ابرنواختر پير از قلاب آزاد شد
ابرنواختر پير از قلاب آزاد شد
زندگي آسان نيست، حتي براي كهكشان*ها ! برخي از كهكشان*ها حقوق كيهان*وندي (!) را رعايت نمي*كنند و به*قدري به همسايگان خود نزديك مي*شوند كه آسيب مي*بينند و شكلي ديگر پيدا مي*كنند. اما برخوردهاي كهكشاني اثرات ديگري هم دارد و آن، تولد نسل جديد ستارگان است كه برخي*شان در اين ميان منفجر مي*شوند. تلسكوپ بسيار بزرگ رصدخانه جنوبي اروپا توانسته است منظره بي*نظيري از يك جفت كهكشان درهم تنيده به*تصوير بكشد كه ابرنواختري پير در آنها منفجر شده است
ستارگاني كه منفجر مي*شوند، ابرنواختر نام دارند و با درخشندگي بسيار زيادشان از فواصل بسيار كيهاني نيز ديده مي*شوند. اين انفجارها در مطالعات كيهان*شناسي اهميت فراواني دارند، زيرا مي*توان فاصله آنها را با بررسي تغييرات درخشندگيشان تعيين كرد. دانشمندان نيز در برنامه زماني منظمي، تلسكوپ*هاي بزرگ را از جمله VLT به سوي مناطقي از آسمان نشانه مي*روند تا بتوانند ابرنواخترهاي احتمالي را به*دام بياندازند
كهكشان
MCG-01-39-003
كه نامش بيشتر شبيه به شماره تلفن است، كهكشان بسيار عجيبي است. اين كهكشان قلابي در يك سر خود دارد كه احتمالا به دليل برهمكنش*هاي گرانشي با كهكشان مارپيچي همسايه*اش،
NGC5917
ايجاد شده است. بررسي*هاي دقيق*تر اين تصوير نشان مي*دهد كه ان*جي*سي 5917 توده*هاي عظيم گاز و غبار را از همسايه*اش به سوي خود مي*كشد. اين دو كهكشان در فاصله 87 ميليون سال نوري زمين در صورا فلكي ميزان قرار گرفته*اند
ان*جي*سي 5917 حدود چهل هزار سال نوري درازا دارد و 750 بار كم*نورتر از حد ديد چشم غيرمسلح است. اين كهكشان را ويليام هرشل در سال 1835 كشف كرد، اما جالب است كه به*نظر مي*رسد هرشل كه بزرگ*ترين منجم زمان خود بود، نتوانسته است همسايه قلاب*دار اين كهكشان را كه تنها 2.5 بار كم*نورتر است، ببيند! جالب*تر اين*كه كهكشان مارپيچي- ميله*اي زيبايي هم كمي آن*طرف*تر قرار گرفته و حسرت آن را مي*خورد كه نام*گذاري شود! پشت اين سه كهكشان هم مي*توان رقص گرانشي جزيره*هاي جهاني دوردست را تشخيص داد
اما علاقه اخترشناسان به اين مجموعه كهكشاني از زيبايي آن نيست. سال گذشته ستاره*اي در نزديكي قلاب منفجر شد كه ابرنواختر 2005cf نام گرفت. به*نظر مي*رسيد كه اين ابرنواختر بر فراز پلي از مواد كه دو كهكشان همسايه را به*هم مرتبط مي*كند منفجر شده باشد. رصدهاي تلسكوپ 1.5 متري رصدخانه ويپل نشان داد عامل اين انفجار، يك ابرنواختر نوع اول است كه اجزاي خود را با سرعت 15هزار كيلومتر بر ثانيه (5درصد سرعت نور) به بيرون پرتاب كرده است
ابرنواختر نوع اول، نوعي ابرنواختر است كه در آن خطوط طيفي هيدروژن ديده نمي*شود. اين بدان معني است كه انفجار مربوط به جسمي است كه ذخيره هيدروژنش به پايان رسيده است. در اواسط قرن بيستم، سوبرامانيان چاندراسكار، فيزيك*دان هندي و برنده جايزه نوبل فيزيك، نشان داد ستاره*اي كه جرمش كمتر از 1.4 برابر جرم خورشيد باشد، در پايان عمر خود به يك كوتوله سفيد تبديل مي*شود، موجودي هم*اندازه زمين و بسيار داغ كه فرآيند هم*جوشي هسته*اي در آن متوقف شده است. به افتخار چاندارسكار، مقدار حدي 1.4 برابر جرم خورشيد را حد چاندراسكار مي*نامند. اگر جرم كوتوله سفيد به نحوي از حد چاندراسكار فراتر رود، فرآيند هم*جوشي هسته*اي كربن در سراسر كوتوله سفيد روي مي*دهد و اين موجود كوچك در انفجاري عظيم با قدر مطلق 19- نابود خواهد شد
بلافاصله پس*از كشف اين ابرنواختر، گروه همكاري اروپايي ابرنواختري
(ESC)
به سرپرستي ولفگانگ هيلبراندت از موسسه اخترفيزيك ماكس پلانك، رصدهاي دقيق اين ابرنواختر را با استفاده از بزرگ*ترين تلسكوپ*هاي سراسر جهان آغاز كردند. ESC، بزرگ*ترين گروه تحقيقاتي ابرنواخترها در اروپا است كه از ده موسسه تحقيقات اخترفيزيكي در اروپا تشكيل شده است
پيش از اين نشانه*هاي فراواني بدست آمده بود، دال بر اين*كه برخوردها و فعاليت*هاي كهكشاني فرآيندهاي تولد ستارگان را افزايش مي*دهد. بنابراين فراواني ابرنواخترها هم در چنين كهكشان*هايي نسبت به كهكشان*هاي دورافتاده تنها بيشتر خواهد بود. اين انتظار براي ستارگان جوان و سنگين منطقي است، اما تحقيقات چند سال اخير نشان داده است اين برخوردها، فراواني انفجار ستارگان پير و ابرنواخترهاي نوع اول را نيز افزايش مي*دهد. با اين حال كشف يك ابرنواختر نوع اول در دنباله*هاي جزر و مدي متصل*كننده دو كهكشان برخوردي به يكديگر فوق*العاده نادر است. ازاين*رو ابرنواختر 2005cf كه در كنار دنباله بين دو كهكشان قرار داشت، به موضوع هيجان*انگيزي بين اخترشناسان تبديل شد
گروه
ESC
موفق شد اين ابرنواختر را در تمام دوره تحولش، از ده روز مانده به اوج درخشندگي تا بيش*از يك سال پس از انفجار، رصد كند. هرچه ابرنواختر كم*نور مي*شد، تلسكوپ*هاي بزرگتري براي ديدنش مورد استفاده قرار مي*گرفت. يك سال پس از وقوع انفجار، ابرنواختر هفتصد بار كم*نورتر از اوج درخشندگي*اش شده بود و به همين دليل، تلسكوپ VLT براي عكس*برداري از آن وارد عمل شد. آخرين مراحل كم*نور شدن يك ابرنواختر براي بررسي ساختار داخلي مواد پرتاب*شده اهميت بسيار زيادي دارد، زيرا مي*توان چگونگي انفجار ابرنواخترها و عناصر توليد شده در آنها را درك كرد
تصوير نهايي تلسكوپ VLT با ميدان ديد8.3 در 5.6 دقيقه قوس، از تركيب تصاوير گرفته*شده در نورهاي آبي، مريي، قرمز و فروسرخ تهيه شده است. اين تصوير، ساختار جزر و مدي زيبايي را به شكل يك قلاب نشان مي*دهد كه مملو از ساختارهاي ريزتر مانند سحابي*هاي مولد ستارگان است كه بر اثر فعل*وانفعال*هاي گرانشي بين دو كهكشان آغاز به كار كرده*اند. متاسفانه اين تصوير به وضوح نشان مي*دهد كه ابرنواختر از اين دنباله قلاب*شكل خارج شده است. احتمالا اختلالات گرانشي شديد آن منطقه، كوتوله سفيد را از زادگاهش دور كرده و اين ستاره آخرين هزاران سال زندگي را در تنهايي و غربت سپري كرده است. گويا زندگي براي يك ستاره دشوارتر است
