كنستانتين تسيلوفسكي

كنستانتين تسيلوفسكي

كنستانتين تسيلوفسكي ، مهندس و معلم پرآوازه روس كه او را يكي از بنيانگذاران عصر فضا مي دانند، وقتي هنوز پروازهاي فضايي روياي دور از ذهن علم زمان بود، تقدير انسان در مقابله با جهان آينده را اين گونه تصريح كرد: «زمين گهواره تمدن است. اما هيچ كودكي را نمي توان براي هميشه در گهواره نگاه داشت» اين طرز تفكر اگرچه زماني بسيار خيالپردازانه به نظر مي رسيد، اما هر چه زمان بيشتر به پيش مي رود ضرورت آن بيشتر از گذشته ، خود را به جامعه تحميل مي كند.

ريشه انديشه سفر به فضا و آرزوي پرواز در آسمان ها و مهاجرت به دنياهاي ديگر را بايد در اعصار و قرون بسيار دور جستجو كرد. انسان از زماني كه به خاطر مي آورد، مجذوب جهان شگفت انگيز آسمان شب بوده و همواره سعي مي كرده است تا بتواند درك بهتري از اين جهان به دست آورد و آن را قابل دستيابي كند. زماني اين تلاش در قالب و چهره اساطير خود را نشان داد و زماني ديگر در قالب افسانه ها و داستان ها و زماني در قالب تخيل هاي آينده نگرانه و در دوره اي بسيار جديد، به شكل واقعيت هاي فيزيكي و بيروني درآمد. در طول اين تاريخ طولاني ، نوع نگاه به آسمان نيز دگرگون شده است.اگر زماني كشف دنياهاي ناشناخته عامل اصلي تحريك كنجكاوي بشر براي درك فضا بود، اينك به نظر مي رسد نيازهاي اساسي باعث ايجاد شتاب جديد در اين عرصه شده است. نگاهي به حضور انسان در فضا اكتبر سال 1957 زماني بود كه انسان قدم به فضا گذاشت.

ماهواره كوچكي به نام اسپوتينك 1 ، از سوي اتحاد جماهير شوروي سابق به فضا رفت و صداي ضربان مانند آن براي بسياري استعاره اي از تولد عصر فضا بود. پرتاب اسپوتينك در آن دوره فراتر از ماجراجويي علمي بود و همان گونه كه بعدها روس ها اعلام كردند هدف اصلي ، پيشبرد سيستم هاي دفاع فضايي بود؛ اما اين شروع اگرچه ريشه در دل جنگ جهاني و فناوري موشك هاي vii آلماني داشت ، مسيري متفاوت را در پيش گرفت و دستاوردهاي صلح جويانه آن به طور چشمگيري بر استفاده هاي نظامي از آن غلبه يافت. پرتاب اسپوتينك 1 در آغاز جنگ سرد رقابت دو ابرقدرت ، زمان را به فضا كشاند و در پي پرتاب اسپوتينك ، از سوي روس ها، امريكايي ها هميشه چند قدم عقب تر از رقيب شان ، آنها را دنبال مي كردند. اولين انسان در فضا، اولين بانوي فضانورد در فضا، اولين عمليات الحاق فضايي و نخستين سفر رباتيك به دنياهاي ديگر، دستاوردهايي بود كه روس ها حريف را شكست دادند.امريكا كه در آن روزگار نگران وجهه عمومي خود بود در دهه 1960 سعي كرد با پيروزي در يكي از مهم ترين چالش ها، كل رقابت را به نفع خود خاتمه دهد و اين گونه بود كه جان ، اف ،كندي رئيس جمهور وقت ايالات متحده ، در سخنراني معروفي كه در آغاز دهه 1960 ايراد كرد، ناسا (سازمان هوا و فضانوردي امريكا) را مامور كرد تا پيش از پايان دهه 60 فضانوردي را بر سطح ماه فرود آورد.اين اقدام پر هزينه كه فراتر از توان فني آن زمان بود با اين جمله كندي توجيه شد « ما به ماه خواهيم رفت نه به اين دليل كه اين كار ساده اي است ، بلكه به اين دليل كه چالشي بسيار دشوار است».بدين ترتيب ، مجموعه صدها هزار نفر از بهترين كارشناسان جهان در ناسا ماموريتي را آغاز كردند كه ميلياردها دلار هزينه دربرداشت و در نهايت با فرود محفظه مه نشين عقاب ، در ماموريت آپولو 11 بر سطح ماه و قدم گذاشتن نيل آرمسترانگ بر سطح قمر زمين ، اين طرح با موقعيت به نتيجه رسيد. زماني كه آرمسترانگ لحظاتي پس از پاي گذاشتن به ماه وضعيت خود را با جمله معروف قدمي كوچك براي يك انسان و جهشي غول آسا براي بشريت توصيف كرد بسياري گمان مي كردند انسان وارد عصر تسخير فضا شده است و به زودي شركت هاي مسكوني و تحقيقاتي در ماه تاسيس خواهند شد و نخستين پيشگامان به مريخ گام خواهند نهاد و تا پايان قرن بيستم بدنه و ساختار اصلي نخستين مستعمره هاي انساني در فضا بنا نهاده خواهد شد. حتي بسياري معتقد بودند بازي هاي المپيك در سال 2000 در ماه برگزار خواهد شد؛ اما اين اتفاق نيفتاد. مهم ترين دليل كاهش سرعت پيشرفت هاي فضايي را بايد در مساله اي به نام بودجه و پايان دوره جنگ سرد و رقابت هاي فضايي اين عصر جستجو كرد. هزينه هاي اكتشافات سرنشين دار با توجه به هزينه هاي بالاي اكتشافات سرنشين دار، دانشمندان و مهندسان سعي كردند بودجه خود را صرف تحقيقات و اكتشافاتي كنند كه با صرف هزينه كمتر دستاوردهاي بيشتري را به ارمغان بياورد. به همين دليل ، اگر چه تحقيقات بر سر اثرات اقامت طولاني مدت حضور انسان در فضا بويژه در طرح ايستگاه فضايي مير و ايستگاه بين المللي فضايي ادامه يافت ، اما اين كاوش هاي كوچك و كم سرو صدا بود كه افق ديد دانشمندان در خصوص جهان را بهبود بخشيد و از سويي ديگر فرآيندي مهم را در افزايش شرايط زندگي انسان به سياره زمين فراهم آورد .

امروزه بدون اين كه خودمان متوجه شويم ، شاهد رشد و نفوذ جدي و چشمگير فناوري هاي فضايي در زندگي روزمره خود هستيم.از ارتباطات راديويي و تلويزيوني گرفته تا شبكه اينترنت و كنترل بسياري از شوون زندگي مدرن و مسائلي مانند جهت يابي تا تعيين منابع سطحي و زيرسطحي و تصويربرداري هاي شناسايي و پيش بيني حوادث غيرمترقبه تا هزاران كاربرد خرد و كلان ديگر.اما اين تازه آغاز دوره فضاست. كاوش هاي فضايي باعث شده است بسياري از سيارات و مناطق دور دست كيهان مورد كاوش قرار گيرد. برخي از قديمي ترين و بنيادي ترين پرسش هاي بشر امروز به واسطه چنين فناوري اي است كه زير ذره بين علم قرار گرفته و اين راهي طولاني است كه تازه گام هاي نخست آن برداشته شده و انسان را براي دور تازه اي از سفرهاي فضايي آماده كرده است.بزودي فصل جديدي از سفرهاي فضايي رباتيك و سرنشين دار آغاز خواهد شد، اما اين بار سفرها تفاوت فاحشي با سفرهاي قبلي خواهد داشت و آن انجام آنها برپايه نيازهاي واقعي انسان و نه صرف ارضاي كنجكاوي است.اگر چه هميشه كاوش هاي محض علمي ادامه خواهد يافت تا زمينه هايي را ايجاد كند كه روزي ارزش كاربردي پيدا كند، اما سفرهاي كاربردي جديدي در راه است. با اهداي جايزه انصاري x پرايز در چند سال قبل ، صنايع خصوصي به طور جدي وارد رقابت هاي فضايي شدند. انوشه انصاري ، پشتيبان اين جايزه و نخستين بانوي فضاگرد جهان معتقد است: «حضور بخش خصوصي ، انقلابي جديد در عرصه فضا ايجاد خواهد كرد. همان طور كه ورود آن به حوزه اينترنت كه مدت ها با سختي به حيات خود ادامه مي داد باعث شد اين شبكه چنين عالمگير شود، در فضا نيز با وارد شدن مباحث مربوط به حوزه رقابتي و منافع كلاني كه در فضا وجود دارد، باعث رشد پيشرفت هاي جدي در اين حوزه خواهد شد».در كنار بخش خصوصي كه از الان عزم خود رابراي برقراري خطوط پروازهاي فضايي شخصي تا زير مدار (ارتفاع 100كيلومتري )، سفرهاي تفريحي به هتل هاي فضايي در مدار زمين و حتي سفر سرنشين دار به ماه جزم و جايزه گوگل x پرايز را در اين موارد وضع كرده است ، بخش ها و آژانس هاي دولتي نيز سفرهاي جديدي را هدف گرفته اند. هم اكنون دهها طرح از سوي اروپا، امريكا، ژاپن ، چين ، روسيه و حتي هندوستان براي سفر به ماه در نظر گرفته شده است و اين بار اين سفر فقط براي رفتن نخواهد بود.نشانه ها و طرح هاي پراكنده نشان دهنده عزم اين باره كشورها براي آغاز مستعمره سازي سيارات است.اگر به ياد آوريم كه جمعيت بشر از آغاز تاريخ تا ابتداي قرن 20 تنها 2.5 ميليارد نفر شده بود و از ابتداي قرن 20 تا ابتداي قرن 21 به بيش از 7 ميليارد نفر افزايش يافته و اگر به ياد آوريم كه منابع زمين هم به همين سرعت در حال نابودي است. آن گاه طبيعي است كه به فكر منابع جديد باشيم و حتي در ديدگاهي تخيلي ، به فكر ساخت شهرك هايي مسكوني بر ماه و شايد زماني در ديگر سيارات باشيم.خوشبختانه منبع عظيمي از مواد اوليه و دنيايي از فرصت ها پيش روي ماست كه بويژه با توجه به افزايش روند تخريب زمين مي توان از آن براي ساختن آينده استفاده كرد.

اين مساله در كنار آثار مهمي كه خواهد داشت باعث ايجاد بحث جديد حقوق فضا نيز مي شود و ده ها بحث را با خود به همراه خواهد داشت.كساني كه امروز در اين زمينه فعال تر باشند، فردا كه استفاده از فضا از يك آينده نگري به يك ضرورت تبديل خواهد شد، سهم بيشتري برداشت خواهند كرد.خوشبختانه در سال هاي اخير، سازمان فضايي ايران گام هايي مثبت را در راه مشاركت در فضا برداشته است ، اما بايد به ياد داشت كه ما در اين زمينه از دنيا عقبيم و اگر بسرعت حركت نكنيم عقب خواهيم ماند.