كوتاه قدي‌كودكان ، علل و درمان
اگر شما هم قد نسبتا كوتاهي داريد شايد بارها آرزو كرده باشيد كه مي شد از ارتفاع بالاتري به دنيا نگاه كنيد، وقتي بچه دار مي شويد، دلتان مي خواهد اين آرزو را در قامت كودكتان بر آورده شده ببينيد.
اما خوب چه مي شود كرد، اين قدو قواره اي است كه او از شما به ارث برده و به اين سادگي هم نمي شود از آن فرار كرد. امروزه تبليغات زيادي درباره مصرف مكملها و هورمون رشد براي درمان كودكان كوتاه قد مي شود كه البته اغلب اوقات اين تبليغات از واقعيت هم فراتر مي رود. گاهي حتي راه هايي بسيار ساده تر و ارزان تر (مانند تغذيه مناسب) براي كمك به رشد قدي بچه ها وجود دارد كه متاسفانه به دليل بي اطلاعي به آن توجهي نمي شود.
در عوض تا دلتان بخواهد درمانهاي هورموني گران قيمت در ميان مردم رايج مي شود. اما فكر مي كنيد اين درمان ها تا چه حد مي تواند معجزه كند؟!
مطالعات جديد نشان داده اغلب كودكان كوتاه قدي كه با هورمون رشد درمان مي شوند، حدود 5/7 سانتي متر به قدشان اضافه مي شود با اين وجود بيشتر اين بچه ها كه كمبود هورمون رشد هم ندارند در نهايت كوتاه تر از همسالان خود مي مانند. اين بررسي كه توسط پزشكان دانشگاه ساوت همپتون انگلستان انجام شده در مجله آنلاين كتابخانه كوچران منتشر شده است
اين تيم محقق متوجه شدند كه شواهد مشخصي مبني بر تاثير درمان با هورمون رشد بر سلامت رواني يا اعتماد به نفس اين گروه از كودكان كوتاه قد ، وجود ندارد. و به عبارتي اين نوع درمان تاثيري بر بهبود كيفيت زندگي بچه هاي كوتاه قدي كه ميزان هورمون رشدشان طبيعي است، نخواهد داشت.
درمان با هورمون رشد براي اولين بار در آمريكا بين سالهاي 1980 تا 1990 براي جبران كمبود اين هورمون در كودكاني كه قادر به توليد كافي آن نيستند، پذيرفته شد.
اما اغلب كودكاني كه قدشان نسبت به سن شان كوتاه است، به اندازه كافي هورمون رشد دارند؛ با اين حال چندي قبل سازمان غذا و داروي آمريكا استفاده از اين هورمون را در كودكاني كه هورمون رشد طبيعي دارند نيز قبول كرد.
بررسي هاي منتشر شده در مجله باليني اندوكرينولوژي و متابوليسم كه بر اساس آن اين تصميم گرفته شد نشان مي داد حداقل 6 ماه درمان با هورمون رشد در اين كودكان قدي به اندازه طبيعي را براي آنها به ارمغان خواهد آورد.
انتظار واقع بينانه!
دانشمندان معتقدند رشد قدي كودك به عوامل هورموني و ژنتيكي وابسته است و به همين دليل نبايد از درمان هورموني انتظاري غيرواقعي و بيش از حد داشت. لازم است بدانيد هورمون رشد در غده اي به نام هيپوفيز ساخته مي شود و اگر كم باشد مي تواند موجب عقب ماندگي رشد وكوتاهي قد و به تاخير افتادن بلوغ شود. يادتان باشد
اگر چه هورمون رشد، قد را بلند مي كند اما درعوض بلوغ را جلو انداخته و در نتيجه باعث كوتاه شدن دوره رشد و بسته شدن زودرس انتهاي استخوانهاي دراز شده و در نهايت ممكن است موجب محدود شدن رشد و كوتاهي قد شود.
لازم است بدانيد درمان هورموني در بچه ها به صورت 3 تا 7بار تزريق هورمون در هفته است كه قيمت بالايي هم دارد.(حدود 18 تا 36 هزار دلار براي هر 25/1 سانتي متر ) اين عوامل به اضافه هزينه درمان، باعث مي شود كه درباره ارزش اين 6 7 سانتي متر قد اضافه شده، دچار شك شويم. بد نيست بدانيد عده اي از دانشمندان بر اين باورند كه درمان كوتاهي قد در كودكاني كه مبتلا به هيچ بيماري نبوده و نقصي در هورمون هاي موثر در رشد ندارند و تحميل هزينه هاي بالا به آنان، كاري غير اخلاقي و غير منطقي است.
آيا كوتاه قدي هم بيماري است؟
اصطلاح كوتاه قدي به كساني اطلاق مي شود كه قدشان نسبت به ميانگين قد در همسالان و همجنسان درخانواده شان كمتر باشد.( در نمودار رشد، قد زير صدك 3 يا 5 داشته باشند) عقب افتادن رشد معمولا با كوتاه قدي اشتباه مي شود. اين تاخير معمولا وقتي طولاني شود، مي تواند منجر به كوتاهي قد هم بشود.
با اين توضيح مي توان گفت كه تاخير در رشد يك بيماري است اما كوتاهي قد بيشتر اوقات تنها نشانه متفاوت بودن طبيعي يك گونه است و نه يك بيماري! البته كوتاهي قد گاهي ممكن است نشانه يك بيماري هم باشد. به همين علت بررسي رشد در طول يك دوره از زندگي كودك ( و نه فقط در يك نقطه از زمان!) مي تواند كليدي براي حفظ سلامت او به حساب بيايد.
با اين حساب هر وقت رشد بچه نسبت به الگوي رشد او( با در نظر گرفتن زمينه ژنتيكي )، افت داشت مي توان به وجود يك بيماري شك كرد.
چرا و به چه علت؟
علل كوتاهي قد به سه گروه عمده مربوط مي شود. بيماري هاي مزمن ( مانند سوء تغذيه) ، علل فاميلي و تاخير رشد سرشتي (بلوغ ديررس)
متعجب مي شويد اگر بشنويد سوء تغذيه شايعترين علت نارسايي رشد در جهان است كه متاسفانه از فقر و بي عدالتي سرچشمه مي گيرد. شايد خنده دار باشد، حتي در كشورهاي توسعه يافته هم به دليل قرار دادن محدوديتهاي رژيمي سرخود، اين مشكل وجود دارد .
بچه هايي كه به دليل خانوادگي و فاميلي كوتاه هستند ، والديني كوتاه قد دارند. سرعت رشد اين بچه ها در دراز مدت خوب است و سن استخواني وتقويمي آنان با هم همخواني دارد ( يعني رشد استخواني آنها نسبت به سنشان طبيعي است) و به موقع به سن بلوغ رسيده و در نهايت قدي مانند والدين خود خواهند داشت.
تاخير رشد سرشتي در مورد بچه هايي طبيعي بكار مي رود كه نسبت به سنشان كوچكترند اما نرخ رشد آنها طبيعي است. تاخير رشد استخوانها با وجود سرعت طبيعي رشد و درنهايت رسيدن به قدي متناسب با الگوي قد خانواده ، از مشخصات تاخير رشد سرشتي است.
اين افراد معمولا ديرتر از ديگر همسالانشان به بلوغ مي رسند( مثلا دختران در سن بالاي 15 سال عادت ماهانه شده و رشد قدي پسران تا 18 سالگي طول مي كشد)
به ندرت ممكن است بيماريهاي غدد داخلي مانند هيپوتيروييدي ( كم بودن هورمون تيروييد) و كم بودن هورمون رشد هم موجب نارسايي رشد شود؛ اما كوتاهي قد بيشتر ناشي از بيماري هاي ژنتيكي مانند سندرم داون وترنر و... است.
كار ماشايد اين است...
با توجه به توضيحاتي كه داده شد حتما متوجه شديد كه كوتاهي قد هميشه يك بيماري نيست كه نياز به درمان داشته باشد. البته ممكن است گاهي نشانه يك بيماري بوده و تنها در اين صورت است كه نياز به درمان خواهد داشت.
نكته اي كه والدين بايد به آن توجه داشته باشند اين است كه شاخصه هاي رشد كودكشان يعني قد، وزن و دور سر را از همان بدو تولد، طبق توصيه پزشكان به طور مرتب اندازه بگيرند( مراكز و خانه هاي بهداشت به رايگان اين كار را انجام مي دهند ) تا در صورت وجود مشكل بتوانند به موقع كودك را نزد پزشك ببرند.
ازم است بدانيد توصيه مي شود اين شاخص ها تا يك سالگي هرماه، از يك تا دو سال هر دو ماه ، از دو تا سه سالگي هر سه ماه و بعد از 3 سالگي هر 6 ماه اندازه گرفته شوند.
باز هم تاكيد مي كنيم كوتاهي قد در اكثر كودكان به علت تغذيه نامناسب ايجاد مي شود. پس به جاي نگران شدن و گشتن به دنبال داروهاي تقويتي و هورمون رشد؛ بهتر است به تغذيه كودكانتان توجه بيشتري داشته باشيد.
تخم مرغ ، بلند قد مي كند
به گفته پزشكان استفاده از تخم مرغ در رژيم غذايي افراد بهترين ماده غذايي براي پيشگيري و درمان عارضه كمبود روي است و تا حدودي مي تواند مشكل كوتاهي قد كودكان را با اين ماده مرتفع كرد. عنصر روي در رشد و بلوغ ، سلامت و شادابي پوست، مو و ناخن تاثير قابل توجهي دارد و به همين دليل كمبود آن مي تواند مشكل ساز شود.
متخصصان تغذيه معتقدند از آنجا كه مشكلات كوتاه قدي ناشي از كمبود روي در كودكان عصر حاضر يكي از نگراني هاي مسوولان بهداشتي جوامع محسوب مي شود طبق سفارش سازمان بهداشت جهاني بايد تخم مرغ كه غني از ماده معدني روي است در برنامه غذايي مهد كودك ها و مدارس گنجانده شود. بد نيست بدانيد تمام ذخيره روي موجود در تخم مرغ در زرده آن وجود دارد و اين ماده حياتي موجود در زرده تخم مرغ با پختن از بين نمي رود و ساختمان آن حفظ مي شود.
با توجه به اين كه علاوه بر كمبود روي كمبود ويتامين آ، آهن ، كلسيم و يد هم ممكن است در كوتاه قدي كودكان نفش داشته باشد، متخصصان تغذيه براي رشد قد نوجوانان، مصرف روزانه 150 گرم گوشت، نصف تا يك ليوان حبوبات پخته، 2 تا 3 ليوان شير و لبنيات ديگر به همراه سبزيجات را توصيه مي‌كنند.
برخي از كارشناسان بر اين باورند نوجواناني كه در سن رشد قرار دارند و رشد قدي آنها خوب نيست، مي‌توانند با مصرف مكمل ويتامين‌ها و املاح و آهن، رشد قدي‌شان را بهبود بخشند.
با اين حال اين مكملها نمي‌توانند به جاي مواد غذايي تازه و پرخاصيت مصرف شوند. پزشكان مصرف هفته‌اي يكبار جگر و دو بار غذاي دريايي و نيز آجيل‌هايي نظير بادام، بادام زميني و گردو و مواد حاوي روي را براي رشد قد توصيه مي‌كنند. با تمام اين حرف ها نبايد نقش تغذيه را ناديديه گرفت.
همانطور كه مردمان كشور هلند با مصرف سرانه 480 ليتر شير بلندترين مردم دنيا شناخته شده اند و ژاپني ها با تغيير الگوي غذايي قد خود را افزايش دادند.
****
بلوغ زودرس، كوتاهي قد و هزار و يك دردسر
كوتاه قدي در بچه ها اگرچه به علت هاي متفاوت پزشكي اتفاق مي‌افتد، اما در نوجواني به تمام علت هايي كه گفتيم، مي تواند يك دليل ديگر هم اضافه شود: بلوغ زودرس.
احتمالا تا به حال درباره اين مشكل زياد شنيده ايد. مي گوييم مشكل چون بلوغ زودرس از نگاه پزشكي و حتي روانشناسي اتفاقاتي را در زندگي نوجوان به وجود مي آورد كه گاهي مي تواند براي او مشكل ساز شود. چاقي، كوتاه قدي و تغيير فرم بدن به شكل يك بزرگسال چيزي است كه بچه ها معمولا راحت با آن كنار نمي آيند.
خصوصا در مورد دختران كه بلوغ زودرس روي روابطشان با همسالان تاثير مي گذارد و باعث كناره?گيري آن ها از جمع مي شود.به طور كلي بلوغ زودرس به معني پيدا شدن صفات ثانويه در پسرها زودتر از سن 9 سالگي و در دخترها كمتر از سن 8 سالگي است. بلوغ تحت تأثير ترشحات هورمون‌هاي غده هيپوفيز است.
اين غده نيز تحت نظر مغز يا غده هيپوتالاموس است؛ ساعت بيولوژيك بدن به‌نحوي تنظيم شده است كه در حوالي سن بلوغ فعاليت مي‌كند و هورمونهايي را ترشح مي‌كند كه باعث ميشود غدد جنسي وارد دوران بلوغ شود و ما صفات ثانويه را بعد از بلوغ در دختران و پسران شاهد باشيم. اما گاهي وقت ها شرايطي اتفاق مي افتد كه باعث ايجاد اختلال در تنظيم سن بلوغ ميشود.
مشكلاتي مثل بيماريهاي هورموني، بيماريهاي غدد هيپوفيز، هيپوتالاموس، كم كاري غده تيروئيد يا ترشحات و فعاليت زودهنگام غدد جنسي اشاره كرد.
بلوغ زودرس باعث ميشود فرآيند رشد زودتر متوقف شود و در نهايت طول قد افرادي كه دچار بلوغ زودرس مي‌شوند، كوتاه بماند. از سوي ديگر بچه هاي داراي بلوغ زودرس تغييرات جسمي اي را تجربه مي?كنند كه بايد در نوجواني و بزرگسالي تجربه كنند و در واقع به لحاظ روحي آماده پذيرش اين تغييرات نيستند.
بنابراين از نظر روحي و خلق وخو دچار مشكل مي شوند.البته خبر خوب اين است كه امكان درمان دارويي اختلالات بلوغ زودرس فراهم است و با تجويز برخي داروها مي‌توان بلوغ زودرس را از بين برده و آن را به تعويق انداخت كه اين موضوع به افزايش رشد قد هم كمك مي‌كند و در نهايت قد اين بچه ها كوتاه‌تر از متوسط قد افراد جامعه نخواهد شد.
بد نيست بدانيد كه محققان به اين نتيجه رسيده اند كه چاقي دوران كودكي موجب بلوغ زودرس ميشود و كودك كوتاه قد باقي مي‌ماند.
دليل اين مساله اين است كه با شروع دوره نوجواني چربي‌ها در بدن نوجوانان تجمع پيدا مي‌كند و اين تجمع چربي موجب ترشح هورمون لپتين ميشود. اين هورمون موجب افزايش ترشح هورمونهايي مانند استروژن و پروژسترون ميشود كه در نهايت بلوغ زودرس را در كودكان به دنبال دارد.
اين هورمون‌هاي جنسي مي‌تواند بر فرايند رشد استخواني اثر بگذارد و موجب متوقف شدن زودتر از موعد رشد اين فرايند شود و در نتيجه باعث شوند كه رشد قدي متوقف شده و فرد كوتاه‌قد باقي بماند.
