وقتی مغناطیس قضاوت را دشوار می کند

میدان های مغناطیسی که مرکز اخلاق مغز ما را هدف خود قرار می دهند می توانند موجب برهم خوردن و درگیر شدن درک و احساس ما از تعابیر درست و غلط شوند. به اعتقاد دانشمندان میدان های مغناطیسی قادر به منحرف کردن موقتی قوه درک و آگاهی انسان نسبت به مفهوم اخلاق هستند و به عبارتی میدان های مغناطیسی هدف می توانند افراد را نسبت به نتایج و خروجی قضاوت شان و نه قصد و منظورشان منحرف تر کنند. این یافته های جدید در حالی مطرح می شوند که به تعبیر دانشمندان می توانند مفاهیم ضمنی و دلالت های خاصی را برای علم اعصاب و نیز دستگاه قضایی درپی داشته باشند.

براساس گزارش جدید محققان، مغناطیس در مفهوم خاص خود می تواند حس و دریافت فرد از اخلاق را تغییر دهد. محققانی از دانشگاه هاروارد که گزارش پژوهش آنها در مجلد اخیر اقدامات آکادمی ملی علوم منتشر شده نشان داده اند مرکز اخلاقی مغز را می توان به اصطلاح به هم ریخته و به این ترتیب کار جداسازی و تفکیک قصد و غرض های بی ضرر و مبرا از گناه را از پیامدها و عواقب مضر برای افراد دشوارتر ساخت. نتایج این پژوهش نه تنها برای متخصصان علم اعصاب، بلکه برای قضات و هیات منصفه نیز می تواند عوارض و مفاهیم ضمنی بزرگی را تحمیل کند.

در همین خصوص لیان یانگ، دانشمند انستیتو فناوری ماساچوست (ام.آی.تی) و از اعضای گروه پژوهشی معتقد است، علم به این موضوع که به جایگاهی مخصوص اخلاق و معنویت در مغز دست یابیم یک مسأله است و رسیدن به این مهم که می توان این ناحیه مغز را از کار انداخت و قضاوت های اخلاقی افراد را تغییر داد مطلبی دیگر است که هر یک در جای خود توجه و آگاهی ویژه خود را می طلبد. از این رو، دانشمندان همواره امیدوارند درک و دانش بهتری نسبت به چگونگی کارکرد مغز و مفاهیمی از جمله پندار و تصور و همچنین طبیعت و درون مایه هوشیاری بشر کسب کنند. پرسش های ضمنی نظیر این که مغز چگونه صدای خاموش را می شنود، نقشه مغز چگونه کار می کند و این که لحظاتی پیش از مرگ امواج مغزی چه موج و خروشی بر می دارند به اتفاق بخشی از دغدغه دانشمندان برای دستیابی به پاسخی منطقی بوده است.

اما موضوع مهمی که فرآیند تحقیقات اخیر را تحت الشعاع خود قرار داده این واقعیت است که دانشمندان قبل از آن که بتوانند مرکز اخلاقی مغز ما را دستخوش تغییر کنند، نخست مجبور به یافتن آن هستند؛ به عبارتی آیا چنین ناحیه ای در مغز ما اساسا وجود دارد که به هدف تبدیل شود. به همین منظور، یانگ و سایر محققان از فناوری تصویربرداری تشدید مغناطیسی (ام.آر.آی) کارکردی برای مکان یابی ناحیه ای از مغز که با عنوان نقطه اتصال آهیانه ای ـ گیجگاهی راست (rtpj) شناخته می شود استفاده کردند. این بخش مغز همان ناحیه ای است که سایر تحقیقات قبلی نیز آن را با موضوع قضاوت اخلاقی مرتبط دانسته اند. در حالی که محل کارکردهایی همچون جنبش عضلات، زبان و حتی حافظه درهر فرد در یک ناحیه مشخص شده، ناحیه rtpj در پشت سر و بالای گوش واقع شده و موقعیت آن در هر فرد با جزئی اختلاف استقرار یافته است.

دانشمندان برای آزمایشات خود از ۲۰ مورد آزمودنی بهره برده اند که هر یک تعدادی داستان های مختلف درباره افرادی با قصد و غرض های خیر و شر را مورد مطالعه قرار داده اند که مجموعه متنوعی از نتایج را درپی داشته است. یکی از این روایت های نمونه درباره ۲ دوست با جنسیت مختلف است که مثلا یکی دیگری را حین عبور از میان یک پل هدایت می کند. در برخی نسخه های این روایت، فرد مذکر بی آن که آسیبی به همراه خود برساند وی را بدون تأثیر بد و از روی شرارت مشایعت می کند. در موارد دیگر، فرد مذکر عمدا به نحوی همراه خود را هدایت می کند که قوزک پایش می شکند.

آزمودنی ها در حین آزمایش از یک مقیاس هفت امتیازی استفاده کردند تا ثبت شود کل موقعیت وصف شده در داستان را به لحاظ اخلاقی قابل پذیرش می دانند یا خیر؛ در این درجه بندی، امتیاز یک نشان دهنده ممنوع بودن و امتیاز هفت در حکم کاملا مجاز بودن در نظر گرفته شده بود.

در این میان، دانشمندان در حالی که آزمودنی ها مشغول خواندن داستان ها بودند، میدانی مغناطیسی را با استفاده از متدی موسوم به تحریک مغناطیسی فرا جمجمه ای(tms) مورد استفاده قرار دادند. این میدان مغناطیسی باعث ایجاد نوعی اغتشاش و پریشانی در آن دسته از سلول های عصبی می شود که ترکیب ناحیه rtpj را تشکیل می دهند؛ و در نتیجه آنها را وادار می کند به شکلی آشفته و بی نظم مبادرت به شلیک پالس های الکتریکی کنند.

این حالت اغتشاش و اصطلاحا قاطی شدن در مغز کار تفسیر را برای آزمودنی ها در مورد قصد و غرض طرف های مذکر داستان دشوارتر ساخته و در عوض موجب می شود افراد تحت آزمایش صرفا بر روی نتایج و عواقب موقعیت ها متمرکز شوند. البته نتایج نشان داد که این تأثیر موقتی و بی خطر بوده و اختلالی در قوه درک افراد ایجاد نمی کند. از طرفی محققان دریافتند زمانی که هیچ نوع میدان مغناطیسی به کار برده نمی شود، افراد آزمودنی بیشتر روی قصد و نیات خیر طرف های مذکر متمرکز شده بودند تا این که عاقبت و پیامدی شر را مورد توجه قرار دهند. اما زمانی که میدانی مغناطیسی برای ناحیه rtpj به کار برده شد، آزمودنی ها به شکلی موافق و همسو روی نتیجه یا عاقبت شر توجه داشته اند تا این که قصد و غرض را دنبال کنند و همچنین داستان خوانده شده را به لحاظ اخلاقی قابل اعتراض تر ارزیابی کردند. گروه پژوهشی معتقدند حساسیت های اخلاقی آزمودنی ها را به طور ثابت و همیشگی از میان بر نداشته اند و در خصوص مقیاس ارزیابی هفت امتیازی طراحی شده نیز اختلافی در حدود یک امتیاز و میانگین منظور شده را چیزی در حدود تغییری ۱۵ درصدی عنوان می کنند.

به اعتقاد دانشمندان هر چند چنین متوسط تغییری زیاد به نظر نمی رسد،اما مشاهده همین میزان تغییر در چنین رفتار سطح بالایی در قالب تصمیم گیری اخلاقی به نوبه خود برجسته و قابل توجه است. همبستگی و وجود ارتباط میان متغیرها از دلایل مهمی است که محققان از آن به عنوان ویژگی پژوهش مطالعاتی حاضر یاد می کنند. این در حالی است که تحقیق حاضر تنها گواه ارتباط میان سه پارامتر ناحیه اتصال آهیانه ای ـ گیجگاهی مغز، اخلاق و میدان های مغناطیسی است؛ اما به طور قطع ثابت نمی کند یکی از این فاکتورها سبب ساز دیگری است.

با این اوصاف، پژوهش حاضر می تواند مفاهیم ضمنی و اشارات منطقی قدرتمندی نه فقط برای متخصصان علم اعصاب، بلکه برای حقوقدانان نیز دربر داشته باشد. هر روز در محاکم قضایی شاهد مطالبه هیات های منصفه درخصوص سبک سنگین کردن اعمال و کنش های افراد در برابر قصد و نیاتشان هستیم.

این در حالی است که به اعتقاد اوون جونز دانشیار حقوق و زیست شناسی دانشگاه وندربیلت، تحقیق جدید باعث تغییر ماهیت و دگرگونی حوزه قانون و حقوق نخواهد شد، اما در عین حال می تواند به امر قضاوت و داوری های پیچیده و بغرنج درباره مسوولیت، آسیب و زیان رساندن و همچنین مجازات مقتضی کمک شایسته ای کند. به باور این محقق، تحقیق حاضر و سایر مطالعات اخیر مشابه از یک سو ما را به نگاهی دقیق به مغز و فعالیت و کارکردهای بسیاری که تحت اراده خود دارد قادر ساخته و از سوی دیگر ما را در امر قضاوت های قانونی یاری می کند. در واقع فهم این مهم که تصمیمات قانونی عملا چگونه صورت می گیرد گام بالقوه مهمی در راستای کمک به اتخاذ تصمیمات منصفانه، مقتضی و اثربخش به شمار خواهد رفت.

اما آنچه که این پژوهش نو بر آن است تا صورت نگیرد و گروه دانشمندان نیز بر آن صحه می گذارند، این واقعیت است که برای یک هیات منصفه یا حتی یک فرد امکان دستکاری سهوی برای مساعدت و طرفداری یکی از طرفین خواهان و خوانده فراهم نشود. چون این مسأله که میدان های مغناطیسی موجب به کار انداختن چیزی می شوند همانقدر بدیهی است، احتمال این که فرد یا گروهی مثل یک هیات منصفه بتواند برای ملاحظه و رسیدگی به پیامدی جنایی به جای قصد و نیت آن در نوسان و متزلزل باشند یا به جانب یکی متمایل شوند نیز وجود ندارد.

دانشمندان بر این باورند که میدان های مغناطیسی افراد را وادار می سازند تا قضاوتشان بیشتر از قصد و نیت اعمال براساس نتایج آن شکل بگیرد؛ اما امکان داشتن عکس این وضعیت یعنی این که افراد به جای خروجی و نتیجه اعمال بیشتر روی قصد و منظور توجه داشته باشند هنوز معلوم نیست.