-
همودیالیز چيست؟
همودياليز شايع‌ترين روش براي درمان نارسايي پيشرفته و دائمي كليه استكليه‌هاي سالم با خارج كردن مايع، مواد معدني و مواد زائد اضافي خون شما را پاك نگه مي‌دارند. آنها در عين حال هورمون‌هايي را مي‌‌سازند كه استخوان‌هاي شما را مستحكم نگه مي‌دارد و به توليد خون در بدن كمك مي‌كند. هنگامي كه كليه‌ها دچار نارسايي مي‌شوند، مواد زائد زيانبار در بدن شما تجمع پيدا مي‌كنند، فشار خون شما ممكن است بالا رود، مايعات در بدن شما تجمع پيدا مي‌كند و ممكن است سلول‌هاي قرمز خون به اندازه كافي در بدن شما توليد نشود.
همودياليز براي اولين بار در دهه 1960 ميلادي به صورت يك درمان عملي براي نارسايي كليه درآمد، تا به امروز درمان با اين شيوه كارآمدتر شده و عوارض جانبي آن به حداقل رسيده است.
در سال‌هاي اخير ماشين‌هاي دياليز كوچكتر و قابل‌حمل‌تر و ساده‌تر شده اند و در نتيجه جذابيت بيشتري براي بيماران پيدا كرده‌اند. اما حتي با داشتن بهترين شيوه‌ها و تجهيزات، همودياليز هنوز يك درمان پيچيده است كه استفاده از آن نياز به كار هماهنگ يك گروه كامل مراقبت‌هاي بهداشتي از جمله متخصص كليه، پرستار دياليز، تكنسين دياليز، متخصص تغذيه و مددكار اجتماعي دارد و البته همكاري خودتان و اعضاي خانواده‌تان.
همودياليز چگونه عمل مي‌كند؟
همودياليز فرآيندي است كه در آن در افراد دچار نارسايي كليه، خون از بدن بيمار خارج مي‌شود و پس از تصفيه‌شدن در دستگاه دياليز به بدن بازگردانده مي‌شود. دستگاه دياليز يا كليه مصنوعي ماشيني است كه مي‌تواند مواد زائد نامطلوب را از خون جدا كند يا مواد مورد نياز را به آن بيفزايد. دستگاه دياليز با انجام اين عمل تعادل اسيد و باز، و مقدار آب و مواد محلول در بدن را كنترل مي‌كند.
در همودياليز خون به تدريج از بدن خارج مي‌شود، از ميان يك فيلتر مخصوص كه مواد زائد و مايعات اضافي را جدا مي‌كند مي‌گذرد، و خون پاكشده دوباره به بدن باز گردانده مي‌شود. خارج كردن مواد زائد زيانبار و نمك و مايعات اضافي فشار خون شما را كنترل مي‌كند و تعادل مواد شيميايي مانند پتاسيم و سديم را به بدن شما باز ميگرداند.
البته اين كليه مصنوعي يك كار مهم كليه طبيعي - توليد هورمون‌هايي كه از جمله بر فشار خون و خون‌سازي تاثير مي‌گذارند - را نمي‌تواند انجام دهد.
يكي از بزرگترين تغييراتي كه در زندگي شما هنگام شروع درمان با همودياليز رخ مي‌دهد، اين است كه بايد از برنامه دقيقي پيروي كنيد. اغلب بيماران بايد سه بار در هفته براي سه تا پنج ساعت يا بيشتر به درمانگاه دياليز بروند تا به دستگاه دياليز وصل شوند.
پژوهشگران در حال بررسي اين موضوع بوده‌اند كه آيا جلسات كوتاه‌تر دياليز يا جلسات طولاني دياليز را به طور شبانه هنگام خواب بيمار مي‌تواند به همان اندازه در دفع مواد زائد موثر باشد يا نه. ماشين‌هاي جديدتر دياليز كه مي‌توان در خانه از آنها استفاده كرد، اين گزينه‌‌هاي جايگزين را عملي‌تر كرده است.
با يك دوره آموزشي كوتاه‌مدت مي‌توان يكي از اعضاي خانواده يا دوستان بيمار را براي انجام درمان دياليز در خانه آماده كرد.
دياليز در خانه به شما انعطاف‌پذيري بيشتري از لحاظ برنامه روزانه‌تان مي‌دهد. در اين صورت زمان هر جلسه دياليز يا شمار جلسات در هفته ممكن است متفاوت باشد، اما در هر حال بايد برنامه منظمي براي دياليز مانند هنگامي كه به درمانگاه دياليز مي‌رويد، داشته باشيد.
ايجاد دسترسي عروقي
يكي از مهمترين اقدامات پيش از شروع همودياليز آماده كردن يك راه عروقي براي اتصال به دستگاه دياليز است، يعني محلي از بدن شما كه بتوان از آن خون را خارج كرد و دوباره به بدن بازگرداند. اين راه عروقي بايد هفته‌ها يا ماه‌ها پيش از شروع دياليز آماده باشد. اين اتصال عروقي امكان خارج كردن و جايگزيني موثرتر خون شما را با عوارض كمتر امكان‌پذير مي‌كند.
معمولا اين راه عروقي در مچ شما با انجام يك جراحي كوچك و اتصال شريان و وريد ايجاد مي‌شود. فشار خون بالاي شريان، وريد را گشاد مي‌كند، و يك راه عروق مناسب براي وارد كردن سوزن دستگاه دياليز ايجاد مي‌شود.
تجهيزات و شيوه‌هاي دياليز
ماشين دياليز در حدود اندازه يك ماشين ظرفشويي است. اين ماشين سه كار عمده را انجام مي‌دهد:
- پمپ كردن خون و نظارت بر جريان خون از لحاظ ايمني.
- پاك كردن خون از مواد زائد.
- نظارت بر فشار خون و ميزان خارج كردن مايعات از بدن شما.
دياليزور يك محفظه بزرگ حاوي هزاران فيبر كوچك است كه خون از ميان آنها مي‌گذرد. محلول دياليز، مايع پاك‌كننده، در اطراف اين فيبرها پمپ مي‌شود. اين فيبرها به آب و مايعات اضافي امكان مي‌دهند تا از خون شما به محلول دياليز وارد شوند و بعد به بيرون حمل شوند.
اين بخش دياليزور را گاهي كليه مصنوعي مي‌گويند.
محلول دياليز
محلول دياليز كه مايعي است كه كه در بخش دياليزور به خارج كردن مواد زائد و مايعات اضافي از خون شما كمك مي‌كند. اين مايع حاوي مواد شيميايي است كه به صورت يك اسفنج عمل مي‌كنند. دكتر شما براي درمان شما محلول دياليز خاصي را تجويز مي‌كند. تركيب اين مايع بر اساس ميزان تحمل شما نسبت به درمان با دياليز و آزمايش‌هاي خوني شما ممكن است تغيير داده شود.
سوزن‌ها
بسياري از افراد وارد كردن سوزنهاي دياليز را يكي سخت‌ترين بخش‌هاي اين درمان مي‌دانند. اما اغلب افراد پس از چند جلسه به آنها عادت مي‌كنند. اگر وارد كردن سوزن براي‌تان دردناك باشد، ممكن است از يك كرم يا اسپري بيحس‌كننده روي پوست‌‌تان استفاده شود.
اغلب مراكز دياليز از دو سوزن استفاده مي‌كنند- يكي خون را به دياليزور وارد مي‌كند و ديگري كه خون را پاكشده را به بدن شما باز ميگرداند. البته گاهي هم از سوزنهاي مخصوصي استفاده مي‌شود كه داراي دو منفذ هستند و جريان دوطرفه خون را ممكن مي‌كنند، اما اين سوزن‌ها كارآيي كمتري دارند، و زمان جلسه دياليز را افزايش مي‌دهند.
سوزن‌هايي كه براي دياليز با كارآيي بالا يا دياليز جريان سريع استفاده مي‌شوند، بايد اندكي بزرگتر از آنهايي باشند كه در دياليزورهاي معمول استفاده مي‌شوند.
-
دیالیز بر چه اصلی استوار است؟
دیالیز بر اصل انتشار مایعات و *****شدن سریع مایع از میان یک غشای نیمه‌تراوا استوار است.
خون در یک طرف یک غشای نیمه‌تراوا جریان پیدا می‌کند، و محلول دیالیز در طرف مقابل آن جریان دارد. مواد محلولی که مولکول‌های کوچکتری دارند و مایعات از این غشا عبور می‌کنند. خون در یک جهت و محلول دیالیز در جهت مقابل حرکت می‌کنند. این جریان در دو جهت مخالف خون و محلول دیالیز میزان تفاوت غلظت مواد محلول بین ان دو را به حداکثر می‌رساند، و به خارج کردن اوره و کراتی‌نین (مواد زائد نیتروژن دار) از خون کمک می‌کند.
غلظت مواد محلولی مانند پتاسیم، فسفر و اوره به طور نامطلوبی در خون بالا است، اما این مواد در محلول دیالیز غلظت کمی دارند و وجود ندارد، میزان مواد مواد معدنی مانند پتاسیم و کلسیم در محلول دیالیز مشابه غلظت ٱنها در خون سالم است. میزان یک یک ماده محلول دیگر، بیکربنات، در حدی اندکی بالاتر از خون طبیعی است تا انتشار بیکربنات به درون خون انجام شود، و اسیدی بودن خون که در بیماران کلیوی یک مشکل رایج است، خنثی شود.
متخصص کلیه بر اساس نیازهای هر بیمار منفرد ممکن است میزان اجزای محلول دیالیز را تغییر دهد.
منبع: Nih
