هاي ادبي در جهان قابل مقايسه نيست.
جايزه‌ي نوبل ادبي براي اولين‌بار در سال 1901 برگزار شد و �سولي پرودوم� فرانسوي نام خود را به‌عنوان اولين برنده اين جايزه به ثبت رساند. اين جايزه تاكنون به 105 شخصيت ادبي اعطا شده است و البته هفت‌بار در سال‌هاي 1914، 1918، 1935، 1940، 1941، 1942 و 1943 آكادمي نوبل موفق به برگزاري و اعطاي اين جايزه نشد. صرف‌نظر از سال‌هاي جنگ جهاني اول و دوم، آكادمي نوبل در سال‌هايي كه اعضاي آن براي انتخاب برنده‌ي نوبل به اجماع نظر نمي‌رسيدند، از برگزاري آن خودداري كرد.
جايزه‌ي نوبل ادبيات طي بيش از يك قرن برگزاري، همواره با جنجال‌هاي كوچك و بزرگ همراه بوده است. بسياري از كارشناسان و منتقدان ادبي معتقدند آكادمي نوبل به دلايل سياسي و غيرادبي، نويسندگان بزرگي را از دريافت اين جايزه محروم كرده است كه مارسل پروست، جيمز جويس، ولاديمير ناباكوف و خورخه لوئيس بورخس سرشناس‌ترين آن‌ها هستند.
هرچند بزرگاني چون لئو تولستوي، هنريك ايبسن، اميل زولا و مارك تواين نيز به دلايلي كه مغاير وصيت‌هاي بنيان‌گذار آكادمي نوبل بودند، از كسب اين افتخار بازماندند.
از ديگر نويسندگان سرشناس به �آستريد ليندگرن�، نويسنده‌ي سوئدي خالق �پي‌پي جوراب بلند� مي‌توان اشاره كرد كه به اعتقاد برخي منتقدان، چون آكادمي نوبل به ادبيات كودك توجهي ندارد، از قافله‌ي برندگان جايزه‌ي نوبل جا ماند.
توجه ويژه‌ي آكادمي نوبل به نويسندگان اروپايي در نوع خود جالب و البته اعتراض‌آميز بوده است. از مجموع 105 برنده‌ي نوبل ادبيات در سال‌هاي گذشته، تنها 27 نفر غيراروپايي بوده‌اند و حتا كشوري چون سوئد بيش‌تر از همه‌ي قاره‌ي آسيا سابقه‌ي كسب نوبل ادبيات را دارد. اظهارات سال گذشته‌ي هوراس انگداهل - دبير وقت آكادمي نوبل - كه اروپا را محور اصلي جهان ادبيات دانسته بود، به‌نظر توجيهي براي اين جهت‌گيري‌هاي جغرافيايي است.
نويسندگان فرانسوي با 15بار كسب نوبل ادبيات، پيشتاز بلامنازع هستند. ژان ماري گوستاو لوكلزيو آخرين نماينده‌ي ادبيات فرانسه بود كه سال گذشته موفق به دريافت اين جايزه شد. رومن رولان، آناتول فرانس، آندره ژيد، آلبر كامو، ژان پل سارتر و كلود سيمون از سرشناس‌ترين فرانسوي‌هاي اين فهرست هستند.
پس از فرانسه، آمريكا و انگلستان هريك با 10 جايزه‌ي نوبل مشتركا در رتبه‌ي دوم قرار دارند. آمريكا براي كسب اولين جايزه‌ي نوبل ادبيات سه دهه انتظار كشيد تا سينكلر لوئيس در سال 1930 آن را كسب كرد. توني موريسون نيز آخرين آمريكايي بود كه 17 سال قبل اين جايزه را به‌دست آورد.
آلمان (8)، سوئد (7)، ايتاليا (6)، اسپانيا (5)، لهستان (4)، ايرلند (4) و شوروي سابق (3) ديگر كشورهايي هستند كه به دفعات جايزه‌ي نوبل ادبيات را كسب كرده‌اند. اين در حالي است كه قاره‌ي پهناور آسيا تنها در سه دوره كه دوبار آن توسط ژاپن در سال‌هاي 1968 و 1944 و يك‌بار آن توسط هند در سال 1913 بود، اين افتخار را كسب كرده است.
جوان‌ترين برنده جايزه‌ي نوبل ادبيات طي چند دهه گذشته، روديارد كيپلينگ انگليسي است كه در سال 1907 در حالي‌كه 42 سال داشت، اين جايزه را به‌دست آورد. در سوي مقابل، دوريس لسينگ انگليسي در سال 2007 در حالي‌كه 88ساله بود، نوبل ادبيات را كسب كرد تا پيرترين برنده‌ي اين جايزه نام بگيرد.
يكي از موارد قابل توجه در تاريخ برگزاري جايزه‌ي نوبل ادبيات، شمار معدود نويسندگان زن است؛ به‌طوري‌كه طي 101 سال برگزاري اين جايزه، فقط 12 نويسنده‌ي زن نوبل ادبيات را كسب كرده‌اند. سلما لاگرلوف سوئدي اولين زني بود كه در سال 1909 موفق به كسب نوبل ادبيات شد. ديگر نويسندگان و شاعران زن برنده‌ي نوبل ادبيات عبارت‌اند از: گراتزيا دلدا (ايتاليا/1926)، زيگريد اوندست (نروژ/1928)، پرل باك (آمريكا/1938)، گابريلا ميسترال (شيلي/1945)، نلي ساچز (سوئد/1966)، نادين گورديمر (آفريقاي جنوبي/1991)، توني موريسون (آمريكا/1993)، ويسلاوا شيمبورسكا (لهستان/1996)، الفريده جلينك (اتريش/2004) و دوريس لسينگ (انگليس/2007)، هرتا مولر (آلمان/2009)
تاكنون فقط يك‌بار در سال 1931، جايزه‌ي نوبل ادبيات بعد از مرگ يك نويسنده به وي اعطا شده است. اريك آكسل كارلفلدت در اين سال در حالي‌كه در قيد حيات نبود، برنده‌ي نوبل ادبيات انتخاب شد. البته آكادمي نوبل پس از آن در سال 1974 اعلام كرد ديگر هيچ نويسنده‌اي بعد از مرگ، برنده‌ي اين جايزه نخواهد بود؛ مگر آنكه بعد از اعلام آكادمي نوبل درگذشته باشد.
در تمام دوره‌هاي برگزاري جايزه‌ي نوبل ادبيات، تنها دو نفر از دريافت اين جايزه‌ي ارزشمند خودداري كرده‌اند. بوريس پاسترناك، خالق كتاب �دكتر ژيواگو� در سال 1958، تحت فشار مقامات شوروي سابق از سفر به استكهلم براي دريافت جايزه امتناع ورزيد. ژان پل سارتر فرانسوي نيز در سال 1964 به‌علت اين‌كه به هيچ جايزه و عنوان رسمي اعتقاد نداشت، نوبل ادبيات را نپذيرفت.
تاكنون تنها در چهار دوره از جوايز نوبل ادبيات، هم‌زمان بيش از يك نفر به عنوان برنده معرفي شده‌اند كه البته وقوع آن بيش‌تر در ديگر شاخه‌هاي جايزه‌ي نوبل متداول است. در سال 1904، فردريك ميسترال فرانسوي و خوزه اچه گاراي اسپانيايي، در سال 1917 كارل آدولف گيلروپ و هنريك پونتوپيدان هر دو از دانمارك، در سال 1966 شموئل يوسف آنيون اسراييلي و نلي ساچز سوييسي و در سال 1974 ايويند جانسون و هري مارتينسون هردو از سوئد مشتركا جايزه‌ي نوبل ادبيات را دريافت كرده‌اند. با اين‌حال، هيچ نويسنده يا شاعري بيش از يك‌بار اين جايزه را كسب نكرده است.
شگفت‌انگيزترين انتخاب آكادمي نوبل در شاخه‌ي ادبيات، به عقيده‌ي بسياري، وينستون چرچيل است كه در سال 1953 به اين عنوان دست يافت. او درواقع براي جايزه‌ي صلح نوبل نامزد بود كه به‌عنوان برنده‌ي نوبل ادبيات معرفي شد.
