گفتگويي با دكتر محمد حيدري ملايري است كه به نقل از خبر گزاري همشهري آنلاين در زير مشاهده مي شود
گفتگويي با دكتر محمد حيدري ملايري است كه به نقل از خبر گزاري همشهري آنلاين در زير مشاهده مي شود
دكتر محمد حيدري ملايري، اختر فيزيكدان رصدخانه پاريس و دانشمند سرشناس جهاني در رشته اخترشناسي و اختر فيزيك است.
كشف*هاي او در زمينه ستارگان پرجرم ( massive ) ، يعني ستارگاني كه جرمشان دست كم 10 برابر از جرم خورشيد بيشتر است، شناخته*شده و از متخصصان اين رشته است. وي در سال 1362، در جريان پژوهش براي تز دكتراي خود، به كشف جسم*هاي ناشناخته*اي در دو كهكشان همسايه ما (كه ابرهاي ماژلان Magellanic Clouds خوانده مي*شود ) نائل آمد.
قبلا تصور مي*شد كه اين جسم*ها ستاره*اند، ولي او نشان داد كه در واقع ميغ*ها يا سحابي*هاي ويژه*اي هستند كه توسط ستارگان پرجرمِ نوزاد به وجود آمده*اند. از آن زمان تاكنون بخش عمده*اي از فعاليت*هاي وي بر مطالعه اين جسم*ها متمركز شده است و نتيجه*هاي پژوهش*هايش تاكنون در بيش از 100 مقاله علمي به چاپ رسيده است.
دكتر حيدري ملايري رهبر گروهي از اختر فيزيكدانان بين*المللي است كه در باره پيدايش ستاره*هاي پرجرم و تاثير اين ستارگان بر محيط پيرامونشان مطالعه مي*كنند. همچنين نتايج مطالعات و پژوهش*هاي چند سال اخير ايشان بر پايه داده*هايي است كه او با به كار بردن تلسكوپ فضايي* هابل، متعلق به سازمان ناسا (NASA)، به*دست آورده است.وي در سال 1364 به گروه اختر شناسان رصدخانه بزرگ اروپا (*ESO*) كه در كشور شيلي در آمريكاي*جنوبي قرار دارد، پيوست. اقامت او در شيلي 7 سال به طول انجاميد و در ضمن فعاليت*هاي پژوهشي*اش از 1367 تا 1370، معاونت دپارتمان اختر شناسي رصدخانه اروپايي را هم به*عهده داشت.
«جرم بيشينه يا ماكسيموم ستارگان*» يكي از نتايج مطالعات علمي و جالب دكتر حيدري ملايري به شمار مي*رود. قبلا تصور مي*شد كه ستارگان مي*توانند جرمي تا*حدود 500 برابر جرم خورشيد داشته باشند اما دكتر حيدري ملايري ثابت كرد كه چنين ستاره*هايي وجود ندارند و نشان داد كه ستاره*هاي پرجرم*تر از 120 برابر جرم خورشيد در واقع يك ستاره نيستند، بلكه از گروهي ستاره كم جرم*تر تشكيل شده*اند و چون بسيار تنگاتنگ هم قرار گرفته*اند، آنها را يك ستاره مي*پنداشته*اند. اين دستاورد پيامد*هاي مهمي براي شناخت چگونگي به وجود آمدن ستارگان پرجرم داشته است.
نتايج به*دست آمده از مطالعات و پژوهش*هاي دكتر حيدري ملايري بارها توسط اطلاعيه*هاي علمي از جانب سازمان فضايي آمريكا (NASA*)، سازمان فضايي اروپا (*ESA*)، مركز پژوهش*هاي علمي فرانسه (CNRS*) و رصدخانه پاريس به آگاهي همگان رسانده شده و در رسانه*هاي گوناگون بازتاب جهاني يافته است. دكتر حيدري ملايري بارها مشاور علمي سازمان*هاي گوناگون پژوهشي اختر شناسي اروپايي و آمريكايي بوده و تا كنون رهبري تز دكتراي اختر فيزيك چندين پژوهشگر اروپايي را بر عهده داشته است. با وي به مناسبت سال جهاني نجوم گفت*وگو كرده*ايم كه از نظرتان مي*گذرد.
- در حال حاضر در رصدخانه پاريس مشغول چه كاري هستيد*؟
موضوع پژوهش*هاي من در اخترشناسي و اخترفيزيك چگونگي به وجود آمدن ستارگان پرجرم است؛ يعني ستارگاني كه جرمشان دست كم 10 برابر از جرم خورشيد بيشتر است. امروزه مي*دانيم كه ستارگان عادي، مانند خورشيد، چگونه پديد آمده*اند، ولي مسئله به*وجود آمدن ستارگان پرجرم هنوز حل نشده است.
- در مورد يافته*ها و كشفيات جديدتان بيشتر برايمان توضيح دهيد. برنامه آينده فرانسه در اين زمينه چيست*؟
وارد شدن به جزئيات در اينجا آسان نيست، چون موضوع بسيار تخصصي است. چيزي كه براي همگان مي*توانم بگويم اين است كه ما در دو كهكشان همسايه راه شيري خودمان (ابر*هاي بزرگ و كوچك ماژلان) جسم*هاي خاصي كشف كرده*ايم (ميغ*هاي يونيده) كه در برگيرنده ستارگان نوزاد پرجرم* هستند. نپاهش (رصد)*هاي ما به كمك تلسكوپ فضايي *هابل و تلسكوپ*هاي سازمان اخترشناسي اروپا در شيلي براي پژوهش در باره اين جسم*هاست. نتيجه اين پژوهش*ها در مجله*هاي تخصصي جهاني به چاپ رسيده*اند. اخترشناسان و پژوهشگران فرانسوي در بخش*هاي گوناگون اخترفيزيك طرح*هاي بسياري دارند.
هم*اكنون بزرگترين طرح*هاي پژوهشي فرانسه (و ديگر كشورهاي اروپايي همتاي آن) با همكاري بين*المللي انجام مي*گيرد. اين روش هزينه*ها را كمتر مي*كند و اجازه مي*دهد چندين طرح گوناگون را با هم به ثمر رساند و از تخصص*هاي بيشتري برخوردار شد.
از ميان اين طرح*هاي بسيار مي*توان آلما (ALMA) را نام برد كه شبكه*اي است از 60 تلسكوپ راديويي، هركدام به قطر 12 متر و كه در شمال شيلي در دست تهيه است و نخستين تلسكوپ*هاي آن سال آينده آغاز به كار خواهند كرد. گايا (GAIA) طرح ديگري است كه سازمان فضايي اروپا رهبري مي*كند و فرانسه در آن نقش مهمي دارد. اين طرح عبارت است از تلسكوپي فضايي براي اخترسنجي يك ميليارد ستاره در سراسر آسمان و بسياري پژوهش*هاي وابسته ديگر. قرار است اين تلسكوپ سال 2011 به مدار فرستاده شود. هزينه هريك از اين طرح*ها صدها ميليون يورو برآورد مي*شود.
- درباره پيشرفت*هاي نجومي و فناوري*هاي مرتبط با اين دانش برايمان بگوييد
اخترشناسي نوين براي بيشتركردن توان واگشود تلسكوپ*ها در همه طول موج*ها از آخرين دستاوردهاي فناوري استفاده مي*كند. با تكنيك*هاي جديد در اخترشناسي نوري مي*توان بر آشوب*ناكي جو غلبه كرد و به واگشود بيشينه رسيد. همچنين تلسكوپ*هاي بزرگ فضايي پيشرفت*هاي بزرگي را سبب شده*اند.
- آيا درباره پيشرفت*هاي ايران چيزي مي*دانيد؟ آيا با دانشمندان ايراني در ارتباط هستيد و ارتباطتان به چه صورت است؟
با شماري از اخترشناسان ايراني، بيشتر از راه اي-ميل، در تماس هستم. با فعاليت*هاي آنان هم كمابيش آشنا هستم. فكر مي*كنم براي اينكه بتوانند پيشرفت خوبي داشته باشند به بودجه*هاي مالي بيشتري نيازمندند.
- گفته مي*شود تعداد زيادي ايراني درنقاط مختلف دنيا در اين عرصه مشغول به كار هستند آيا درست است ؟
بله درست است در كشورهاي اروپايي و آمريكا و در فرانسه تعدادي هستند.
- درباره سرعت اينترنت و نقشي كه اينترنت در يافته*ها و كشفيات جديد نجومي ايفا مي*كند توضيح دهيد.
اينترنت كمك بسيار بزرگي است. به*عنوان مثال پژوهشگراني كه با من همكاري دارند در كشورهاي گوناگون اروپايي و آمريكايي زندگي مي*كنند. پيش از اينترنت ما مجبور بوديم براي تبادل و بحث هر چند وقت يك*بار در يك جا جمع شويم. اكنون بسياري از تبادل*ها را با اينترنت انجام مي*دهيم.
- چرا بيشتر مردم به نجوم علاقه*مند هستند؟يافته*هاي نجومي چه تاثيري در زندگي بشر ايفا مي*كند*؟
شايد به خاطر اينكه ما بخشي از ستارگان هستيم، چنان*كه اخترفيزيك نشان داده. اخترشناسي از كهن*ترين زمان*ها اهميت بسيار در زندگي انسان داشته، مثلا در كشاورزي، دريانوردي، باورهاي ديني و جشن*هاي فرهنگي. عيد نوروز خودمان ريشه در اخترشناسي دارد. زماني انسان ستارگان را مي*پرستيده، در برخي فرهنگ*هاي بومي آمريكا، انسان خود را فرزند ستارگان مي*داند. در ايران خودمان پرستش مهر(خورشيد) رواج داشته كه به اروپا رفته است. وقتي به عصر خودمان نزديك مي*شويم مي*بينيم كه بزرگترين انقلاب*هاي انديشه*اي تاريخ انسان، در سده*هاي شانزدهم و هفدهم، از اخترشناسي با كارهاي كوپرنيك، گاليله، نيوتن و ديگران سرچشمه گرفته*اند، اين كشف*هاي اخترشناسي بودند كه جهان كهن را زيرو رو كردند و رنسانس را در اروپا به وجود آوردند.
دستاوردهاي اخترفيزيكي اخير نشان داده*اند كه ما ذره*هايي از ستارگان هستيم. اتم*هايي كه بدن من و شما و هر چيز مادي را درست كرده*اند زماني درون ستارگان به وجود آمده*اند. اخترشناسي به پرسش*هاي بنيادين انسان پاسخ مي*دهد و كاربردهاي عملي بسياري دارد.
- وقتي از خلال تلسكوپ*هاي قوي يا عكس*هاي*هابل جهان را مي*نگريد چه احساسي داريد؟
چندين احساس، به ويژه شگفتي از «داستاني» كه آن تصوير نقل مي*كند، رابطه*هايي كه ميان اجزاي تشكيل دهنده آن جسم آشكار مي*شود و گاه اين احساس كه شما نخستين كسي هستيد درسراسر كره زمين كه به چيزي خاص پي مي*بريد.
- چه اطلاعي از برنامه*هايي كه قرار است در سال نجوم در كشورها برگزار شود، داريد؟
در همه كشورهاي جهان برنامه*هايي پيش*بيني شده كه بسيار گسترده است. اگر به وب سايت*هاي آنها رجوع كنيد اطلاعات كاملي را خواهيد ديد.
- چرا امسال به*عنوان سال نجوم ناميده شد؟
امسال چهارصدمين سالگرد نخستين نپاهش (رصد)*هاي گاليله است. اين رويداد پيامدهاي مهمي داشت و سرانجام به انقلاب علمي انجاميد و سير تاريخ انسان را به كلي دگرگون كرد.
- چه صحبتي براي ايرانيان و مشتاقان دانش اختر فيزيك و نجوم داريد؟
اخترشناسي در فرهنگ ايران جايگاه ويژه*اي دارد . سال 2009 فرصت خوبي است تا مردم با دستاوردهاي اخترشناسي نوين يا اخترفيزيك آشنا شوند و از شگفتي*هاي جهان ستارگان لذت ببرند. پي ببرند كه خورشيد ما يكي از ميلياردها ستاره كهكشان است و كهكشان ما يكي از ميلياردها كهكشان گيتي.
- چگونه ايران مي*تواند به دوران شكوفايي چند سده خود در زمينه اختر فيزيك برگردد؟ و چرا كشورهاي اروپايي و آمريكايي در اين دانش توسعه فراواني يافته*اند؟
اين مبحث بسيار وسيعي است كه در اينجا نمي*توان به همه جنبه*هاي آن پرداخت. در چند كلمه، بايد براي تدريس اخترشناسي، رياضي و فيزيك ميان كودكان و جوانان در دبستان، دبيرستان و دانشگاه، سازماندهي جدي كرد. بايد به اصل پرداخت نه به ظواهر و تبليغات. فراموش نكنيد كه دانش*هاي نوين در كشورهاي اروپايي به وجود آمده*اند. فيزيك و شيمي و اخترشناسي نوين را اروپاييان پديد آورده*اند و تقريبا همه كشف*هاي فيزيك و شيمي در غرب صورت گرفته است. نهادهاي پژوهشي جا افتاده آنان چند قرن سابقه دارند. يك شبه ره صدساله را نمي*توان رفت. موفقيت اين كشورها زاييده ده*ها سال برنامه*ريزي منطقي و كوشش است.
