كيستهاي تخمدان را بشناسيد و از آنها پيشگيري كنيد
كيستهاي تخمدان دردناكند؛ گاهي باعث خونريزي‌هاي غيرطبيعي رحمي مي‌شوند، قاعدگي‌تان را نامنظم كرده و حتي شكم‌تان را متورم مي‌كنند، اما آنقدرها كه به‌نظر مي‌آيند ترسناك نيستند، چون با تشخيص به موقع به‌سادگي و حتي بدون نياز به جراحي قابل درمانند. ولي نكته مهم در رابطه با اين بيماري اين است كه بيشتر خانم‌ها بدون اينكه اطلاعي داشته باشند به اين كيست‌ها مبتلا هستند و از كنار نشانه‌هاي آن هم به بهانه طبيعي‌بودن‌شان بي‌تفاوت مي‌گذرند، همين بي‌توجهي گاهي فاكتور مهم زمان را در چرخه درمان حذف مي‌كند. در اين مطلب دكتر آزيتا صفارزاده، متخصص زنان به همه پرسش‌هاي شما پاسخ داده تا با آگاهي از آنها نسبت به همه تغييرات جسمي خود حساس باشيد و از كنار آنها ساده عبور نكنيد.
در حال نزديك‌شدن به فصل تابستان هستيم، گرما از راه رسيده و لاجرم بايد بيشتر مراقب خود بود. در اين روزها هم مراقبت از پوست و مو و لوازم آرايشي و بهداشتي اهميت دارد و هم مراقبت از آنچه مي‌خوريم و مي‌نوشيم. در اين روزها بايد مراقب اشعه مستقيم نور آفتاب باشيد و ضدآفتاب‌ها را فراموش نكنيد و نگذاريد مواد آرايشي مدت زيادي روي پوست شما بماند. در عين حال بايد مراقب باشيد كه به مقدار كافي آب بنوشيد و تشنه نمانيد چرا كه در گرما احتمال فاسدشدن مواد‌غذايي بيشتر است و به همين دليل احتمال مسموميت‌هاي غذايي بيشتر مي‌شود.
در اين شماره سيب سبز، در بخش سلامت زنان، مطالب متنوعي را براي شما گردآورده‌ايم. مصاحبه اصلي اين بخش با خانم آزيتا صفارزاده، متخصص زنان و زايمان در مور مسئله‌اي به نام «كيستهاي تخمدان» است كه به شما توصيه مي‌كنيم حتما آن را مطالعه كنيد. يكي از بخش‌هاي جالب اين مصاحبه هم توصيه‌هاي خانم دكتر در مورد چه بخوريد و چه نخوريد است كه واقعا هشدار‌دهنده است.
هميشه بعد از مسواك‌زدن دهان‌تان را با آب مي‌شوييد؟ هر روز حمام مي‌كنيد؟ خب شايد اين عادت‌هايي كه آنها را به‌عنوان عادت بهداشتي مي‌شناسيد عادت‌هاي درست نباشند و بيشتر از آن‌كه مفيد باشند مضر جلوه كنند. اگر اين ادعاي ما را باور نداريد حتما مطلب «عادات اشتباهي كه هر روز آنها را تكرار مي‌كنيد» را مطالعه كنيد.
در اين مطلب متخصصان بزرگ پزشكي جهان در مورد اين عادت‌ها توضيح داده‌اند. يك راهنماي كاربردي در مورد مشكلات غده تيروئيد و مطلب ديگري در مورد علامت‌هايي كه خانم‌ها بايد تك‌تك آنها را جدي بگيرند هم ساير مطالبي است كه به شما پيشنهاد مي‌كنم حتما آنها را به‌طور دقيق مطالعه كنيد، چرا كه دانستني‌هاي فراواني براي شما دارند.
كيست‌ها چطور ظاهر مي‌شوند؟
يكي از مشكلات شايع دخترخانم‌هاي جوان و حتي خانم‌ها كيستهاي تخمدان است. خيلي از آنها حتي بدون اينكه آگاه باشند به اين كيست‌ها مبتلا هستند و معمولا به‌دنبال سونوگرافي‌هايي كه گاهي با هدف ديگري هم انجام مي‌شوند به‌وجود اين كيست‌ها پي مي‌برند اما علت اين عارضه چيست. در حقيقت علل متفاوتي مي‌تواند زمينه ظاهر شدن اين كيست‌ها را فراهم كند. در اكثر قريب به اتفاق موارد، علت اصلي تخمك‌گذاري نشدن است، آن هم به اين دليل كه فوليكولي كه قرار است تخمك را ايجاد كند بايد 14 روز بعد از عادت ماهانه به‌طور طبيعي پاره شود و تخمك را آزاد كند اما در افراد مبتلا به كيست اين روند اتفاق نمي‌افتد. به عبارت ديگر در اين شرايط فوليكولها به دلايل مختلف به بلوغ مي‌رسند، ولي پاره نمي‌شوند و تخمك‌گذاري نمي‌كنند. معمولا اين عارضه هم به‌دليل اختلال در عملكرد تخمدان ايجاد مي‌شود. به‌دنبال اين اختلال تخمك آزاد نشده و با تجمع آب در داخل خود تبديل به كيست مي‌شود. وقتي اين روند در مورد چند تخمك تكرار مي‌شود، چند كيست كوچك در تخمدان ايجاد مي‌شود كه اصطلاح تخمدان‌هاي «پلي‌كيستيك» هم در حقيقت بيان‌كننده همين حالت است. نكته قابل توجه اينجاست، با وجود اينكه اين فوليكولها قدرت رشد كامل و تخمك‌گذاري ندارند ولي عمر طولاني دارند.
اين نشانه‌ها را جدي بگيريد
معمولا كيستهاي تخمدان غير از شرايط حاد نشانه‌هاي بارزي كه فرد مبتلا را نگران كند بروز نمي‌دهند، به‌همين دليل است كه خيلي از خانم‌ها و حتي دخترخانم‌هاي جوان بدون اينكه بدانند به اين كيست‌ها مبتلا هستند. اما اغلب رشد موهاي زائد روي صورت به‌خصوص چانه و به هم ريختن نظم عادت ماهانه، لكه بيني و گاهي احساس درد و سنگيني زير شكم نشانه‌هاي بروز اين كيست‌ها هستند. در شرايط حاد هم احساس درد بسيار زياد و ناگهاني شكم به‌طوري كه اجازه راه رفتن به فرد نمي‌دهد، حالت تهوع و استفراغ، تغيير نبض و احساس ضعف كه ممكن است به‌علت خونريزي داخلي باشد همه نشانه‌هاي وجود اين كيست‌ها در تخمدان هستند، البته در اين شرايط مراجعه سريع و بدون اتلاف وقت به پزشك بسيار ضروري است، چون اين نشانه‌ها از پاره شدن كيست خبر مي‌دهند.
بهترين را ه پيشگيري چيست؟
متاسفانه تنها راه پيشگيري از بروز تخمدان‌هاي پلي‌كيستيك يا كيست تخمدان استفاده از داروست. آن هم به اين دليل كه تجربه نشان داده افرادي كه از قرص‌هاي ضد‌بارداري استفاده مي‌كنند كمتر به كيستهاي تخمداني دچار مي‌شوند. البته در فرآيند بارداري و شيردهي هم به‌علت اينكه فعاليت تخمدان مهار مي‌شود معمولا كمتر شاهد بروز اين كيست‌ها هستيم. خانم‌هايي كه دير ازدواج مي‌كنند يا دير باردار مي‌شوند بيشتر از ديگران در معرض ابتلا به اين كيست‌ها قرار دارند. اما به‌طور كلي بهترين راه براي پيشگيري از بروز اين كيست‌ها مراجعه مرتب و سالانه به متخصص زنان است. ضمن اينكه دخترخانم‌ها از زماني كه دوران قاعدگي‌شان شروع مي‌شود و خانم‌ها تا زمان يائسگي بايد مراقب كوچك‌ترين تغييرات در خودشان باشند. دردهاي مبهم لگني، لكه‌بيني و بي‌نظمي در عادت ماهانه همه از نشانه‌هايي هستند كه نبايد بي‌تفاوت از كنار آنها بگذرند. مراجعه به موقع به متخصص زنان و انجام سونوگرافي باعث تشخيص به موقع و درمان راحت‌تر اين كيست‌ها مي‌شود. به‌خصوص اينكه اين كيست‌ها اغلب درصورت تشخيص به موقع با تجويز داروهاي هورموني قابل درمان هستند.
كيست تخمدان مانع بارداري مي‌شود؟
در مورد دختران جوان به‌علت اينكه در سن باروري قرار دارند و معمولا بيشترين مقدار تخمك‌گذاري را هم تجربه مي‌كنند، احتمال ابتلا به كيستهاي تخمداني زياد است به‌خصوص اينكه ابتداي سن باروري هستند و تخمك‌هاي آنها قدرت رشد كامل را ندارد. خوشبختانه اين كيست‌ها در مورد اين گروه اغلب با مصرف دارو قابل درمانند. ولي به‌طور طبيعي نگراني از احتمال اختلال در بارداري براي اين افراد به‌وجود مي‌آيد. اما بايد گفت، زماني اين نگراني منطقي است كه اين دخترخانم‌ها شاهد تخمدان‌هاي پلي‌كيستيك و در نتيجه كيست‌سازي بسيار شديد باشند. يعني شرايطي كه وضع آندوكرينولوژي آنها به هم مي‌خورد از تخمدان‌هاي كيستيك بدون تخمك‌گذاري، هورمون‌هاي مردانه ترشح مي‌شود به‌طوري كه يك‌باره شاهد پرمويي شديد و رشد موهاي زائد به‌خصوص درصورت‌شان مي‌شوند. اختلال شديد در دوره ماهانه آنها هم به گونه‌اي است كه مثلا هر 3 ماه يا حتي 4 ماه يك‌بار سيكل قاعدگي‌شان شروع مي‌شود. در اين افراد معمولا شرايط بارداري دشوار است، اما در غير اين صورت جاي نگراني خاصي نيست، چون اغلب اين كيست‌ها به‌خصوص در سنين باروري از نوع كيستهاي فوليكولار هستند كه به‌طور طبيعي و در عرض يك تا نهايتا 3ماه از بين مي‌روند.
نوع و چگونگي تغذيه به نوبه‌خود نقش تعيين‌كننده‌اي در پيشگيري از ايجاد كيستهاي تخمداني دارد. همان‌طور كه گفته شده در بسياري از موارد اضافه وزن يكي از دلايل تشكيل اين كيست‌هاست بنابراين با كنترل مقدار غذاي مصرفي و گنجاندن مقدار مواد‌غذايي به اندازه اما ضروري در برنامه غذايي روزانه ضمن كنترل وزن مي‌توان از ابتلا به اين بيماري هم پيشگيري كرد. از طرف ديگر گرايش به مصرف غذاهاي پر چرب و فست‌فودها از قبيل سوسيس و كالباس هم مي‌تواند زمينه ساز تشكيل اين كيستهاي تخمداني باشد. اگر شما به كيستهاي تخمداني مبتلا هستيد بهتر است در مصرف انواع شيريني‌ها، آبميوه‌هاي مصنوعي و نوشابه‌ها صرفه جويي كنيد. در عوض ميوه و سبزي‌هاي تازه مثل هويج، كاهو، كلم و اسفناج را در برنامه غذايي خودتان قرار بدهيد. در كنار رعايت رژيم غذايي ورزش كردن براي كنترل وزن هم مي‌تواند به پيشگيري از ابتلا به اين كيست‌ها به شما كمك كند. بهتر است ورزش ساده‌اي مثل پياده‌روي جزو فعاليت‌هاي روزانه شما قرار بگيرد تا سلامت جسماني و روحي‌تان را تضمين كند.
نکته : دخترخانم‌ها از زماني كه دوران قاعدگي‌شان شروع مي‌شود و خانم‌ها تا زمان يائسگي بايد مراقب تغييراتي مثل دردهاي مبهم لگني، لكه‌بيني و بي‌نظمي در عادت ماهانه‌شان باشند
مهم‌ترين فاكتور در بد‌خيمي كيستهاي تخمدان
سن عاملي مهمي در بد‌خيمي يا خوش‌خيمي تخمدان است. در حقيقت سن فرد در چگونگي ايجاد كيستهاي تخمداني اهميت زيادي دارد. به‌طور كلي احتمال بروز كيستهاي بدخيم در هر سني وجود دارد اما هرچه سن بالاتر مي‌رود اين احتمال هم بيشتر مي‌شود. خوشبختانه اغلب كيست‌هايي كه در خانم‌هاي جوان بين 20 تا 30 سال ديده مي‌شود خوش‌خيم هستند و با استفاده از داروها قابل درمانند اما هر چه سن بالاتر مي‌رود احتمال بدخيم بودن آنها بيشتر است به‌طوري كه از 40سالگي به بعد اين كيست‌ها با احتمال بيشتري مي‌توانند بدخيم باشند. بايد اين نكته را به ياد داشت دختران از زمان شروع دوره ماهانه تا زمان يائسگي مي‌توانند به اين كيست‌ها مبتلا شوند البته نوع اين كيست‌ها با شرايط سني آنها در ارتباط است. كيستهاي بدخيم به‌طور كلي در 2 گروه سني خيلي بيشتر از ديگران شايع هستند؛ گروه‌هاي سني بسيار پايين (سن شروع قاعدگي) و سن‌هاي بالا يعني بعد از يائسگي. در سنين پايين معاينه و درمان اين كيست‌ها بسيار ضروري است. اين كيست‌ها اغلب ژرمينال و به شكل غيرساده هستند، جداره ضخيم دارند و معمولا 2 يا 3 قسمتي هستند و بايد حتما تحت مشاوره متخصص زنان و با دادن يكسري آزمايش‌هاي تكميلي در آورده شوند تا ماهيت‌شان تشخيص داده شود. بروز كيستهاي بدخيم معمولا در سن‌هاي بعد از يائسگي هم بسيار شايع است و از آنجا كه معمولا عارضه ظاهري هم ندارند بيمار زماني به پزشك مراجعه مي‌كند كه مقدار زيادي آب داخل شكمش انباشته شده است. به همين دليل ما توصيه مي‌كنيم در معاينه سالانه‌اي كه از خانم‌هاي يائسه انجام مي‌شود حتما سونوگرافي واژينال براي بررسي تخمدان‌ها يا ضخامت آندومتر هم انجام شود تا فاكتور زمان را براي درمان نهايي از دست ندهيم.
بايد وزن‌تان را كم كنيد
شايد به‌نظر عجيب بيايد اما نخستين قدم در درمان كيستهاي تخمداني در بيشتر موارد كم كردن وزن است آن هم به اين دليل كه اضافه وزني كه منجر به چاقي مي‌شود تاثير مستقيمي در كاهش ترشح آندروژن دارد و در اكثر موارد موجب بروز اختلال در سيكل قاعدگي و تاخير در تخمك‌گذاري مي‌شود. زماني كه اختلال در قاعدگي ناشي از اضافه وزن است معمولا بعد از كاهش وزن براي برقراري تعادل هورموني، قرص ضد‌بارداري استروپروژستروني تجويز مي‌شود و در كنار آن هم بسته به تشخيص پزشك معالج داروهاي مخصوص هورمون‌هاي مردانه هم قابل توصيه‌اند اما در مورد خانم‌هايي كه قصد بارداري دارند وضعيت تا اندازه‌اي متفاوت است در اين افراد كاهش وزن بسيار مهم است چون در خيلي از موارد همين كاهش وزن زمينه‌ساز تخمك‌گذاري دوباره مي‌شود. معمولا تجويز قرص‌هاي ديابت اين شرايط را ساده‌تر مي‌كنند.
نکته : اغلب كيست‌هايي كه در خانم‌هاي جوان بين 20 تا 30 سال ديده مي‌شود خوش‌خيم هستند و با استفاده از داروها قابل درمانند
خوش‌خيم‌ها به درمان جواب مي‌دهند
پاي كيست‌ها كه به ميان مي‌آيد ناخودآگاه ذهن بسياري از خانم‌ها در‌گير احتمال ابتلا به سرطان‌هاي تخمدان و عوارض آن مي‌شود اما نكته اينجاست كه همه كيست‌ها بدخيم نيستند و قرار نيست ابتلا به آنها برابر با ابتلا به سرطان باشد. كيستهاي تخمدان به‌طور كلي به دسته خوش‌خيم و بدخيم يا همان تومورهاي سرطاني تقسيم مي‌شوند؛ دسته اول يعني كيستهاي خوش‌خيم كه معمولا كيستهاي هورموني هستند با علائم قابل كنترل كه در اكثر موارد هم به درمان‌هاي دارويي پاسخ مي‌دهند. در كنار كيستهاي هورموني گروه ديگري از كيست‌ها به كيستهاي آندومتريوز شهره هستند؛ اين گروه از كيست‌ها كه متاسفانه ممكن است مشكلاتي در بارداري هم به‌دنبال داشته باشد به‌عنوان يك بيماري شناخته مي‌شوند. نوعي ديگر از كيست‌ها كه در حقيقت همان تومورهاي تخمداني هستند مربوط به قشر تخمدانند. ظاهر شدن اين كيست‌ها در تخمدان كاملا غيرطبيعي است و معمولا با خونريزي همراه است. اين كيست‌ها به داروهاي هورموني جواب نمي‌دهند و براي درمان به جراحي نياز دارند. اما خوشبختانه اين كيست چندان شايع نيست و گروه كمي از بانوان هستند كه به اين نوع از كيست‌ها مبتلا مي‌شوند. به‌طور كلي 85درصد از كيستهاي تخمداني خوش‌خيم هستند و زنان حتي دخترخانم‌هاي جوان از20 تا 44 سالگي در معرض ابتلا به اين كيست‌ها قرار دارند. اما همين احتمال در مورد تومورهاي بدخيم قبل از يائسگي 13درصد و بعد از يائسگي 45 درصد است.
ساده‌ترين و مناسب‌ترين درمان براي كيستهاي تخمدان در شرايطي كه كيست‌ها زود تشخيص داده شوند، استفاده از قرص‌هاي ضد‌بارداري در يك دوره زماني مشخص است. مصرف اين قرص‌ها هم خيلي از مادران را نگران وضعيت بارداري دختران‌شان مي‌كند كه به هر حال يك نگراني كاملا طبيعي است، اما نكته مهم در مورد مصرف اين داروها دوره مصرف آن‌هاست. معمولا دوره مصرف اين قرص‌ها نبايد از 3تا 6 ماه بيشتر شود. اما به‌طور كلي يادآوري اين نكته ضروري است كه قرص‌هاي ضد‌بارداري ممكن است بارداري را مدتي به تاخير بيندازد اما مصرف‌كننده را نابارور نمي‌كند. پس اگر طبق توصيه پزشك و طي يك دوره درماني مشخص اين قرص‌ها را مصرف كنيد، لازم نيست نگران عواقب احتمالي آن باشيد. اما از مصرف سرخود اين قرص‌ها پرهيز كنيد. از آنجا كه استروژني كه اين قرص‌ها توليد مي‌كنند چند برابر استروژن طبيعي بدن است استفاده طولاني‌مدت از آنها مي‌تواندآندومتر را بيش‌از‌حد لاغر كند و در نتيجه بارداري را به تاخير بيندازد.
كيست تخمدان الزاما بيماري نيست
يادآوري اين نكته كاملا ضروي است كه كيست تخمدان الزاما يك بيماري نيست. اين هم از اين‌روست كه به‌طور كلي يكي از ويژگي‌هاي طبيعي تخمدان ساختن كيست است. تخمدان‌ها در هر ماه يك فوليكول غالب كه شباهت‌هايي هم با كيست دارد و به اشتباه كيست ناميده مي‌شود ايجاد مي‌كنند كه در نهايت تخمك درون آن آزاد مي‌شود اما در مواردي كه اندازه اين كيست‌ها به 3 تا 4 سانتي‌متر مي‌رسد از حالت طبيعي خارج شده و به كيست تخمدان تبديل مي‌شوند. بنابراين تا زماني كه اندازه اين كيست از اين ميزان كمتر باشد ايجاد آن در تخمدان يك اتفاق كاملا طبيعي است و خودبه‌خود هم درمان مي‌شود.
جراحي تنها راه درمان است؟
يكي از راه‌هاي درمان كيستهاي تخمدان عمل جراحي است اما در مورد همه افراد و همه كيست‌ها نيازي به عمل جراحي نيست. در حقيقت اينكه براي درمان كيست عمل جراحي ضروري است يا نه به عواملي مثل اندازه كيست، حالت‌ها و نشانه‌هاي بيماري و در مواردي هم به سن بيمار بستگي دارد. معمولا زماني كه كيست از نوع عملكردي(functional) است و مانع دوره‌هاي ماهانه بيمار نمي‌شود نيازي به عمل جراحي نيست اما زماني كه كيستي با وجود پشت سرگذاشتن چند دوره قاعدگي از بين نمي‌رود و به مرور بزرگ‌تر هم مي‌شود، البته بعد از تشخيص پزشك معالج و به‌دنبال بررسي سونوگرافي‌هاي بيمار، احتمال پيشنهاد جراحي براي خارج كردن كيست وجود دارد. از آنجا كه كيست در زناني كه دوران يائسگي را پشت سر گذاشته‌اند و نشانه ظاهري چنداني ندارد، دير تشخيص داده مي‌شود و معمولا نياز به جراحي براي خارج كردن كيست در اكثر اين افراد ضروري است. زماني كه پاي جراحي و خارج كردن كيست به ميان مي‌آيد خيلي از بانوان ناخودآگاه دچار نگراني از بابت بدخيم بودن كيست‌ها و به عبارتي سرطاني بودن آنها مي‌شوند؛ اين نگراني طبيعي است اما بايد به آنها گفت به‌طور كلي سرطان تخمدان يك عارضه بسيار نادر است و معمولا زنان بين 50 تا 70 سالگي در معرض ابتلا به اين بيماري قرار مي‌گيرند و خوشبختانه حتي در اين افراد هم اگر عارضه در مراحل ابتدايي تشخيص داده شود به‌سادگي قابل درمان است.
